XIII. Privilegia nonnulla concessa Judeis Maioricensibus.

XIII. 

Privilegia nonnulla concessa Judeis Maioricensibus. (Vid. pág. 250.)

Ex cod. mss. privilegiorum Judeorum Maioricens. ap. Dom. Ant. Pueyo. Porro codex mss. est medio saec. XIV.

Per hoc publicum instrumentum cunctis audientibus innotescat quod nos Jacobus Dei gracia Rex Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli, ac Dnus. Montispesulani, per nos et omnes nostros recipimus et constituimus vos Salomonem Benammar, Judeum de Cigilmensa, fratrem Ammar, fidelis Judei nostri, et uxorem tuam Reanam, et filios tuos Jacob et Jucef, Monam et Seladdar, filias tuas et te Juceffum, maritum Mone et Issachum Ben Salomon, et duos infantes tuos Juceffum et Jacob, et uxorem tuam Yamen, et filiam tuam Nini, et te iam dictum Ammar, et uxorem tuam, et filios et filias tuas, omnesque generaliter alios Judeos et Judeas, qui vel quae causa habitandi vel populandi per mare vel per terram venire volueritis in terris nostris Maioric., Barchinon. sive Valenciae, vel alia iurisdictione nostra, cum omnibus bonis vestris mobilibus sive inmobilibus, habitis vel habendis, eundo, stando et redeundo per terram et mare et stagna ubique, in nostra protectione, custodia, comanda et guidatico speciali; ita quod nemo sit ausus vos vel res vestras habitas vel habendas alicubi capere, detinere, invadere, offendere vel gravare, marchare vel pignorare alienis debitis vel offensis, nisi per vos ipsos fueritis debitores vel pro aliis fideiussores forsitan constituti. Mandantes itaque vicariis, baiulis, saionis, alcaidis, et merinis et nostrum locum tenentibus, et nostris subditis universis, tam praesentibus quam futuris, quod haec omnia praedicta et singula firma habeant et observent, et faciant inviolabiliter observari, et non contravenire in aliquo, si de nostri confidunt gratia vel amore; et quod vos et omnia bona vestra manuteneant et protegant ab omni dampno, gravamine et tedio contra cunctos homines sine enganno, et non permitant vos vel res vestras molestari, offendi in aliquo vel gravari, dum tamen parati sitis faciendi iustitiae complementum. Si quis autem tenori huius nostri privilegii temptaverit in aliquo contraire, iram et indignationem nostram, et penam mille aureorum se noverit absque omni remedio incurrisse. Et ut hoc privilegium semper maiori gaudeat firmitate, fecimus illud sigilli nostri munimine roborari. Datum apud Valentiam tertio idus junii anno Dni. millesimo CC.XL. septimo. = Signum + Jacobi, etc. = Testes huius rei sunt: Guillermus de Montecatheno: Examinus de Tosses: Guillermus de ...: Karrocius atque Jacobus de Cervaria. = Sig+num Guillermi Dni. Regis scribae et notarii, qui mandato ipsius haec scribi fecit loco, die et anno praefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, etc., per nos et nostros confirmamus vobis toti aliamae Judeorum Maioric. privilegium a nobis vobis concessum super facto populationis vestrae, et omnia quae continentur in ipsi privilegio: reddentes ac restituentes vobis placiam quae est ante reallum nostrum Maioric. ut habeatis eam de cetero vos et vestri, sicut in ipso privilegio plenius continetur. Concedimus etiam vobis quod nullus Christianus super aliquibus causis civilibus vel criminalibus, seu super quibuslibet contractibus inter vos et Christianos factis, possit probare contra vos nisi cum Judeo et Christiano. Et si forte aliqui dixerint super aliquibus pignoribus mobilibus, quae vobis fuerint obligata quod ipsa pignora eis furata fuerunt, vobis iurantibus quod nesciebatis ipsa pignora fuisse furate tempore quo ea in pignore recepistis, non teneamini reddere ipsa pignora alicui, nisi primo vobis solvatur capitale et lucram quod super ipsa pignora habueritis. Item concedimus vobis quod possitis determinare inter vos et pacificare omnes causa, ritxas et contentiones quae inter vos movebuntur qualibet ratione, exceptis furtis, homicidiis, vulneribus ac percussionibus usque ad effusionem sanguinis perpetratis. Concedimus etiam vobis quod omnes illi qui a nobis desus debitis sunt vel fuerint elongati, teneantur firmare et assecurare habundanter ad cognitionem baiuli civitatis Maioric. praesentis et futurorum quod in fine elongationis a nobis eis concessae solvant vobis debita et usuras a quibus fuerint elongati. Et si forte hoc facere noluerint vel nequiverint, non obstantibus dictis elongationibus teneantur et compellantur vobis solvere dicta debita et usuras, sicut in vestris continebitur instrumentis. Confirmantes vobis gratiam quam vobis concessimus super vestris debitis persolvendis, prout in instrumento, quod de ipsa gratia apud Valentiam vobis fieri fecimus, continetur. Concedimus insuper vobis et confirmamus omnes consuetudines a nobis vobis concessas, secundum quod in instrumentis inde confectis plenius continetur: volentes et concedentes quod possitis pignore recipere, tam mobilia quam imobilia, et possessiones emere a quibuscumque personis. Et possitis etiam mercatores, cursores et baratas facere libere et sine impedimento alicuius personae, vobis fidem facientibus quod in dictis officiis vos fideliter habeatis; et possitis retinere sine alicuius impedimento omnes illos Sarracenos, quos Raimundus Castelanus, quondam baiulus Maioric. dimissit vobis, prout ipse eosdem vobis dimittere procuravit. Mandantes baiulo, vicario et juratis Maioric., praesentibus et futuris, quod praedicta omnia vobis et vestris observent et faciant observari, et contra ea non veniant, nec aliquem venire permitant aliqua ratione. Datum Morelle sexto idus madii, anno Dni. millesimo CC. quinquagesimo. = Sig+num Jacobi, etc. = Testes sunt: P. H. Comes Empur.: Raymundus Berangarii de Ager: Guillermus de Boxados: P. M. de Luna: Ex. Petri. = Sig+num Petri Andreae, qui mandato Dni. Regis pro Gonçalbo Petri, notario suo, hec scribi fecit loco, die et anno praefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, etc., per nos et nostros laudamus et confirmamus vobis universis Judeis civitatis et insulae Maioric. praesentibus et futuris in perpetuum gratiam illam quam vobis concessimus apud Valentiam super vestris debitis recuperandis, prout in instrumento quod inde a nobis habetis plenius continetur. Confirmamus etiam vobis privilegium illud quod vobis dedimus apud Morellam, et omnia alia privilegia a nobis vobis concessa, cum omnibus quae in eisdem privilegiis continentur: et quod in aliquibus causis civilibus quae inter vos et Christianos, vel aliquem vestrum et eorum de cetero fuerint, cum cartis vel sine cartis, non possit aliquis Christianus aliquid probare contra vos vel aliquem vestrum sine Christiano et Judeo. Item concedimus vobis quod si baiuli, vel vicarii, vel alii officiales seu nuncii nostri, super aliquibus vos vel aliquem vestrum gravare voluerint, et vos gravamen manifeste hostendere poteritis, possitis ad nos de ipso gravamine licite apellare; et ipsi baiuli, vicarii, officiales et nuncii nostri non possint procedere contra vos vel aliquem vestrum super eisdem gravaminibus, quousque vos vel procuratores vestri super eisdem gravaminibus coram nobis comparueritis, et nos mandaverimus qualiter super praedictis fuerit procedendum. Concedimus etiam vobis quod quilibet vestrum possit facere sponsalitium uxori suae cum carta ebraica ad aurum vel argentum, sicut hoc possunt facere Christiani Maioric. uxoribus suis cum cartis Christianicis; et instrumenta vestra judaica ad modum praedictum facta eandem obtineant firmitatem, ac si essent facta per publicos notarios Christianos eiusdem civitatis. Item statuimus quod si aliquis Sarracenus vel Sarracena de Judeo vel Judea se fecerit Christianum vel Christianam aliquo tempore, exceptis festivitatibus Paschatis, Pentecostes et Natalis Domini, teneatur dare duodecim morabatinos baiulo nostro ad opus nostri. Item statuimus sub pena centum morabatinorum quod aliquis Christianus vel Christiana, vel Sarracenus vel Sarracena, non sit ausus de cetero effodere lapides seu terram in cimiterio vestro; et quicumque contra venerit, penam praedictam incurrat. Datum Ilerde octavo idus madii anno Domini millesimo CC. quinquagesimo secundo. = Signum + Jacobi, etc. = Testes sunt: R. de Cardona: Ex. de Focibus: G. de Cervilione: P. de Montecatheno: Bng. de Angularia. = Signum + Petri Andreae qui mandato Dni. Regis haec scribi fecit loco, die et anno praefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, etc..., inherentes regali providentiae, et attendentes sequi statuta praedecessorum nostrorum per nos et per omnes successores nostros concedimus et peremniter statuimus quod si aliquis Judeus Maioric. mutuo concesserit alicui nobili vel innobili, cuiuscumque conditionis sit, pecuniam suam, veniendo contra formam statuti a regia magnificentia concessi, vel indulti super facto usurarum, quod ille solus penam luat quam merebitur secundum formam statuti praedicti; aliis omnibus Judeis liberis existentibus a pena delinquentis. Item volumus et statuimus quod unquam de cetero videamus aut videri aut iuspici faciamus scripta, notas, seu secreta Judeorum omnium praedictorum Maioric., nec ipsos compellemus ad dicendum sive confitendum eorum debita. Item promittimus quod numquam prohibebimus, nec prohiberi faciemus, nec sustinebimus, quod aliquis dictorum Judeorum debitor solvet eis debitum quod eis teneatur cum instrumento et sine instrumento, et cum pignore et sine pignoris obligatione; imo volumus quod ipsi Judei libere petere valeant a suis debitoribus sua debita sine obstaculo et impedimento. Item promitimus quod non faciemus aliqua nova statuta vel praecepta aliqua, quibus mediantibus posset in toto vel in parte aliqua suorum debitorum exactio impediri; nec etiam prolongabimus generaliter eorum debitores, imo distringemus, et compelli et distringi faciemus eorum debitores ad sibi sua debita persolvenda, tam mutuanda, quam etiam (non) mutuanda: et defendemus, et defendi seu protegi faciemus praedictos Judeos et res ipsorum. Haec autem omnia supra dicta et singula promitimus omnibus et singulis Judeis Maioric. et illorum qui cum eis mitti consueverunt in questia, et in manu venerabilis patris in Xpo. Fratris Andreae, Episcopi Valentiae nos haec omnia supra dicta et singula firmiter observaturos bona fide et sine engano, et in aliquo non contraventuros, nec violari ab aliquo permissuros. Datum Ilerdae septimo decimo kalendas octobris anno Domini millesimo CC.L. quarto. = Sig+num Jacobi, etc. = Testes sunt: P. de Montecatheno: Guillermus de Cardona: G. de Angularia: Berengarius de Cardona: R. de Montecatheno. = Sig+num Jacobi de Monte Judayco qui mandato Domini Regis pro Domino Fratre Andrea, Episcopo Valentiae, eius Cancellario haec scribi fecit loco die et anno prefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Maioricarum, Comes Rossilionis et Ceritaniae, et Dominus Montispesulani, attendentes quod Judei civitatis Maioricarum, qui consueverunt morari, et suas domos et habitationes habere intus almudaynam et in aliis locis civitatis Maioricarum, transtulerunt se et sua domicilia in certo loco dictae civitatis, scilicet, in quosdam vicos vocatos partita Templi et Calatravae, extendentes se versus domum seu castrum Templi civitatis Maioric., in quibus vicis dicti Judei suum callum et domos hedificaverunt et construxerunt: attendentes etiam quod si dicti Judei compellerentur ad alium locum dictae civitatis se et sua domicilia transferre, esset eis dampnosum, laboriosum et nimium sumptuosum; et Nobis habita deliberatione videatur quod in aliquo loco dictae civitatis non possent dicti Judei ita comode situari, et callum suum habere, sicut in loco in quo dictum callum nunc hedificatum est et constructum; ideo per Nos et nostros laudamus, concedimus, et confirmamus dictis Judeis et aliamae eorundem praesentibus et futuris dictum callum et locum in quo dictum callum hedificatum est, cum domibus, edificiis et aliis pertinentiis omnibus loci dicti calli, et cum sinagoga in dicto callo, auctoritate venerabilis Maioric. Episcopi assignata, et incepta hedificari ibidem construenda. Ita quod dicti Judei numquam compellantur seu compelli possint ad transferendum se et sua domicilia nec habendum callum in alodio loco dictae civitatis, praeter in loco in quo nunc est. Quoniam habitationem dictorum Judeorum, et sinagogam eorum in dicto loco esse volumus et statuimus ex certa scientia nunc et in perpetuum, cum hoc nostro instrumento perpetuo valituro. Volentes etiam quod si expediret et oporteret dictum callum dictorum Judeorum augmentari, volumus et statuimus quod dictum augmentum possint habere et recipere, et domicilia sua construere a locis et in locis dicto callo contiguis, et versus dictam domum Templi. Mandantes tenenti locum nostrum in Maioric., vicariis, baiulis et universis aliis officialibus nostris presentibus et futuris quod praedicta omnia firma habeant et observent, ut superius continentur, et non contraveniant, nec aliquem contravenire permitant aliqua ratione. Et ad maiorem firmitatem omnium praedictorum, praesens instrumentum sigillo nostro pendenti iussimus communiri. Datum Maioricis quinto decimo kalendas aprilis anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo nono. = Sig+num Jacobi, etc. Testes sunt: Bernardus de Cano suspenso: Raymundus de Caneto: Jacobus de Muredine: Berengarius de Ulmis: Dalmacius de Guarrigua: Jacobus de Bernicio, utrisque iuris professor, miles, et Stephanus Sabors, judices dicti Domini Regis. = Sig+num Petri de Calidis, qui mandato dicti Domini Regis haec scribi fecit et clausit loco, die et anno praefixis.

Pateat universis quod nos Sancius Dei gratia Rex Maioric., Comes Rossilionis et Ceritaniae, et Dominus Montispesulani, visa et plene intellecta quadam littera papirea, quam illustris Dominus Jacobus Rex Maioric. recolendae memoriae genitor noster reverendissimus missit Gregorio Sallembe, tunc procuratori suo, super facto Judeorum Maioric., qui valde erant timidi et stupefacti propter deiectionem Judeorum factam de regno Franciae, et ex hoc idem Dominus Rex pater noster dederit ipsis Judeis securitatem quod Judei ipsi numquam sic eiicerentur de terris suis, immo tuerentur et defenderentur, et essent tuti et salvi cum omnibus bonis et rebus suis, dans eis inde securitatem et fidem; unde nos vestigia dicti Domini patris nostri sequi volentes, per Nos et nostros eandem securitatem, tuitionem et fidem, per mare et terras damus et concedimus aliamae Judeorum Maioric, et singulis, etc. Acta sunt haec in civitate Maioric. decimo kalendas julii anno Domini millesimo CCC. undecimo. = Testes huius rei sunt: Inclitus Dominus Infans Ferrandus, germanus dicti Domini Regis Sancii: nobilis Petrus de Fonolleto: Guillermus de Guardia: Bereng. de S. Johanne: et Petrus de Pulcro castro, milites. = Ego Laurencius Plasensa scriptor praefati Domini nostri Regis, ipsius mandato hanc cartam scribi feci, et clausi, et subsignavi meo publico et solito sig+no.

APÉNDICE DE DOCUMENTOS. I. Statutum domini Antonii de Galiana, Episcopi Maioricen.,

APÉNDICE DE DOCUMENTOS.

I.

Statutum domini Antonii de Galiana, Episcopi Maioricen., super baptismo Judeorum ante tertium diem conversionis ipsorum ad fidem non perficiendo, anno MCCCLXXIII. (Vid. pág. 13)

Ex lib. comuni cur. episc. Maioric. de an. 1364 ad 1374.

In nomine Domini. Amen. Sacrorum canonum institutis liquido constat nemini Judeo vel Pagano ad credendum vim inferre. Cui enim vult Deus miseretur et quos vult indurat. Non enim tales inviti sunt salvandi, sed volentes ut integra sit forma iustitie; et ante dies viginti ad baptismi purgationem non admittantur, infra quos cathecumini ad sacri fontis renovationem concurrat, et ad simbolum Apostolorum spiritualiter doceantur. Contra quorum canonum sententiam nonnulli curati subito Judeos, Paganos ad sanctum baptismum admitant, decipientes verbum quo cavetur quod nulli cito manum imponas. Super quibus Judeorum aljamae Maioricen. crebra fuimus supplicatione pulsati pro observantia sacrorum canonum praedictorum. Nos igitur Antonius, miseratione divina Episcopus Maioricen., cupientes iusta petentibus assensum non denegare, et quod consuetudinis ususque longevi non sit vilis auctoritas, fecimus diligenter inquiri: et testimonio rectorum, vicariorum et aliorum curatorum, iuratorum concordantiam fuit compertum, quod Judeis pro sacro baptismo suscipiendo ad ecclesiam confugientibus, ante tres dies infra quos in articulis fidei catholicae instruebantur, dictum baptismi sacramentum non conferebatur: recogitantes si iracundiae, ebrietatis vel alterius criminis metu forsitan essent inducti seu provocati; quibus tribus diebus elapsis ad sacri fontis renovationem admitebantur in devotione perseverantes. Quamobrem attendentes consuetudinem legum optimam interpretem fore, praesenti constitutione irrefragabiliter perpetuo servatura ordinando mandamus quod nullus Judeus ad sanctum baptisma admitatur nisi post lapsum trium dierum, forma narrationis praedictae plenius observata. Et si quisquam curatorum, seu eorum loca tenentium, aut alius presbiter contrarium attemptare presumpserit, penas decem librarum fabricae ecclesiae Maioricen. aplicandarum, et excommunicationis incurrere volumus ipso facto. Datum Maiorice sub maioris nostri sigilli appensione, die prima mensis junii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC.LXX tercio.

XXX. Domini Sancii Maioricarum Regis ordinatione Judeorum sinagoga,

XXX.

Domini Sancii Maioricarum Regis ordinatione Judeorum sinagoga, quae pridem in honorem S. Fidei dicata extiterat, ipsorum usibus ritibusque denuo deserviat, anno MCCCXXIII (Vid. pág. 183).

Ex orig. in arch. eccl. Maioric.

Noverint universi quod cum nos Sancius Dei gratia Rex Maioricarum, Comes Rossilionis et Ceritaniae et Dominus Montispesulani, ex devotione propter cultum divinum ampliandum, et ex causis legitimis voluerimus et dudum ordinaverimus quod illa domus, quae quondam erat sinaguogua Judeorum in callo civitatis Maioricae reduceretur et constitueretur, ipsis Judeis ex toto, et ritibus eorum inde expulsis in capellam ad honorem Dei et nomen Sanctae Fidei, et ibidem duos perpetuos presbyteros divina celebraturos instituerimus et dotaverimus; advertentes ad tempus quod dicta capella magis idonee et honestius et ad maiorem devotionem staret alibi, ordinavimus et voluimus quod dicta capella mutaretur, et eam mutari iussimus et fecimus satis prope portale vulgo dictum portale Templi civitatis iam dictae. Voluimus tamen quod propter reverenciam divini cultus, qui in dicta prima capella fuerat cultus et celebratus, ipsa capella nec locus eius posset amodo applicari nec reduci ad usum, servicium seu ritum modo aliquo Judeorum, nec etiam Paganorum. 

Immo volumus et praesencialiter consentimus et ordinamus per nos et successores nostros quoscumque, quod dictus locus dictae capellae semper remaneat ad usum, dominium et servitium licitum et honestum Christianorum. Et cum nunc dicta nova capella sit mutata et constructa alibi satis prope dictum portale dictum Templi, et locum nostrum tenens in Maioricis requisiverit instanter venerabilem Guidonem Episcopum Maioricen., de hoc licentiam habentem a Summo Pontifice per privilegium speciale quod det et concedat licentiam divina officia celebrandi in ipsa, idem Episcopus volens prospicere, et etiam providere in futurum, ne dictus locus dictae primae capellae, quae sinaguogua ut praedicitur primitus extitit Judeorum, possit aut valeat in futurum Judeorum usibus, servicio aut ritibus applicari, peciit inde cartam a nobis. Propter quod per nos et successores nostros quoscumque volumus et promitimus bona fide nostra regia, quod locus dictae capellae dimissae nunquam perveniet ad usum, servicium seu ritum Judeorum; immo semper erit et permanebit in usibus. Et in horum omnium fidem et testimonium presentem cartam sigilli nostri appensione iusimus communiri. Quae est data Perpiniani quarto nonas januarii, anno Domini millessimo trecentessimo vicessimo tertio.

XXIX. Privilegium D. Sancii, Regis Maioricarum in favorem Judeorum,

XXIX.

Privilegium D. Sancii, Regis Maioricarum in favorem Judeorum, super transferenda in alium locum capella S. Fidei, quam in ipsorum sinagoga prius struxerat, an. M.CCCXXIII. (1323) (Vid. pág. 182.)

Ex codice privil. Judeor. ap. D. Anton. Pueyo.

Noverint universi quod cum nos Sancius Dei gratia Rex Maioric., tempore videlicet generalis condempnationis (a) Judeorum Maioric. ex causa confiscavissemus nobis scolam et domum scolae Judeorum ipsorum, quam habebant in civitate Maioric., et postea in scola ipsa fecissemus ex causa capellam ad decus et nomen Sanctae Fidei, secretarii aliamae Judeorum Maioric. succesivis temporibus nobis humiliter suplicarunt, ut cum dicta capella esset eis et eorum callo judayco nimis propinqua, dignaremur illam removere exinde, et alibi transmutare, allegando super hoc plures validas rationes.

(a) Circa ann. 1315. Sancius Rex universa bona ipsorum Judeorum fisco regio adiudicavit, in punitionem criminum, quae nunc non inotescunt: quae pena in solutionem 95.000 librarum Maioric. mutata est. Eius rei plura ibidem instrumenta vidi.

Nos autem attendentes quod dicta capella erat et est in loco valde absconso, propter quod gentes ut deberent non sic pro divinis confluunt ad eandem, et quod si mutaretur in alium locum decentem, augeretur gentium devotio, et etiam cultus divinus, habita super hoc deliberatione sepius cum nostro consilio ac cum venerabili Guidone, Episcopo Maioric., de ipsius Episcopi voluntate dictam capellam Sanctae Fidei alibi ducimus transmutandam, videlicet, intus civitatem Maioric. in orto qui fuit den Cassa iuxta portam Templi, ubi noviter fit quedam optima populatio, cui et populatoribus eiusdem summe deserviet mutatio dicta capellae, et factio eius, et etiam transeuntibus per portam Templi predictam, cum fiat dicta capella inter duas vias publicas propiis sumptibus nostris; pro quibus et dicta capella complenda habuimus a dictis secretariis duo millia librarum regalium Maioric. minutorum; et fecimus ulterius eos dare operi ecclesiae Beatae Mariae Sedis Maioric. trescentas libras regalium Maioric. sub pactis quae sequuntur. Concedimus enim, et per nos et succesores nostros quoscumque licentiam et potestatem damus secretariis dictae aliamae, quod mutata dicta capella in loco ubi noviter constructur (leo constru tur), possint in capite carreriae (cap de carrer, carrera) dictae capellae antiquae aperire unum portale magnitudinis quam voluerint, quod exeat ad dictum callum judaycum, et per ipsum portale habeatur Judeis liber ingressus et egressus de dicto callo, et ad ipsum per dictam carrariam et exinde ad partes alias extra callum. Et promitto bona fide nostra dictis secretariis quod propriis sumptibus nostris faciemus fieri et compleri citius quam fieri poterit dictam capellam novam, quodque postquam dicta capella mutata fuerit, ut praefertur, numquam faciemus, vel fieri permitemus ecclesiam vel capellam aut hospitale seu alium consimile in dicta domo ubi nunc est iuxta callum, aut in aliqua parte ipsius domus. Retinemus attamen nobis et nostris perpetuo domum ipsam ad nostras omnimodas voluntates. Et si eam aut aliquas partes ipsius dederimus aut stabiliverimus, vel in quoscumque personas transportaverimus, volumus nunc ut tunc, et tunc ut nunc, quod in parietibus dictae domus quae respiciunt versus callum, nulla fiat fenestra, vista, vel aspectus aliquis, per quas vel quem possit quicquam videri in dicto callo a domo ipsa vel partibus eius. Et ita bona fide nostra promitimus semper facere observari. Mandamus itaque locum nostrorum tenentibus, etc. Quod est actum in camera consilii castri regii civitatis Maioric. nonas julii anno Domini M.CCC.XX. tercio. = Signum + nostri Sancii, etc. = Testes huius rei sunt venerabilis Guido, Episcopus Maioric.: nobilis Periconus de Fonolleto: Bng. Maynardi, canonicus Narbonen. Cancellarius: Galcerandus Çacosta, Archidiaconus in ecclesia Urgellen.: Dalmacius de Bauyallis, miles. = Nicholaus de Sancto Justo, Thesaurarius: et Jacobus Scuderii, not., omnes consiliarii praefati D. Regis. = Ego Jacobus Scuderii not. iam dicti D. Regis et eius auctoritate publicus, ipsius mandato hoc scribi feci et clausi meo publico solito sig+no.

III. Rerum apud Maioricas gestarum ab anno 1372 ad 1408.

III.

Rerum apud Maioricas gestarum ab anno 1372 ad 1408. 

Chronicon ordinatum ex coevis notulis, quas Matheus Salzet, publicus Maioricarum tabellio, ad oram librorum, quos Protocola vocant, nunc latino, nunc vernaculo sermone, prout res gerebantur appixit. (Vid. pág. 22.)

Gratum posteritati munus.

Praedicti autem libri in cathedrali Majoric. asservantur.

Anno 1372: Die dominica, quae erat festum S. Jacobi, qua computabatur XXV. mensis julii, anno a Nativitate Domini M.CCC.LXX secundo, scitum fuit quod venerabilis crux auri, in qua erat de ligno sacratissimae verae Crucis Domini nostri Jhesu Christi, fuit a castro regio Maioricarum furtata. Et postmodum, facta diligenti indagatione, fuit dictum sacratissimum lignum repertum in hospitio Bartholomei Poncii, argenterii, die martii XXVII. dictorum mensis et anni. Et ob hoc fuit facta solemnis processio in dicta civitate usque ad dictum hospitium.

1374. Die sabbati VII mensis octobris, anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXIV., quatuordecim servi Sarraceni, et neophiti ac Tartari fuerunt suspensi per plateas civitatis ex eo quia voluerunt ignem ponere per diversa loca dictae civitatis et terram ac regnum Maioricarum sibi ipsis retinere, ac Regi Sarracenorum tradere, Dominum Regem Aragonum inde penitus ab eodem removendo seu alias expoliando.

1375. Anno a Nativitate Domini M.CCC.LXX quinto fuit in Maiorica magna et crebra mortalitas, tam intus civitatem, quam extra, qua gentes diversarum nationum numero decesserunt ultra XXXV milia; et dicta mortalitas incepit in mense januarii dicti anni.

1377. Die sabbati XXI mensis febroarii, anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXVII. Rev. in Xpo. P. et D. Bernardus Sancii, Episcopus, ordinis fratrum Minorum, existens intus capellam Beati Pauli constructam intra palatium episcopale, de licentia et permissu venerabilium Dominorum Berengarii Borroni et Bartolomei de Podio aulucho, canonicorum et Vicariorum, Sede vacante, contulit tonsuram Jacobo Salzeti, filio Mathei Salzeti, notarii Maioricensis.

1379... CC.LXX nono fuer... den Boto... quedam Sarracena Raimundi Oliverii quondam ad comburendum, ex eo quia administraverant et fecerant aliquas perfumaciones adversus uxorem dicti Raimundi Oliverii; et inde fuit factus pulxerrimus sermo in loco vocato lo padró, prope ecclesiam Sedis, et lata sententia per reverendum Dominum Maioricensem Episcopum, et per venerabilem magistrum P. Corregerii, per quam extitit pronunciatum dictum Sarracenum fore ereticum.

Die mercurii XIV. mensis septembris, anno a Nativitate Domini M.CCCLXX nono, fuit praeconizata publice per civitatem Maioricarum pax inter illustrissimum Dominum nostrum Regem Aragonum et communem Pisarum (común de Pisa).

1381. Die sabbati nona mensis marcii, anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXX primo, hora terciarum fuit praeconizata cum mimmis pecunia argentea per civitatem Maioricarum; et imposita pena amissionis bonorum et corporis, quod nullus renueret recipere dictam pecuniam.

1380. Anno Domini M.CCC.LXXX., VII. die madii, fuit sollempnizatum matrimonium inter illustrem Dominum Infantem Johannem, primogenitum Serenissimi Domini Aragonum Regis, et illustrem neptem, sive neboda illustrissimi Regis Franciae.

1381. Die lunae XII. mensis augusti, anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXX primo fuit combustus quidam Judeus vocatus Saydo Davidis, pro eo quia supposuit quandam monialem ordinis Sanctae Clarae, quae eadem ratione interfecta fuit.

Die sabbati XXXI. augusti, anno praedicto, illustris Infans Petrus, ordinis Sancti Francisci, intravit civitatem Maioricarum et hospitavit in palatio episcopali huius civitatis.

Anno Domini M.CCC.LXXX primo fuit in Maiorica maxima sichcitas (sequía; sequera), in tantum quod omnes canoni et cequiae civitatis tam intus quam extra fuerunt clausi. Sed divino iudicio et bonitate Dei segetes et vindimiae ipsius anni fuerunt sufficienter habundantes et fertiles.

1382. Die veneris XXVI. mensis septembris anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXII. paulo post horam tertiarum venerabilis Arnaldus Cerdoni, Raimundi Burguesii, milites, Johannes Umberti, civis, et en Borras de Buyola, nuncii per civitatem et totam insulam Maioricam destinati, recesserunt ab insula iam dicta cum quadam galiota armata Arnaldi Aymar et P. Agulloni, pro eundo et accedendo ad curias, quas Deo volente Dominus Rex celebrare promisit in loco... (cetera desunt.).

Die jovis XXX. mensis octobris anno praedicto venerabiles Johannes de Tagamanent, Domicellus, et Jacobus Mathes, lapiscida, jurati anni praesentis regni Maioricarum, et Johannes Lobera, legum doctor recesserunt a regno Maioricae pro eundo apud regnum Valentiae, pro tractandis negotiis dicti regni coram Domino nostro Rege; ubi iam venerabilis Johannes de Mora, Thomas de Bacho et P. Adarroni, milites sunt presentes pro eisdem negotiis pertractandis.

Die jovis IIII. mensis decembris anno praedicto, praenominati, dempto dicto venerabili Johanne de Mora, redierunt huc cum galiota Arnaldi Aymar.

Die mercurii XXIIII. mensis decembris anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXII. in vigilia Nativitatis Domini ex tunc proxime instantis fuerunt creati jurati civitatis Maioricae cum radolins. Et fuerunt hii qui sequuntur, videlicet, venerabilis Arnaldus Cerdoni, miles: Johannes de Portello et Guillermus Serra, cives: Petrus Pontis et Johannes Cimieres, mercatores: ac Andreas Regalis, tintorerius.

Subsequenter die lunae XXVIIII. mensis decembris anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXIII. fuerunt inventi in volta picta prope curias versi infrascripti:

Fle misera, geme vitam sortem balearis

Mistrum (a) adest, chaos inseviet, fies et tuis exul.

(a) i. latens odium glos. *interlin.

Et illamet die post prandium fuit inventa responsio ad dictos versus, facta sub hac forma:

Si quem chaos conclusit, et inde liberatus existit

Non est locus fleti, sed leticie et bone spei. / *finis daenominabit.

1383. Die veneris quinta mensis marcii anno prescripto subditi judicis Arboreae (Juez de Arborea), rebelli Domino nostro Regi Aragon. interfecerunt eundem judicem intus civitatem Oristagni gravissima morte. Et in crastinum ipsius dici interfecerunt quandam filiam eiusdem, ut per diversas litteras aliqui fuerunt cerciorati.

Die sabbati quarta mensis aprilis anno praedicto fuit facta praeconizatio cum diversis mimmis, per quam venerabiles jurati Maioricarum notificarunt omnibus generaliter, quod medietates impositionum et adjutarum inde impositarum intus et extra civitatem removebantur, ut in ipsa praeconizatione latius expressatur.

1384. Divenres que hom comptava a sinch del mes de fabrer lany de la Nativitat de nostre Senyor M.CCC.LXXXIIII. fo feta crida publica ab so de nafils en la plasa de la Cort, que tots astrangers qui venguen habitar en la ila de Mallorques ab sus mulles, fossen franchs e quitis de guayta e de moliga ques cull en la dita ila, per X. anys primers vinants, e ques pusguen alagrar de les franqueses e libertats del dit regne de Mallorques, e los astrangers qui son en la dila ila, que pendran muller, que sien franchs aximatex per dos anys primers vinents, e ques pusguen alagrar de les dites libertats e franqueses; empero ques fassen scriure en la sala dels honrats jurats.

Die jovis XI. mensis februarii anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXX. quarto. Reverendus D. Bonanatus Tarini, Episcopus Teldensis, nomine Reverendi Domini Petri Dei gratia Maioricensis Episcopi, pro nunch a regno Maioricas absentis, contulit tonsuram Vincentio Falzeti, filio Mathei Falzeti, notario. (Más arriba hay un notario Mathei Salzeti; la s alargada y la f se confunden mucho en los manuscritos e impresiones antiguas)

En lo mes de agost lany M.CCC.LXXXIIII. lo honorable Mossen Francesch Sagarriga (ipsa : ça garriga), cavaller, Gobernador del regne de Mallorques, feu gran exequcio de armes, posat que aquells qui les portaven, hageressen privilegi de portar aquelles.

Die dominica XVIII. mensis augusti dicti anni, Illustris Infanta Regina Ciciliae, neptis sive neta Illustrissimi Domini Aragonum Regis aplicuit (: va aplegar, aplegá; llegó) Maioricas cum quadam pulxerrima navi Castellana.

In mense octobris anno predicto fuit feta (facta) preconizatio (pregó) perularum et aliarum rerum.

1386. Digous a XXVII. de setembre lany M.CCC.LXXXVI. fo aportat e pujat hun seny gran de pes de XXXVII. quintas e dues liuras en la torra gran de la ciutat situada en lo fossar dels frares preycadors per tocar les hores del dia e de la nit.

Die veneris quarta mensis januarii anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXVII. circa horam terciarum extitit denuntiatum honorabili Domino Francisco Sagarriga, militi, Gubernatori Maioricarum, et venerabilibus juratis regni Maioricarum, quod Illustrissimus Dominus Petrus Dei gratia Aragonum Rex dies suos clauserat extremos. Etiamque fuit per nominatos et alios publice divulgatum et denunciatum illustrem Dominam Sibiliam de Fortiano, Reginam Aragonum clamdestine fugisse a civitate Barchinonae.

1387. Anno Domini M.CCC.LXXXVII. fuit facta nova pragmatica per Illustrissimum Dominum Johannem Regem Aragonum super regimine civitatis Maioricae et totius insulae eiusdem; ob quod in vigilia Beatae Mariae mensis augusti eiusdem anni, fuerunt facti et creati novi jurati dictae civitatis; et isti omnes debent regere eorum jurariam per XVI. menses continuos, aliis primitus creatis penitus expulsis.

1388. Die mercurii tertia mensis junii anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXVIII. circa horam tertiarum fuit facta praeconizatio publice ad voce tubetarum per civitatem Maioricarum: quod quicumque haberet hereditatem aut officium in insula Sardiniae, quod hinc ad festum Sancti Michaelis mensis septembris proxime instans transfretaverit ad dictam insulam, et de eisdem hereditatibus possesionem adipiscerentur.

Digous a IIII. de juny any dessus dit apres vespres fo cridat publicament per la ciutat ab sos trompetes e cornamuses, que tots los sarts sien franchs, e que aquells sen pusquen tornar en Cerdenya, con lo Governador es aparellat de donar a aquells vaxells et pessar aquells franchs de nolits; e que tot hom e tota persona deia aquells de liurar sots pena de cors et de aver.

In dicto anno fuit crebis et maxima mortalitas puerorum in insula Maioricarum.

Die veneris XIIII. mensis julii anni praescripti fuit denunciatum per aliquos qui venerant Barchinona quod inclitus et magnificus Dalfi (Delfín), etatis V. annorum vel inde circa, filius Illustrissimi Domini Johannis, Regis Aragonum suos dies clauserat extremos; propter quod die mercurii XXVI. augusti sequentis fuit factum et celebratum in Sede Maioricarum ad requisitionem juratorum Maioricarum solemne anniversarium pro anima ipsius infantis.

1390. Anno Domini millesimo. CCC. nonagesimo in mense augusti nobilis … Dux de Bar... regia g... cum multitudine militum et peditum armorum transfretarunt cum quinquaginta galeis armatis et ultra Januensibus ad portum de Frague terra Serracenorum, in qua steterunt per plures dies bellando, et plures actus militiae excercendo. Et demum recusantibus, seu pocius contradicentibus dictis Januensibus pugnare, dictus nobilis Dux propter proditionem de qua dubitabat, recessit festinanter ut fertur a dicto loco Frague ad partes... aplicando.

Divenres a VIIII del mes de deembre any M.CCC. noranta fo cridada publicament ab trompeta de volentat dels jurats de Mallorques la moneda, la cual novellament es stada batuda en Mallerques, so es, los florins, en la emprenta dels quals deu esser... é una letra aytal M. per designar que de Mallorques son: é en lo c... per senyal... monede. Cascu de aquests florins es aprociat é aforati valer XV sous é … diners. 

Batse (: se bat) aquesta moneda, o ses comenada batre lalberch den Anthoni... de misser Scoto pres la esgleya de sent Nicholau Veya.

Die mercurii XXI mensis decembris anno praedicto, qua fuit festum Sancti Thomae fuit positum interdictum in universitate Maioric. per sanctissim. Dnum. Papam Clementem, seu de eius mandato... officium fiebat ... in ecclesii occulte, ianuis clausis, occasione, videlicet, questionis … inter venerabilem Durandum Ronsellini ex parte una, et ... de Uclam … ex altera, ratione … parrochialis ecclesiae de P... 

1391. Die mercurii XIV junii anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXX primo, pro transitu fiendo apud insulam Siciliae fuerunt apposita vaxilla Regis et Domini Infantis Martini, ac Bernardi de Capraria capitanei armatae circa praedictum transitum fiende, et Thomae de Biche, militis vice admirati; cuius occasione fuit praeconizatum guidaticum in forma solita.

In mense julii anni Domini M.CCC nonagesimi primi fuit publice divulgatum per civitatem Maioricensis quod habitatores regni Xibiliae Regis Castellae, et etiam aliorum ditionum ipsius regni interfecerant Judeos dicti regni et aliarum terrarum ipsius Regis, defraudando et alias furtive secum portando bona mobilia ipsorum Judeorum.

Et pari modo fuit narratum quod aliqui regni Valentiae facie de avalot contra Judeos civitatis ipsius regni interfecerunt bene LXXX Judeos, propter quod intrarunt callum aljaimae ipsius civitatis, et secum asportarunt nonnulla bona dictorum Judeorum. Qua de causa illustris Infans Martinus, Dux Cervariae et Montis albi inquiri fecit contra dictos malefactores capiendo ipsos et eos viriliter opprimendo.

Die veneris II. augusti, anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXX primo, secunda hora diei de mane fuit relatum onorabili Domino Francisco ...

militi Gubernatori Maioricarum, quod plures gentes forenses venerant seu aplicaverant camino … causa invadendi seu alias destruendi callum Judaicum Maioricense et Judeos in eodem habitantes; propter quod dictus Dominus Gubernator cum multitudine gentium civitatis, tam equitando quam pedes eundo exiit obviam eis dicendo eis quod redirent ad eorum habitationes; sic quod dicti forenses quasi incontinenti absque causa aliqua vulnerarunt equm dicti Domini Gubernatoris, et interfecerunt ronsinum in quo Jacobus Lobera equitabat.

Et ipsa eadem die circa secundam horam diei dicti homines forenses una cum pluribus et diversis hominibus civitatis, invadendo dictum callum, ipsum capierunt, et finaliter ipsum expoliarunt ab omnibus que in eodem erant. In qua quidem invasione et captione interfecti fuerunt, ut fertur, tres homines Christiani, et bene trecenti Judei inter masculos et feminas.

Die mercurii, nona mensis Augusti anno praedicto fuit injunctum (o iniunctum? leo iniunoctum) notariis sub amisione corporis et bonorum, quod ipsi nullatenus cancellent instrumenta aliqua facientia pro Judaeis nec instrumenta aliqua finis seu compositionis aut redemptionis facientia pro dictis Judeis vel inter eos, non faciant neque recipiant.

Die sabbati quinta mensis augusti anno praedicto fuit destructus callus Judaicus civitatis Barchinonensis; prout publice relatum fuit in civitate Maioricensis. Et illi qui intus carcerem detrusi erant, expulsi fuerunt per vim facto et opere diversarum personarum ipsius civitatis. Etiamque fuit in eodem contextu per illasmet personas missus et positus ignis in scribaniae curiae, baiuliae dicti civitatis; ob quod diversi libri et scripturae ipsius curiae fuerunt combusti et destructae.

1392. Die martis qua computabatur vicesima mensis februarii anno a Nativitate Domini M.CCC. nonagesimo secundo circa horam terciarum magnificus vir Infans Martinus, Dux Cervariae et Montisalbi, ac frater illustrissimi Domini Johannis Dei gratia Regis Aragonum, aplicuit de partibus Cataloniae in mollo maris (muelle; moll) civitatis Maioricarum cum undecim galeis valde bene armatis et munitis, causa navigandi et transfretandi versus insulam Ciciliae, et cum eo illustris Rex et Regina Ciciliae, ac aliqui Comites, et nobiles et milites dicti Domini Regis, ac dictae insulae Ciciliae; inter quos erat Bn. de Capraria, Vicecomes, et duo filii Comitis de Prades, e Vicecomes insulae, ac G. Raimundi de Muncada, Comes de Famagosta, et nonnulli alii nobiles, et domicille ipsius insulae Ciciliae. Qui quidem Rex erat filius predicti magnifici Ducis; eratque, ut asserebatur, aetatis XIII annorum, vel inde circa; et dicta Regina, ut dicebatur, erat etatis XXX annorum, vel inde circa. In numero vero dictarum galearum erant duae galeae Massinae, dictae insulae Ciciliae.

Post praedicta autem die jovis XXII mensis februarii anno praedicto hora tercia (leo terda) ipsius diei, dictae galeae cum omnibus superius nominatis recesserunt a portu Maioricarum causa navigandi versus insulam Minoricae.

Die luna prima mensis aprilis anno praedicto Reverendus Dominus Lodovicus de Prades, Episcopus Maioricensis intravit civitatem Maioricarum, veniendo de civitate Barchinona, causa visitandi suum episcopatum; ob cuius reverenciam et honorem fuit sibi facta magna processio, et totus clerus exivit obviam ei usque ad plateam Curiarum (plaça de Cort).

Die dominica IV mensis augusti anno a Nativitate Domini M.CCC.LXXXXII fuit celebratus laus in civitate Maioricensi pro beatissimo transitu, quam Dominus Rex noster intendit facere de proximo apud regnum Sardiniae pro subiugando sibi Branchaleo, inimicum capitalem et rebellem ipsius Domini Regis.

Die veneris XI mensis octobris anno praedicto fuit ex parte Venerabilis Berengarii de Montagut locum tenentis Gubernatoris Maioricensis divulgata et publicata publice per precones curiarum cum vocibus *jubecelarum, generalis remissio et absolutio per Dominum Regem et Dominam Reginam eius consortem factae omnibus et singulis personis, quae culpabiles fuissent reditionibus, incendiis, fractionibus calli Judeorum et homicidiis, et generaliter omnibus illis qui anno proxime lapso culpabiles fuerunt diversis malis et actibus qui facti et sequuti fuerunt diversimode in regno Maioricensi.