Es mostren els missatges amb l'etiqueta de comentaris ara. Mostrar tots els missatges
Es mostren els missatges amb l'etiqueta de comentaris ara. Mostrar tots els missatges

dimecres, 1 de febrer del 2023

XLVII. Depositio et recognitio hostiae consecratae in ara altaris Sancti Marchi in ecclesia Barcinonensi.

XLVII. 

Depositio et recognitio hostiae consecratae in ara altaris Sancti Marchi in ecclesia Barcinonensi. (Vid pág. 153.)

Ex libro antig. confratr. sutorum Barcin. fol. 121. b.

Noverint universi quod anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo octuagesimo quarto, die vero martis, vicesima tertia mensis novembris intitulata, presente et ad haec vocato me Bartholomeo Costa, seniore, auctoritate regia notario publico Barchinone infrascripto, et presentibus etiam venerando Domino Bartholomeo Oller, in sacra pagina magistro, canonico Domerio dictae Sedis, et Berengario Blanch et Petro Besant, presbiteris in ecclesia Sedis Barchinone beneficiatis pro testibus ad haec vocatis spetialiter et assumptis, Petrus Alzina, Johannes Mayans, Christophorus Molera et Johannes Morro, proceres et administratores anno presenti confratriae Sancti Marchi, sutorum dictae civitatis constituti personaliter coram venerabili viro Domino Petro Leopart, canonico dictae Sedis, Vicario in spiritualibus et temporalibus generali reverendi Domini Gondissalbi miseratione Divina Barchinone Episcopi, intus capellam Sancti Marchi personaliter existente cum maxima instantia eundem Dominum Vicarium humiliter supplicarunt quatinus aperiret seu apperiri faceret quoddam foramen quadratum constructum juxta aram lapidis altaris dictae capellae Sancti Marchi, in quo foramine juxta tenorem cuiusdam instrumenti recepti et clausi per discretum Johannem Ubach, quondam notarium publicum Barcinone et dictae confratriae scribam, erat reconditum Corpus Domini nostri Jhesu Christi et nonnullae aliae reliquiae Sanctorum. Et inmediate dictus venerandus Dominus Vicarius petitionibus et supplicationibus dictorum procerum et administratorum annuere volendo presentibus testibus supra dictis et aliis pluribus personis tam ecclesiasticis quam secularibus in multitudine copiosa paratis, et accensis luminariis tam in dicto altari quam in manibus dictorum procerum et administratorum et aliorum confratrum dictae confratriae tenentibus, dictus venerandus Dominus Vicarius habito primitus in manibus suis quodam instrumento ferreo sive scarpre parvulo et discohoperto dicto altari et dicto foramine viso rogavit dictum Dominum Berengarium Blanch ibi, ut superius dictum est, presentem ut cum dicto scarpre aperiret dictum foramen et extraheret clausuram illius subtiliter quantum posset absque roptura lapidis seu cohoperturae marmoreae dicti foraminis. Et inmediate dictus Berengarius Blanch accepto dicto scarpre ferreo dictum foramen, prout melius et subtiliter potuit, aperuit et hoc facto dedit locum dicto Domino Vicario ad videndum et recognoscendum ea quae in dicto foramine erant recondita. Et confestim dictus venerandus Dominus Vicarius existens in medio dictorum venerandi magistri Bartholomei Oller, canonici Domerii jam dicti, et dictorum Berengarii Blanch et Petri Besant cum maxima devotione et reverentia primo abstraxit a dicto foramine quoddam volumen cottonis qui superficiem dicti foraminis cohoperiebat. Secundo enim abstraxit quandam capsiculam papiream virmileam quadratram, depictam de nigro, intus quam capsiculam fuit inventus quidam penniculus niger ciricis sive de sendat, in quo erat reconditum aliquid de ossibus Sancti Andreae Apostoli, prout in scriptura ibi inventa designatum erat, et juxta dictam capsiculam fuit abstracta quadam carta parva pergamenea clausa et subsignata per discretum Johannem Ubach tenoris sequentis.

Noverint universi quod die lunae, vicesima quarta mensis novembris, anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo reverendus in Christo Pater et Dominus Dominus Andreas Divina Providentia Barchinone Episcopus ad maximas praeces discreti Petri Galliça, presbiteri, Rectoris altaris in capella sub invocatione Sancti Marchi Evangelistae hedificata constructi in Sede Barchinone et Dominici Poncii, tapinerii, Petri Ribes, Vincentii Ferrarii, sabateriorum et Bernardi Ferrarii, tapinerii, civium Barchinone, administratorum anno presenti confratriae Sancti Marchi officii sabateriorum dictae civitatis et aliorum quamplurimorum confratrum dictae confratriae ibidem praesentium et depraecantium consecravit dictum altare in dicta capella sub invocatione Sancti Marchi constructum presente me Johanne Ubach, auctoritate regia notario publico Barchinone infrascripto et praesentibus etiam testibus venerabilibus Narcisso de Sancto Dionisio, Francisco Bertrandi, decretorum doctoribus et Paulo de Gualbis, canonicis ac discreto Petro Blanch, presbitero beneficiato in dicta Sede Barchinone et quamplurimis aliis in multitudine copiosa. In quorum omnium fidem et testimonium dictus reverendus Dominus Episcopus presens instrumentum jussit fieri et tradi dictis Rectori et administratoribus ac confratribus dictae confratriae per me notarium suppra et infra nominatum. Quae fuerunt acta intus dictam capellam Sancti Marchi in dicta Sede constructa presente me dicto et infrascripto notario et praesentibus etiam testibus suppra dictis ad haec vocatis spetialiter et assumptis ut superius continetur. = Sig+num mei Johannis Ubach auctoritate regia notarii publici Barchinone qui haec scripsi et clausi.

Et juxta dictam cartam pergameneam fuerunt abstracti corporales lineos intus quos corporales fuit inventa involuta quaedam hostia consecrata et propter impressionem factam per dictam capsiculam et alia supra dicta in dicto foramine recondita, in quo quidem foramine praedicta hostia consecrata posita fuerat, illa fuit inventa fracta et de colore mutata. Et protinus dictus Dominus Vicarius vocari mandavit canonicos dictae ecclesiae qui in choro dictae Sedis officium completorii celebrabant, et illis vocatis in dicto loco advenerunt sequentes videlicet honorabiles Domini Ferrarius Nicholaus de Gualbis, Archidiaconus Vallensis, Berengarius Vilà, Gaspar Peyro, Berengarius Riba, omnes canonici dictae Sedis et alii plures canonici et presbiteri dictae ecclesiae qui omnia praedicta ad occulum viderunt, et omnes consulerunt dictam hostiam consecratam, prout inventa fuerat, in sacristia dictae capellae reservari et ibidem illuminari donec aliter fuisset provisum. De quibus omnibus et singulis supra dictis sichut praemittitur peractis, inmediate dicti proceres et administratores petierunt et requisiverunt eis nomine dictae confratriae fieri et tradi unum et plura publica consimilia instrumenta per me notarium suppra et infrascriptum.

Coeterum vero die sabbati prima mensis januarii intitulata anno a Nativitate Domini millessimo CCCC.LXXXV. facta prius per dictum venerandum Dominum Petrum Leopard omnium superius narratorum relatione honorabili Domino Joanni Andreae Sorts, canonico dictae Sedis, Vicarioque in spiritualibus et temporalibus generali reverendi Domini Gondissalvi miseratione divina Barchinone Episcopi ac per eum diligenter visis, recognitis et perlectis omnibus suppra dictis et habito colloquio inter ipsos fuit delliberatum, quod dicta forma sive hostia quae ut praedicitur in predicto altari per quinquaginta annos et ultra recondita et reservata extiterat, per discretum Petrum Turrubia, presbiterum secundum beneficiatum in dicta capella inibi presentem qui se ad celebrandum disponere obtulit, debite sumeretur previssa jam per eos reverenter dicta forma quae tunch in sacrario dictae capellae reposita manebat, et alia forma per dictum presbiterum consecranda in locum illius reconderetur et reponeretur: et procedentes ad predictam delliberationis exequtionem in praesentia mei dicti et subscripti notarii et in praesentia etiam magnifici Domini Joannis Galcerandi de Papiolo, Domicelli minoris dierum, et Amatoris Comes Mercatoris, civis Barchinone, testium ad haec vocatorum spetialiter et assumptorum et presentibus etiam proceribus et administratoribus dictae confratriae superius nominatis, necnon Anthonio Johannis, capite scubiarum dictae civitatis, Petro Soccarrats, Manuele Pla, Martino Massot, Stephano Boxeda, Petro Martini, tapinerio, Johanne Vilasecha, Johanne Torres, Geraldo Pellicerii, Petro Soler, Petro Martini et Michaele Blanch, sutoribus et dictae confratriae confratribus dictus honorabilis Dominus Johannes Andreas Sorts accepta stola et luminariis accensis a dicta sacristia dictae capellae quendam calicem in quo reservata fuerat dicta hostia consecrata in dicto foramine inventa orationem Ave verum corpus natum dicentes abstraxit, et in altari dictae capellae illud reposuit. Et inmediate dictus Dominus Petrus Turrubia, secundus beneficiatus dictae capellae assistentibus ibidem dictis honorabilibus Dominis Vicariis et dicto honorabili Domino Bartholomeo Oller, canonico domerio dictae Sedis ac omnibus superius nominatis dictam missam inchoavit et in eadem processit, et post sumptionem Corporis Christi etiam hostiam consecratam in dicto foramine lapidis dicti altaris inventam sumpsit et continuo ad finiendum dictam missam processit. Et finita dicta missa per eundem Dominum Petrum celebrata, reservata fuit quaedam forma sive hostia nova per eum in celebratione dictae missae consecrata, quae reposita fuit et missa intus quandam capsam argenteam rotundam, in cohopertura cuius quidem capsae erat quaedam manus deaurata gamoxata, quam noviter construi fecit et de peccuniis suis persolvit dictus Johannes Mayans, unus ex proceribus jam dictis. Quae quidem capsa cum corpore Domini nostri Jhesu Christi in eadem recondito fuit per eosdem Dominos Vicarios intus dictum foramen lapidis dicti altaris posita una cum corporalibus antiquis in dicto foramine in prima visione inventis, et dictum instrumentum superius insertum cum dicta capsa et cum ossibus Sancti Andreae; omnia haec in dicto foramine fuerunt reposita et postea quoddam volumen cotonis in superficie dicti foraminis fuit positum, et dictus lapis marmoreus pro ara dicti altaris et clausura dicti foraminis qui jam in eodem inventus fuerat, fuit repositus, et super omnibus supra dictis quaedam lamina ferrea cum clausura super dicto foramine lapidis dicti altaris posita fuit: clavem cuiusquidem clausurae dictus honorabilis Dominus Johannes Andreas Sorts, Vicarius memoratus icto venerando Domino Petro Laupart (antes Leopart y Leopard) con-Vicario suo tanquam procuratori honorabilis Domini Petri de Vallestar, Rectoris dictae capellae et vice et nomine illius comendavit et auctoritate dicti sui vicariatus officii injunxit et mandavit dicto Rectori, secundo beneficiato dictae capellae ac aliis quibuscumque presbiteris in dicta Sede beneficiatis per dictos proceres et administratores dictae capellae eligendis quod in quolibet festo praecipuo cuiuslibet anni, videlicet in festis Nathalis Domini, Paschae, Pentecostes et Assumptionis Beatae Mariae Virginis habeant dictam formam consecratam sumere et aliam tunch renovare, seu noviter consecratam in dicta capsa reconditam in praedicto loco modo et forma praemissis reponere. Mandando proceribus et administratoribus dictae confratriae ut dictam capellam continue illuminatam teneant de duabus lampadibus, prout hactenus fuit laudabiliter fieri assuetum. Quae omnia et singula sichut praemittitur peracta et gesta inmediate tam dictus Dominus Petrus Leopart, nomine procuratorio jam dicto quam dicti proceres et administratores petierunt et requisiverunt praedictis adjungi et eis et utrique parti eorum fieri et tradi unum et plura publica consimilia instrumenta per me notarium suppra et infra scriptum.

Insuper autem die martis vicesima secunda mensis febroarii intitulata, anno jam dicto, presente et vocato me dicto et subscrito notario, et praesentibus etiam discretis Petro Aulaguerio Dalmacii, presbitero beneficiato in dicta Sede, Petro Socarrots et Anthonio Gili, sutoribus, honorabili Anthonio Lonch Apothecario minore dierum, Johanne Cotxi, mercatore, Petro Soler et Michaele Blanch, sutoribus, civibus Barchinone pro testibus ad haec vocatis spetialiter et assumptis reverendus in Christo Pater Dominus Franciscus miseratione divina Episcopus Agatensis, deserviens in dicta ecclesia Sedis Barchinone serimonias episcopales propter absentiam reverendissimi Domini Gon. (Gondissalvi o Gondissalbi) divina Dei clementia Episcopi Barchinone, constitutus personaliter intus dictam capellam Sancti Marchi dum officium maior et festum Cathedrae Sancti Petri in dicta ecclesia celebrabatur, ad instantiam et requisitionem honorabilis viri Domini Petri Leopart, canonici dictae Sedis, Vicarii in spiritualibus et temporalibus generalis eiusdem reverendissimi Domini Barchinone Episcopi ac procuratoris venerabilis Domini Petri de Vallestchar (antes Vallestar), Rectoris, et discreti Petri Turrubia, presbiteri secundi beneficiati dicti altaris Sancti Marchi, et dictorum Petri Alzina, Johannis Mayans, Cristofori Molera et Johannis Morro, procerum et administratorum anno presenti dictae confratriae recognovit et visitavit dictam capellam et omnes relliquias et jocalia quae in eadem capella recondita erant. Et primo accensis cereis et pluribus luminariis in sacristia dictae capellae quae constructa est retro dictum altare fuit apertum quoddam armarium fusteum, in pariete dictae capellae noviter constructum in quo invenit reconditum quoddam relliquiarium argenteum deauratum, hoc est, imago Sancti Marchi Episcopi tenentis in manibus crucem argenteam deauratam. In qua quidem cruce sunt duo magi frusti sive trocei ligni Sanctae verae Crucis et dicto relliquiario cum diligentia previso et recognito dictum armarium fuit clausum. Et continuando dictus reverendus Dominus Episcopus, stolam tenens in collo una cum superius nominatis luminariis a dicta sacristia exierunt, et revolutis pannis dicti altaris dictus venerandus Dominus Petrus Leopart, ut procurator dicti venerabilis Rectoris, tradidit dicto reverendo Domino Episcopo quandam claviculam cum qua ipse idem reverendus Dominus Episcopus aperuit quandam clausuram ferream sub qua est constructus quoddam foramen clausum cum quadam ara lapidea marmorea superius designata. In quo foramine ex antiqua consuetudine et privilegio dictae capellae concesso corpus Domini nostri Jhesu Christi reconditum est. Et aperto dicto foramine per eundem reverendum Dominum Episcopum dicta hostia consecrata, intus quandam capsam argenteam superius designatam recondita, et omnia alia suppra dicta quae prima die januarii proxime preterita posita et per ordinem in dicto foramine recondita fuerant, sich fuerunt inventa et illa previsa cum maxima reverentia et diligentia in eodem loco et statu statim restituta fuerunt. Et inmediate dictum foramen fuit clausum prout inventum fuerat, et dicta clavis fuit restituta dicto venerando Domino Petro Leopard procuratori jam dicto. Recognitionem autem et visitationem nonnullarum relliquiarum quae in panniculis cum aliquibus scripcionibus sive designacionibus involuta erant, eo quia erat alta dies, dictus reverendus Dominus Episcopus ad aliam diem prorogavit. Quae omnia sichut premittitur gesta et facta dicti proceres et administratores petierunt et requisiverunt in fine praemissorum per sui ordinem inferri et continuare et eis dicto nomine et eorum successoribus fieri et tradi unum et plura publica consimilia instrumenta per me notarium suppra et infra scriptum. Quae fuerunt acta Barchinone diebus, mensibus, annis et loco jam dictis presente se dicto et subscripto notario et testibus suppra dictis ad praemissa vocatis spetialiter et assumptis ut superius continetur. = Sig+num mei Bartholomei Costa senioris, auctoritate regia notarii publici Barchinone qui premissis omnibus et singulis, dum sic ut premittitur agerentur et fierent, una cum prenominatis testibus presens interfui eaque sic fieri vidi, haecque in septem paginis presentis libri inclusa presenti scribi feci et clausi.

divendres, 6 de juliol del 2018

Origen de Aragón


Mol se parle de Aragó pero, sabem cuán apareix per primera vegada este terme? Quin es lo seu origen y qué signifique? En realidat no ña una única explicassió, pero les diferentes investigassións que s´han fet al respecte mos han dixat algunes possibilidats que potsé puguen aclariu.


L´origen linguístic mes asseptat per los investigadós es lo celta, pos este poble y atres tamé indoeuropeus van habitá una bona part de la península ibérica abáns de la arribada de cartaginesos y romanos. De fet, los que díen celtíberos los autós romanos van habitá bona part del actual Aragó, y mes concretamen la zona del Moncayo, la vall del riu Jalón, la vall alta del Ebre y bona part del mich, arribán inclús hasta casi les portes de Salduie, lo poblat íbero aon se va fundá mes tart la Saragossa romana, Caesar Augusta.




Pero, qué tenen que vore los celtas y los indoeuropeus en lo terme Aragó? Pos pot sé que tingue que vore en la llengua. Lo celtíbero es una llengua celta que, com moltes atres a Europa y Asia, prossedixen venen de una mateixa arraíl linguística: la indoeuropea. Per a que mos faiguem una idea, durán milenios van existí una serie de llengües mol paregudes o acomparades originades de la mateixa arraíl desde la India y lo Turquestán que, en lo pas del tems, se van aná expandín per Europa y van aná evolussionán en unes atres llengües que anaben interactuán entre sí o diferensianse, en un prossés mol similar al de les llengües romances - castellá, catalá, valensiá, mallorquí, aragonés, fransés, italiá - que vindríen del latín que per sert es a la vegada una llengua indoeuropea.





Dins de la llengua celta, existixen les arraíls "ara" , "ar", y "aar", que servixen per a parlá de corréns de aigua. Per ficá un ejemplo, a Suiza existix actualmén un riu anomenat Aar, y lo nom ve pressisamen de esta arraíl celta. Al coneixe a siénsia serta la presénsia celta a la península, es probable que de la mateixa forma la gen faiguere aná eixes arraíls per a referís a diferéns cursos de aigua y en lo tems van aná evolussionán mes o menos, segóns cada cas. 






De ahí podríe vindre lo nom de “Aragó” per a referís al riu mes importán de la zona pirenaica -potsé significare “riu gran”, encara que aixó es aventurás massa-. 


De “ar” o “ara” vindríe finalmen lo terme “Arago“, que en la seua evolussió latina arribaríe finalmen a Aragó per a designá al actual riu Aragón, que después donaríe lo nom a la zona que atravesse. De fet, varios son los rius  als Pirineus que tenen eissa mateixa arraíl mes o menos evolussionada, como lo Aragón Subordán o inclús lo riu Ara.




Un atra opsió coloque lo origen del terme “Aragó” a la poblassió de origen vascón, pos realmen se coneix una importán influénsia vascona no sol al actual Pays Bas y Navarra, sino tamé en territori del actual Aragó, hasta la zona de Ejea de los Caballeros. Sin embargo, encara vinín de poblasió vasca, la arraíl “ar” vindríe igualmen del celta, pos va sé de esta llengua de aon la van agarrá en préstamo.


¿Cuán apareix per primera vegada “Aragón” a un documén?

San Juan de la Peña
Monasteri de San Juan de la Peña






















Aquí sí que se pot indagá mes allá de hipótesis lingüístiques y acudí a documéns histórics, y lo que estos mos diuen hasta la fecha es que “Aragón”, com a nom per a designá a una o varies comunidats liderades por un mateix gobernán, es un de los mes antics de la Península Ibérica.


Un documén que perteneix al archiu del monasteri de San Juan de la Peña y fechat al añ 828 d.C. es lo mes antic conegut al que apareix la paraula “Aragón”. An este documén, lo rey García Jiménez de Pamplona y lo conde Galindo de Aragón fan una donassió al mensionat monasteri y lo mateix conde aragonés apareix reflejat com “comite Galindone de Aragon”. Mentrestán, lo de Navarra apareix per primera vegada al añ 1087, lo de Cataluña no apareix a un documén ofissial -testamén de Alfonso II– hasta finals del siglo XII, igual que lo de Portugal -també del mateix siglo-. L´únic que lo superaríe siría Castilla, pos ya apareix a documéns tan cristianos com islámics cap al añ 800.



Mucho hablamos de Aragón pero, ¿sabemos cuándo aparece por primera vez este término? ¿Cuál es su origen y qué significa? En realidad no hay una única explicación a este tema, pero las diferentes investigaciones que se han realizado al respecto nos han dejado algunas posibilidades que quizás puedan esclarecerlo.


El origen lingüístico más aceptado por los investigadores es el celta, pues este pueblo y otros también indoeuropeos habitaron una buena parte de la Península Ibérica antes de la llegada de cartagineses y romanos. De hecho, los llamados celtíberos por los autores romanos habitaron buena parte del actual Aragón, y más concretamente la zona del Moncayo, el valle del río Jalón, el valle alto del Ebro y buena parte del medio, llegando incluso hasta casi las puertas de Salduie, el poblado íbero sobre el que más tarde se fundó la Zaragoza romana.


Pero, ¿qué tienen que ver los celtas e indoeuropeos con el término “Aragón”? Pues puede que tengan que ver con la lengua. El celtíbero es una lengua celta que, como muchas otras en Europa y Asia, proceden de una misma raíz lingüística: la indoeuropea. Para que nos hagamos una idea, durante milenios existieron una serie de lenguas muy similares originadas en la misma raíz desde la India y el Turquestán que, con el paso del tiempo, se fueron expandiendo hacia Europa y que fueron evolucionando en más y más lenguas que iban interactuando  entre sí o diferenciándose, en un proceso muy similar a las lenguas romances -castellano, catalán, aragonés, francés, italiano,…- que vendrían del latín que, por cierto, es a su vez una lengua indoeuropea.


Dentro de la lengua celta, existen las raíces “ara“, “ar” y “aar“, que sirven para hablar de cursos de agua. Por poner un ejemplo, en Suiza existe actualmente un río llamado Aar, cuyo nombre viene precisamente de esa raíz celta. Al conocer a ciencia cierta la presencia celta en la península, es probable que de la misma forma la gente usara esas raíces para referirse a distintos cursos de agua y con el tiempo fueron evolucionando más o menos, según cada caso.



De ahí podría venir el nombre de “Aragón” para referirse al río más importante de la zona pirenaica -quizás significara “río grande”, aunque esto es aventurarse demasiado-. De “ar” o “ara” vendría finalmente el término “Arago“, que en su evolución latina llegaría finalmente a Aragón para designar al actual río Aragón, que después daría nombre a la zona que atraviesa. De hecho, varios son los ríos en los Pirineos que tienen esa misma raíz más o menos evolucionada, como el Aragón Subordán o incluso el río Ara.


Otra opción coloca el origen de término “Aragón” en población de origen vascón, pues realmente se conoce una importante influencia vascona no sólo en el actual Euskadi y Navarra, sino también en territorio del actual Aragón, hasta la zona de Ejea de los Caballeros. Sin embargo, aún viniendo de población vasca, la raíz “ar” vendría igualmente del celta, pues fue de esta lengua de donde la tomaron prestada.


¿Cuándo aparece por primera vez “Aragón” en un documento?

San Juan de la Peña
Monasterio de San Juan de la Peña

Aquí sí que se puede indagar más allá de hipótesis lingüísticas y acudir a documentos históricos, y lo que estos nos dicen hasta la fecha es que “Aragón”, como nombre para designar a un o varias comunidades lideradas por un mismo gobernante, es uno de los más antiguos de la Península Ibérica.


 Un documento perteneciente al archivo del monasterio de San Juan de la Peña y fechado en el año 828 d.C. es el más antiguo conocido en el que aparece la palabra “Aragón”. En él, el rey García Jiménez de Pamplona y el conde Galindo de Aragón realizan una donación al mencionado monasterio y el propio conde aragonés aparece reflejado como “comite Galindone de Aragon”. Mientras tanto, el de Navarra aparece por primera vez en el año 1087, el de Cataluña no aparece en un documento oficial -testamento de Alfonso II– hasta finales del siglo XII, al igual que el de Portugal -también del mismo siglo-. El único que lo superaría sería Castilla, pues ya aparece en documentos tanto cristianos como islámicos hacia el año 800.





Sergio Martínez Gil


Licenciado en Historia por la Universidad de Zaragoza


Anales de Cataluña, Narciso Feliu de la Peña y Farell (Index)

(Nota del editor : Se corrige parcialmente la ortografía en castellano.)  Imagen: Biblioteca de Catalunya. Llibres Pere Borrás: MCMXIX: D. V...