Es mostren els missatges amb l'etiqueta de comentaris cánones. Mostrar tots els missatges
Es mostren els missatges amb l'etiqueta de comentaris cánones. Mostrar tots els missatges

dijous, 20 d’octubre del 2022

XXXV. Códice, colección, cánones, archivo, Santa Iglesia, Seo de Urgel

XXXV. 

Noticia de lo contenido en el Códice de colección de cánones que se guarda en el archivo de la Santa Iglesia de la ciudad de la Seo de Urgel. 

Es un vol. fol. max. escrito en pergamino a fines del siglo XI y acaso alcanzó los principios del siguiente, como se infiere indubitablemente de su carácter. Consta de 292 folios, escritos a dos columnas con limpieza, pero sin lujo de miniaturas e iniciales costosas. Las dos primeras hojas no pertenecen al cuerpo de la colección. Precédela el índice de los cánones antiguos divididos por materias y libros según costumbre, y copiado por el amanuense de los que correrían en su tiempo. Sólo contiene los cinco primeros libros de los diez que se hallan publicados por el Cardenal Aguirre. Están divididos por títulos y son los mismos que se hallan en su Colección de Concilios con alguna levísima diferencia en sus epígrafes. Acompañan a cada libro algunos versos mal limados, los cuales no omitiré en la descripción siguiente. 

Incipit liber primus. = De institutionibus Sanctorum. (edit. Clericorum.) = Titulus I. = De quibus non sunt Clerici ordinandi. = Tit. LX. = Quod nulli liceat quemquam alienum Clericum sive Monachum, laycum vel civem, libertum an servum in sua Ecclesia ordinare vel retinere. = Incipit liber secundus. = De institutionibus Monasteriorum, atque ordinibus poenitentium. 

Postquam sanctifico missos de cespite flores 

Magna opere sacros distinximus ordine campos, 

¿Quo nunc ire jubes, aut quo me tramitte mittis? 

Est bene quod praefixa tenent loca sacra ministri. 

Ad (f. At.) nunc virginum solers dispone cohortem, 

Adstringe viduam, poenitens det corde dolorem. 

Ne lasciva suis reddeat in montibus illa 

Quae adhuc deliciis pollens est mortua vivens. 

Nisu toto, si Dominus vult, ibimus illic 

Quo nos magna jubet oris sententia vestri. 


Tit. XXII. = De proficientium castitate. 


Compinxi turmam celebratus lumine fulvam; 

Quaeve sibi debent ordine cuncta dedi. 

Sistit preclare solidatus virginis ordo, 

Atque decus eius permanet inde sacrum. 

Respexi dignis poenitentem fletibus omnem. 

Curva viduam legibus ipse sacris 

Estne placens inter viatoris cruce subactum 

Condigne quae sunt ponderi dicta manent: 

Haec ad fines te mittat intentio constans, 

Et posteris sceptum fingere sospes opus. 


Incipit liber tertius. = De institutionibus juditiorum et gubernaculis rerum. 


Jussis postquam nostra tuis se lingua subegit 

Hoc dicito citius famulatum mente paravit 

In qua cursi vagum mittemus parte viantem 

Aut comotum libravimus orbe regressu 

Enixo series usque nunc proruit horsu 

Ex hoc incipe juridicos disponere motus 

Hos gutur linguam labium acusantis obunca 

Falsum non toleres indemnem vivere testem 

Judicium judex addiscat promere justum 

Nec minimum vertat juris in parte favoris 

Quisquis enim torquet leges torquetur ad ignes 

Et parva magnus pensavit facta reatus. 


Tit. I. De retinendo suscepto regimine et sollicite peragendo. = Tit. XLIV. 

De quorumcumque libertis ecclesiae commendatis. 


Complevi praecepta sacris inpressa loquellis. 

Adsportans qui quid praecipis ipse tibi 

Putansne recto labuntur crura viatu? 

Aut non alterno fallimur inde pede? 

Derecte vigulus mentem collisit iniquam 

Justitiae telo callida cuncta secans 

Pulcre est infausto punitus crimine mendax 

Ne falsum staret quod veritate periit 

Veridico cuncta congressa est orbita gressu 

Perge vigens error: nullus in antra latet. = Explicit liber tertius. 


Incipit liber quartus. = De institutionibus officiorum et ordine baptizandi. 


Ecce jugi motu plangendi munera portans 

Totum quod statuis implevi mente reclini 

Ammodo quae nostris sternetur semita plantis 

Aut comitemus alacres per clena recursus 

Actenus exerto verborum lingua cucurrit 

Ordine nunc compone coros reboantibus hymnis 

Doce delicti sordes babtismate tolli 

Distingue templis altaria carminatura 

Complere tua concurram cito jussa citatus 

Imperia que animis sacra portabo superbis. 


Tit. I. Quod sibi tantum noceant cum a malis bona ministrantur. = Tit. XL. De inerguminis. 


Altaris aram ritus et cantica templi 

Gaudio festorum concionesque melos 

Usus mensura legis sedesque sacrorum 

Distincte motus rite dedit calamus 

Putasne nostris studiis his letus haberis 

Aut tibi quae placeant emolumenta damus 

Me refovent quaecumque paras me talia mulcent 

His delector ovans quas mihi ponis opes 

Det Dominus Omnipotens nostrum tibi posse placere 

Quod te delectet nos refovere queat. 


Incipit liber quintus. = De diversitatibus nuptiarum et sceterae flagitiorum. 


Quidquid promulgasse tuis fuit inclite jussis 

Certatim tibi tota manus opera remissit 

AEcclesia babtisma choros cantusque libravi 

Post haec pande viam qua noverit ysse viator 

Ex hinc dispone generosi seminis ortum 

Nupta virum teneat vir nuptam lingua recesset 

Nascatur proles comuni velle perhacto 

Utent nuptus opera comuni velle negato 

Nobilis utramque regat sic vita parentis 

Ut teneat ambos post mortem vitae perhennis. 


Tit. I. De non execrandis nuptiis et dispositionibus nuptiarum. = Tit. (espacio largo) De discretione abstinentiae carnium. 


Hasta aquí el índice, al cual se sigue inmediatamente el Concilio Niceno el primero de esta colección con los XX capítulos acostumbrados. Antes de ellos se lee: 


Prephatio (a: Falta en el Cod. G.). = Concilium sacrum venerandi culmina juris 

Condidit et nobis congrua frena dedit 

Ut bene fundatis justo moderamine possit 

Intemerata gerens clericus ordo regi 

Pontifices sumi veterum praecepta sequentes 

Planius haec monitis exposuere suis 

Hinc fidei nostrae se pandit semita et omnes 

Errorum dampnant dogmata sancta vias 

Quisquis Dei fuerit famulus Christique Sacerdos 

Hoc sale conditus dulcia mella fluit. = Explicit. 


Al fin dice que suscribieron los CCCXVIII Obispos por sus nombres y provincias. Sed plerique, añade, studiosi servi Dei magis curam gessere Orientalium Episcoporum nomina describere propter hoc quod Occidens non similiter inquisitionem de haeresibus habuerit. Siguen algunas subscripciones. A esto se siguen los demás Concilios orientales por el orden siguiente. - Synodus Anciritana. Capp. XXV. - Concilium tertium Neocesariensis. Capp. XIII. = Quartum Gangrense Concilium post Nicenum Synodum. Capp. XX. = Quintum Concilium Sardicense CCC. Episcoporum Capp. XVI. = Concilium Antiochenum sextum. Capp. XXV. = Synodus Laodiciae Capp. LVIII. = Synodus quae facta est Constantinopolim adversus heresem Macedonianam ab Episcopis numero C.L. sub Teodosio maiore, Siagrio et Eucherio consulibus Era CCCCXVIII. octavus in ordine. Capp. VII. = Synodus habita Constantinopolim CLXIII Episcoporum extra vicarios XI. qui ad vicem suorum praesulum subscripserunt temporibus Constantini Imperatoris Era DCCXX. = Synodus decimus Ephesina prima CC. Episcoporum habita adversus Nestorium. = Undecimus Calcidonensis Synodus DCXXX. Episcoporum habita contra hereses, et maxime adversus Euticen et Dioscorum, Valentiniano septimo septies et Habieno consulibus Era CCCCLXXXVIIII. = Hasta aquí los concilios del Oriente, en los cuales se hallan por la mayor parte sus actas sinódicas, etc. Pero con pocas susbcripciones de Obispos. = Siguen los concilios Africanos. = Concilium Cartaginis Africae primum. Tituli XII. = Incipit gesta concilii Carthaginensis secundi habiti Era CCCCXXVIII. Tituli XIII. = Idem tertium habitum ab Episcopis numero XLVII. Era CCCCXXXV. Tituli XLVIIII. = Idem quartum habitum ab Episcopis numero CCCCXIIII. Era CCCCXXXVI. Tituli CV. = Idem quintum habitum ab Episcopis LXXIII. Era CCCCXXXVIII. Tituli XV. = Idem sextum gestum sub Era CCCCLIIII. ab Episcopis CCXVII. Tit. XIIII. = Idem septimum XVIII. Episcoporum gestum Era CCCCLVII. cui etiam interfuit praedicta legatio Romanae Eclesiae. Tit V. = Idem octavum in Libitana Urbe habitum CCXIII Episcoporum, Era CCCCLX. Tituli XXV. = Siguen los concilios Franceses.

Concilia Galliae. = Arelatense I. Tit XXII. = Arelatense II. Tit. XXIV. = Arelatense III. Tituli IIII. Valentinum XX. Episcoporum habitum Era CCCCXIII. Tit. IIII. = Taurimantum LXXX Episcoporum, Tituli VII. = Regense LXIII. Episcoporum habitum Era CCCCLXVII. Tituli VIII. = Aurasicum XVI. Episcoporum habitum Era CCCCLXXVIIII. Tituli XXVIIII. = Vasense habitum Era CCCCLXXX. Tituli X. = Vasense II. XVII. Episcoporum. = Agatense XXV. Episcoporum habitum Era DXLIIII. Tituli LXVIIII. = Aurelianense I. XXVIII. Episcoporum Tit. XXVI. = Aurelianense II. Tit. XXXVI. = Synodus Paunensis XXIIII. Episcoporum Tit. XXX. = Idem Carpentoratensis XV. Episcoporum. = Arvernense Tit. XVII. cum Epistola XI. Episcoporum ad Regem Theodebertum. = Aliud Arvernense XXXVII. Episcoporum. Tituli XVI. 

Hucusque Galliae aeclesiasticarum gestarum regulae (a: Hic variantes locis ex cod. Ger. incipiunt.) dispositae sunt. Deinde sequuntur Hispaniae regulae. = Concilium Eliberritanum XVIIII. Episcoporum Constantini temporibus gestum eodem tempore quo Nicena Synodus habita est. 

Tit. I. = De his qui post baptismum Idolis immolaverunt.

Tit. LXXXI. = De foeminarum epistolis. = Al principio de los Cánones dice: Iduum (b: Estas subscripciones al principio de los Cánones ¡n Cod. G.) Maiarum aput Heliberritanum. Al fin: Cum consedissent sancti et religiosi Episcopi in Eclesia Heliberritana, id est Foelix Episcopus Accittinus (c: G. Accitanus.). = Osius Episcopus Cordovensis (d: G. Cordobensis.). = Savinus Episcopus Spalensis. = Camerinus Episcopus Tuccitanus. = Sinagüis Episcopus Epagrensis. = Secundinus Episcopus Kastolenus (a). = Pardus Episcopus Mentesanus. = Flavianus Episcopus Heliberritanus. (b) = Cantonius Episcopus Corsittanus (c). = Liberius Episcopus Emeretensis. = Valerius Episcopus Caesaraugustanus. = Decentius Episcopus Legionensis. = Melantius Episcopus Toletanus. = Januarius Episcopus de Fiblaria. = Vincentius Episcopus Ossonobensis. = Quintianus Episcopus Elborensis. = Successus Episcopus de Heliocroka (d). = Eutinianus Episcopus Bastitanus. = Patricius Episcopus Malacitanus. = Restitutus Praesbiter Elehepora (e). = Natalis Prbr. Ursona. = Maurus Prbr. Iliturgi. = Lamponianus de Karula (f). = Barbatus de Adjungi. = Felicissimus de Ateva. = Leo Acinippe. = Liberalis de Eliocroca. = Januarius à Lauro. = Januarianus Barbe. = Victorinus Hegabro. = Titus Avinae. = Eucharius (g) Municipio. = Silvanus Segalbinia. = Victor Ulia. = Leo Gemella. = Luxurius Dedrona. = Eumancius (h) Solia. = Eutices Cartaginensis. = Januarius Urci. = Turrinus Castelona. = Emeritus Baria. - Clementianus Ossigi. = Julianus Corduba (i),

Concilium Terragonense, X Episcoporum habitum Era DLIIII. 

Tit. I. = Ut etiam ad proximas sanguinis clerici cum testimonio vadant. = Tit. XIII. = Ut Episcopus Diocesanos clericos (j) et quosdam ex laycis convenire litteris ad Synodum moneat. = In nomine Christi habita Synodus Terragona (t, al pie es una l) anno V. Teoderici Regis consulatu Petri sub die VIII Idus Novembris. = Subscripciones Episcoporum. = 


(a) G. Castolonus. 

(b) Eliberritanus.

(c) Corsutanus. 

(d) G. Eliocroca. 

(e) G. de Epora. 

(f) G. de Carula.

(g) G. Eucarius.

(h) G. Cumantius. 

(i) G. Cordoba. - Hae postremae subscriptiones ab illa Leo Gemalla alio ordine scribuntur in G.

(j) G. Pbros. 

(l) G. Tarracona anno sexto Teodorici.


Johannes in Christi nomine Episcopus Terragonensis (a) civitatis constitutiones à nobis (b) factas subscripsi. = Paulus in Christi nomine Episcopus Impuritanae civitatis. = Ector Episcopus Kartaginensis (c) Metropoli ss. = Frontianus Episcopus Gerundensis ss. = Agrivius (d) Episcopus Barchinonensis ss. = Orontius Episcopus Eliberritanae civitatis ss. = Vincencius Episcopus Caesaraugustanae civitatis ss. = Ursus Episcopus Tortosanae (e) civitatis ss. = Cinidius Episcopus Ausonae (f) ss. = Nifridius in Christi nomine minimus Sacerdotum constitutiones Sanctorum Canonum Sanctae Eclesiae Egarensis minister ss. 

Concilium Gerundense VII. Episcoporum habitum Era DLV.

Tit. I. Ut unaquaeque provintia in officio ecclesiae unum ordinem teneat. = Tit. X. Ut omnibus diebus vespertinis et matutinis oratio dominica dicatur. = In Christi nomine Synodus habita apud Gerundam (g) anno VII. Theoderici Regis VI. Idus junii Agapeto V. C. Consul. = Subscriptiones Episcoporum. = Johannes in Christi nomine Episcopus subscripsi. = Frontinianus in Christi nomine Episcopus ss. = Paulus in Christi nomine Episcopus ss. = Agricius in Christi nomine Episcopus ss. = Cinidius in Christi nomine Episcopus ss. = Nifridius in Christi nomine Episcopus ss. = Oroncius in Christi nomine Episcopus ss. 

Concilium Caesaraugustanum XII. Episcoporum. 

Tit. I. Ut foeminae fideles à virorum alienorum coetibus separentur. = Tit. VIII. Ut ante XL. annos sanctimoniales virgines non velentur. = (Deest in corpore.)

Exemplum sententiarum Episcoporum concilii Caesaraugustani IIII. Nonas Octobris Caesaraugusta in secretario residentibus Episcopis Hitadio = Helfino (h) = Euticio = Ampelio = Augentio = Lutio = Etacio (i) = Splendonio = Valerico = 


(a) G. Terraconensi. 

(b) G. subscriptas. 

(c) G. Cartaginensis. 

(d) G. Agricius. 

(e) G. Dertosane. 

(f) G. Ausonitane civitatis 

(g) G. Ierunda.

(h) G. Litaddio. Delfino. 

(i) G. Lucio, Stacio.


= Subscriptiones. = Celsinus in Christi nomine Episcopus haec constituta subscripsi. = Justinianus in Christi nomine etc. Episcopus ss. = Reparatus similiter Episcopus ss. = Setabius similiter ss. = Benagius simil. ss. = Ampelius sim. ss. = Salustius, Archidiaconus Vicarius Domini mei Marcelli Episcopi ss.

Concilium Toletanum I. XVIIII. Episcoporum habitum.

Tit. I. De praesbyteris et diachonibus si post ordinationem filios genuerint. = Tit. XXI. De regulis fidei catholicae contra Priscilianos. = Subscriptiones Episcoporum. = Patruinus Episcopus subscripsi. = Marcellus Episcopus ss. = Lucinianus Episcopus ss. = Severus Episcopus ss. = Ilarius Episcopus ss. = Ortigius Episcopus ss. = Lampius Episcopus ss. = Florus Episcopus ss. = Eustochius (a) Episcopus ss. = Lampadius Episcopus ss. = Afrodisius Episcopus ss. = Jocundus Episcopus ss. = Leonas Episcopus ss. = Olimpius Episcopus ss. = Asturius Episcopus ss. = Serenus Episcopus ss. = Leporius Episcopus ss. = Aurelianus Episcopus ss. = Exuperantius Episcopus ss. = Al principio de los cánones dice: Constitutio concilii Episcoporum Toleto habiti Arcadii, Honoriique temporibus Era CCCCXXXVIIII. sub die VII. Iduum Septembrium Stilicone consule.

Toletana synodus secunda.

Tit. I. De his qui parentes ab infantia in clericatus officio manciparunt si postea voluntatem habeant nubendi.

Tit. V. De his qui proximis suis se copulant ut à communione separentur. = In nomine Domini nostri Jesuchristi. Sinodus habita in civitate Toletana apud Montanum Episcopum sub die XVI. Kalend. junii anno V. regni Domni nostri Alarici Regis (b) Era DLXV. = Subscriptiones Episcoporum. = Montanus in Christi nomine Episcopus his constitutionibus (falta la n de cons) adquievi, relegi et subscripsi die et anno quo supra. (c) = Paulus Episcopus his statutis, etc. = Domicianus Episcopus similiter. = Marracinus Episcopus in Christi nomine ob causam fidei catholicae in Toletana urbe exilio deputatus sanctorum fratrum meorum constitutionibus interfui etc. = Nifridius Episcopus in Christi nomine ecclesiae catholicae Egerensis hanc 

(a) G. Eustocius. 

(b) G. Amalarici. 

(c) G. addit. Cannonius Episcopus his statutis, etc. 

Simposio = Carterio = et Hidatio (a). = Ab universis dictum est recitentur sententiae. Lucius Episcopus dixit. = Siguen los cánones.

Concilium Hilerdense VIII. Episcoporum. (b)

Tit. I. De his qui altario ministrant; ut a sanguine omni abstineant. = T¡t. XVI. Si Sacerdos moritur, quid de rebus ecclesiae observetur. = Synodus habita in conventu Hilerdensi anno XV. Theuderici Regis (c) sub VIII. Idus Augusti. = Subscriptiones Episcoporum. = Sergius (d) in Christi nomine Episcopus has constituciones secundum quod nobiscum fratribus nostris Deo inspirante complacuit relegi et subscripsi. = Justus in Christi nomine Episcopus hiis constitutionibus interfui et ss. = Casoncius in Christi nomine Episcopus his statutis interfui et ss. = Johannes in Christi nomine Episcopus his statutis interfui et ss. = Paternus in Christi nomine Episcopus catolicae ecclesiae Barchinonensis adquievi et ss. = Maurulio in Christi nomine Dortosanae (e) ecclesiae catholicae Episcopus adquievi et ss. = Maurus (f) in Christi nomine Episcopus Ecclesiae Agarensis his deffinitionibus interfui et ss. = Gratus in Christi nomine Presbiter directus a Domino meo Stabilio Episcopo his statutis interfui et ss. (g) = Frebruarius in Christi nomine Episcopus Ecclesiae Hilerdensis his constitutionibus interfui et ss. 

Concilium Valletanum (h) VI Episcoporum habitum Era DLXXXIII. 

Tit. I. Ut Evangelium post epistolam (i) legatur. = Tit. VII. Ut clericum alienum nullus ordinet, nec sit clericus qui non spoponderit locum ubi sit delegatus. = Anno 

XV. Teudorici (j) Regis sub die II. Idus novembris in nomini nostri Jhesuchristi Valles in concilium congregati. 


(a) G. Udacio. 

(b) G. Cod. add. era D.LXXXIIII.

(c) G. Teudi Regis. 

(d) G. Sergis. 

(e) G. Dertosane

(f) G. Taurus. 

(g) Haec subscriptio Grati Pbri. ultimo loco ponitur in cod. G.

(h) i. e. Valentin. (V. Flórez en Valencia.)

(i) G. Apostolum. 

(j) G. Teudi. 


constitutionem consacerdotum meorum in Toletana Urbe habitam cum post aliquantum temporis advenissem salva auctoritate priscorum kanonum relegi, probavi et ss. = In Christi nomine Justus Ecclesiae catholicae Urgellitanae Episcopus hanc, etc., similiter. = Siguen las cartas de Montano obispo Hispalense Fratribus filiisque territori Hispalitani y a Toribio.

Toletana Synodus III. LXII. Episcoporum in qua Arriana heresis in Hispania condempnatur.

In nomine Domini nostri Jesuchristi anno regnante IIII gloriossisimo atque piissimo et Deo fidelissimo Domno Recaredo (a) Rege die VIII. Iduum Maiarum Era DCXXVII, haec Sancta Synodus habita est in civitatem regiam Toletanam ab Episcopis totius Hispaniae vel Galliae qui infra subscripti sunt. = Subscriptiones Episcoporum. = Ugnas Episcopus in Christi nomine anathematizans heresi Arrianae dogmata superius dampnata fidem hanc sanctam katholicam quam in Ecclesia katholica veniens credidi manu mea de toto corde subscripsi. = Murila in Christi nomine Episcopus similiter. = Uvilisclus (b) in Christi nomine Episcopus similiter. = Sunila in Christi nomine civitatis Ephesi Episcopus similiter. = Gardingus in Christi nomine civitatis Ephesisis (c) Episcopus refutans credensque similiter. = Beccilla in Christi nomine civitatis Lucensis Episcopus spernens, tenensque similiter. = Arvittus in Christi nomine civitatis Portugalensis (d) Episcopus dampnans, amplectensque similiter. = Fruisclus in Cristi nomine civitatis Detorsanae (Dertosanae) Episcopus execrans, dampnansque similiter. = Similiter et reliqui Praesbyteri et Diachoni ex herese Arriana conversi subscripserunt. = Signum Gussini viri illustri proceri ss. = Fonsa vir illuster anathematizans ss. = Afrida (e) vir illuster anathematizans ss. = Aila vir illuster anathematizans ss. = Ella vir illuster anathematizans ss. = Similiter et omnes seniores Gothorum subscripserunt ss. 

Tit. I. De observatione priorum kanonum. 

(a) G. Recharedo.

(b) G. Uviligisclus.

(c) G. Tudensis. 

(d) C. Portucalensis. 

(e) G. Afrila. 

Tit XXII. (a) Ut ballematie et turpes cantici prohibendi sint in sanctorum sollempnitatibus. = Subscriptiones Episcoporum. = Flavius Recharedus Rex hanc deliberationem quam cum sancta definivimus synodo confirmans subscripsi. = Masona in Christi nomine ecclesiae catholicae Emeritensis (Emérita Augusta, Mérida) Episcopus Metropolitanus provintiae Lusitaniae his constitutionibus quibus in urbe Toletana interfui annuens subscripsi. = Eufimius in Christi nomine ecclesiae catholicae Toletanae Metropolitanus Episcopus provintiae his etc. = Leander in Christi nomine ecclesiae catholicae Spalensis Metropolitanus Episcopus Provintiae Bethicae his etc. = Pantardus (b) in Christi nomine ecclesiae catholicae Bracharensis Metropolitanus Provintiae Galleciae Episcopus his constitutionibus quibus in urbe Toletana interfui annuens tam pro me quam pro fratre meo Nitigiosio Episcopo de civitate Lucho ss. = Migecius in Christi nomine Narbonensis Ecclesiae Metropolitanus Episcopus Galliae provintiae his ut supra. = Ugnas in Christi nomine Barchinonensis Episcopus his, etc. = Murila in Christi nomine Valentinae Episcopus ecclesiae his, etc. = Andonius in Christi nomine ecclesiae Oretanae Episcopus subscripsi. = Sedatus in Christi nomine Biterrensis (c) Ecclesiae Episcopus ss. = Dalmacius (d) in Christi nomine Pascensis (e) ecclesiae Episcopus ss. = Johannes Mentesanae Ecclesiae Episcopus ss. = Mutto Setabitanae Ecclesiae Episcopus ss. = Petrus Ossobennensis Eclesiae Episcopus ss. = Stephanus Tirassonensis Ecclesiae Episcopus ss. = Gabinus Oschensis (f) Ecclesiae Episcopus ss. = Neufila Tudensis Ecclesiae Episcopus ss. = Paulus Olisibonensis Ecclesiae Episcopus ss. = Sofronius Egarensis Eclesiae Episcopus ss. = Joannes Egabrensis Ecclesiae Episcopus ss. = Benenatus Helenensis Ecclesiae Episcopus ss. = Polibius Hilerdensis Ecclesiae Episcopus ss. = Joannes Dumiensis Ecclesiae Episcopus ss. = Proculus Segobriensis Ecclesiae Episcopus ss. = Ermaricus Janiobrensis (g) 

(a) G. XXIII.

(b) G. ante hunc Migecius.

(c) G. Beterrensis. 

(d) G. Palmacius. 

(e) G. Pacensis. 

(f) G. Oskensis. 

(g) G. Laniobrensis. 

Ecclesiae Episcopus ss. = Simplicius Caesaraugustanae Ecclesiae Episcopus ss. = Constantius Portucalensis Ecclesiae Episcopus ss. = Simplicius Urgellitanae (a) Ecclesiae Episcopus ss. = Asteris Aucensis Ecclesiae Episcopus ss. = Agapius Cordobensis Ecclesiae Episcopus ss. = Stephanus Eliberritanae Ecclesiae Episcopus ss. = Petrus Archabicensis Ecclesiae Episcopus ss. = Wiligisclus Valentinae Ecclesiae Episcopus ss. = Johannes Belensis (b) Eclesiae Episcopus ss. = Sunila Besensis Eclesiae Episcopus ss. = Philippus Lamicensis Ecclesiae Episcopus ss. = Aquilinus Ausonensis Ecclesiae Episcopus ss. = Dominicus Hiriensis Ecclesiae Episcopus ss. = Sergis Karchassonensis Ecclesiae Episcopus ss. = Basilius Hilipensis Ecclesiae Episcopus ss. = Leutherius Salamanticensis Ecclesiae Episcopus ss. = Eulalius Ithalicensis (c) Ecclesiae Episcopus ss. = Julianus Derthosanus Episcopus ss. = Froisclus Episcopus ss. = Theodorus Vastitanus Episcopus ss. = Petrus Iliberritanus Episcopus ss. = Beccila Lucensis Episcopus ss. = Petrus Segobiensis Episcopus ss. = Gardingus Tudensis Episcopus ss. = Tigridius Agathensis Episcopus ss. = Argio Portugalensis (d) Episcopus ss. = Lilliolus Accitanus Episcopus ss. = Celsinus Valentinus Episcopus ss. = Theodorus Castolonensis Episcopus ss. = Belatus Tuccitanus Episcopus ss. = Protogenes Sagontiae Episcopus ss. = Mummus Kalachorritanae (e) Episcopus ss. = Alicius Gerundensis Episcopus ss. = Possidonius Eminiensis Episcopus ss. = Talarius Astoricensis Episcopus ss. = Agripinus Lutevensis (f) Episcopus Provintiae Galliae ss. = Lilliolus Pampalonensis (g) Episcopus ss. = Gaianus Archipresbiter Empuritanae Ecclesiae agens vicem Domini mei Fructuosi Episcopi. = Servandus Diaconus Astigitanae Ecclesiae agens vicem Domini mei Pergasi Episcopi ss. = Ildemirus Archipraesbiter Auriensis Ecclesiae agens vicem Domim mei Lopati Episcopi ss. = 

(a) G. Urgillitanae. 

(b) Certe Valeriensis. (V. Flórez en Valeria.)

(c) G. Ilaliensis.

(d) Argiowittus Portucalensis.

(e) Mummius Calohorritane. 

(f) G. Lutubensis.

(g) G. Pampilonensis. (Pamplona, Pampilona; pamplonés)

Eugenesias in Christi nomine Archidiaconus Ecclesiae Magalonensis agens vicem Domini me Boeti Episcopi ss. = Valerianus Archidiaconus Ecclesiae Nemausensis (a) agens vicem Domini mei Peladi Episcopi ss. = Hállanse al fin las Homilías de San Leandro in laudem Ecclesiae ob conversionem gentis. 

Synodus IV. Toletana LXVI. Episcoporum habita.

Tit. I. = De evidenti catholicae fidei veritate.

Tit. LXVII. = De comonitione plebis ne in Principes delinquantur, etc. = En el cuerpo llega hasta el tit. LXXVII, y este es el último del índice que está diminuto. = Gesta Synodalia in Toletana urbe apud concilium LXVI. Episcoporum Hispaniae et Galliae provintiarum edita anno III. regnante domino nostro gloriossisimo principe Sisenando die nonis decembris era DCLXXI. = Subscriptiones Episcoporum. Ego Isidorus in Christi nomine Ecclesiae Hispalensis Metropolitanus Episcopus haec statuta subscripsi. = Sclua Narbonensis Metropolitanus Episcopus ss. = Stephanus Emeritensis Metropolitanus Episcopus ss. = Justus Ecclesiae Toletanae Metropolitanus Episcopus ss. = Julianus Ecclesiae Bracharensis Metropolitanus Episcopus ss. = Audax Ecclesiae Terragonensis Metropolitanus Episcopus ss. = Stephanus Ausonensis Episcopus ss. = Petrus Biterrensis (b) Episcopus ss. = Accutulus Helenensis Episcopus ss. = Honnitus (c) Gerundensis Episcopus ss. = Calantius Palentinus Episcopus ss. = Clarentius Accitanus Episcopus ss. = Vigithinus Bigastrensis Episcopus ss. = Sisulphus Impuritanus (d) Episcopus ss. = Bonifa Cauriensis Episcopus ss. = Hilarius Complutensis Episcopus ss. = Eusebius Bastitanus Episcopus ss. = Gabinus Calagorritanus (e) Episcopus ss. = Johannes Heleplensis Episcopus ss. = Sisisclus Helborensis Episcopus ss. = Marcelus Urcitanus Episcopus ss. = Deodatus Agabrensis (f) Episcopus ss. = Johannes Derthosanus Episcopus ss. = Eusebius Valeriensis Episcopus ss. = Leodefredus Cordovensis Episcopus ss. = Jachobus Mentesanus Episcopus ss. = Germanus Dumiensis Episcopus ss. = 

(a) G. Neumasensis. 

(b) G. Beterrensis. 

(c) G. Nonnitus. 

(d) G. Sisulfus Emporeatanus.

(e) G. Calahorritanus.

(f) G. Egabrensis. 


Samuel Hiriensis Episcopus ss. = Profuturus Lamecensis Episcopus ss. = Servus Dei Chalabriensis (a) Episcopus ss. = Montensis Egithaniensis Episcopus ss. = Remesanius Nemausensis (b) Episcopus ss. = Concordius Asturicensis Episcopus ss. = Ranarius Urgellitanus (c) Episcopus ss. = Eugenius Egarensis Episcopus ss. = Florentinus Sisabitanus Episcopus ss. = Theodigius Abhelensis Episcopus ss. = Abentius Astigitanus Episcopus ss. = Poemenius (d) Asidonensis Episcopus ss. = AEtherius Heliberritanus (e) Episcopus ss. = Anatholius Lutevensis (f) Episcopus ss. = Fructuosus Hilerdensis Episcopus ss. = Perseverantius Castilonensis Episcopus ss. = Mustacius Valentinus Episcopus ss. = Viaricus Olissiponensis Episcopus ss. = Antonius Egobriensis Episcopus ss. = Ansiulfus Portugalensis Episcopus ss. = Serpentinus Ilicitanus ss. = Suabila Oretanus ss. = Metopius Brithaniensis ss. = Anastasius Tudensis ss. = Elpidius (g) Thirassonensis ss. = Osdulfus Osenssis ss. = Braulio Caesaraugustanus ss. = Ansericus Segobiensis ss. = Ildisclus Segonthiensis ss. = Eparcius Hitalicensis ss. = Laussus Besensis ss. = Modanus (h) Pacensis ss. = Hiccila Salamanticensis ss. = Vasionius (i) Lucensis ss. = Egila Uxumensis ss. = Centaurus Praesbyter Vicarius Fidenti Tuccitani Episcopi ss. = Renatus Archipraesbyter Vicarius Ermulfi Colimbriensis (j) Episcopi ss. = Marchus Praesbyter Vicarius DD. (k) Auriensis Episcopi ss. = Johannes Praesbyter Vicarius Severi Barchinonensis Episcopi ss. = Domarius Archidiaconus Vicarius Carteri Archavicensis Episcopi ss. = Stephanus Archidiaconus Vicarius Genesi Magalonensis Episcopi ss. = Donnellus Archidiaconus Vicarius Sollemni Karcassonensis Episcopi ss. 

(a) G. Calabriensis.

(b) G. Remesarius Neumas.

(c) G. Orgelletanus.

(d) G. Pemenius.

(e) G. Eterius Eliberr. 

(f) G. Lutibensis.

(g) G. Ilpidius. 

(h) G. Modarius. 

(i) G. Vasconius. 

(j) G. Conimbriens. 

(k) David. 


Concilium Toletanum V. Episcoporum XX. Era DC.LXXIIII. anno I. Domini nostri Quintilani Regis. (Chintila)

Tit. I. = De institutione novarum Letaniarum.

Tit. IX. = De favore Principis concilii ad clamationem concesso. = Subscriptiones Episcoporum.

Ego Eugenius Dei miseratione Toletanae Ecclesiae provintiae Kartaginensis Metropolitanus Episcopus his comunibus decretis annuens subscripsi. = Ego Conantius Sanctae Eclesiae Palentinae Episcopus similiter. = Ego Clarentius Accitanus Episcopus simil. = Ego Bigithinus Bigastrensis Episcopus ss. = Ego Eusebius Vastitanus (a) Episcopus ss. = Ego Hilarius Complutensis Episcopus ss. = Ego Marcellus Arcitanus Episcopus ss. = Ego Florencius Sitabitanus Episcopus ss. = Ego Braulio Caesaraugustanus Episcopus ss. = Ego Ola Barchinonensis (b) Episcopus ss. = Ego Hilpidius Thirassonensis Episcopus ss. = Ego Mustacos Valentinus Episcopus ss. = Ego Viaricus Olisiponensis Episcopus ss. = Ego Jacobus Metesanus (c) Episcopus ss. = Eusebius Valeriensis Episcopus ss. = Serpentinus Hilacitanus (d) Episcopus ss. = Suabila Oretanus Episcopus ss. = Amanungus Aucensis Episcopus ss. = Egila Oxumensis Episcopus ss. = Ansericus Segobiensis Episcopus ss. = Ildisclus Segontiensis Episcopus ss. = Antonius Dianiensis Episcopus ss. = Aspalius in Christi nomine praesbiter agens vicem Domini mei Perseveranti Episcopi his decretis annuens ss. = Petrus Diachonus agens vicem Domini mei Antonii Episcopi ss.

Concilium Toletanum VI. universale in Ecclesia S. Leocadiae Martyris sub die V. idus januarii anno gloriosi regis et triumphatoris in Christo Chintillani secundo (Chintila II) era DC.LXX septima. 

Tit. I. = De plenitudine fidei catholicae.

Tit. XX. = De gratiarum actionibus in confirmatione concilii Deo et Principi datis. = Subscriptione (subscriptiones : suscripciones, en plural) Episcoporum. 

Ego Scluva etsi indignus Narbonensis Episcopus in his constitutionibus a nobis editis subscripsi. = Ego Julianus Ecclesiae Bracharensis Episcopus similiter. = 


(a) G. Bastitanus. 

(b) G. Barcinonensis.

(c) G. Mentesanus. 

(d) G. Ilicitanus. 


Ego Honoratus Spalensis Episcopus similiter. = In nomine Domini ego Protasius sanctae primae Sedis Terragonensis (a) Ecclesiae immerito Episcopus ss. = Ego Chonantius (b) Ecclesiae Palentinae Episcopus ss. = Vitiginus (c) Bigastrensis Episcopus ss. = Accutulus Helenensis Episcopus ss. = Johanes Heleplensis Episcopus ss. = Sesullus Impuritan (d) Episcopus ss. = Leudefredus (e) Cordobensis Episcopus ss. = Bonifa Cauriensis Episcopus. = Eusebius Bastithanus Episcopus. = Hilarius Complutensis Episcopus. = Jacobus Metesanus (f) Episcopus. = Johannes Dertosanus Episcopus. = Sisisclus Elborensis Episcopus. = David Auresinus Episcopus. = Elpidius Thirassonensis Episcopus. = Osdulfus Oscensis Episcopus. = Fructuosus Hilerdensis (g) Episcopus. = Deodatus Egabrensis Episcopus. = Profuturus Lamicensis Episcopus. = Pimenius Asidonensis Episcopus. = Servus Dei Calabriensis Episcopus. = Anatholius Lutevensis (h) Episcopus. = Suabila Oretanus Episcopus. = Monttensis Egitaniensis Episcopus. = Ilcila Salamanticensis Episcopus. = Asiulfus Portugalensis Episcopus. = Serpentinus Helicitanus Episcopus. = Braulio Caesaraugustus (Caesaraugustanus) Episcopus. = Ansericus Segobiensis Episcopus. = Viaricus Olisiponensis Episcopus. = Guda Tuccitanus Episcopus. = Anastasius Tudensis Episcopus. = Egila Uxomensis Episcopus. = Ildisclus Segotiensis Episcopus. = Vaschonius (i) Lucensis Episcopus (j). = Epartius Italicensis Episcopus. = Renatus Chonimbriensis Episcopus. = Dunila Malacitanus Episcopus. = Oscandus Asturicensis Episcopus. = Justus Accitanus Episcopus. = Domninus Ausonensis Episcopus. = Gothomarus Iriensis Episcopus. = Farmus Vesensis Episcopus. = Ola Barchinonensis (k) Episcopus.


(a) G. Terraconensis. 

(b) G. Conantius.

(c) G. Vigitinus. 

(d) G. Sesuldus Emporedanus.

(e) G. Leodefredus.

(f) G. Mentesanus.

(g) G. Ilerdensis.

(h) G. Anatolius Lutebensis.

(i) G. Vasconius.

(j) G. addit: Amanungus Aucensis.

(k) G. Oia Barcinonensis. 

= Guindisclus (a) Presbyter agens vicem Coronti (b) Episcopi Emeritensis. = Guamba (c) Diaconus qui et Petrus agens vicem Antonii Episcopi Segobriensis. = Domarius Presbyter agens vicem Karteri Episcopi Archabicensis (d). = Citronius Presbyter agens vicem Gabini Episcopi Kalagorritani (e). = Severinus (f) Diaconus agens vicem Mustaci Episcopi Valentinae Ecclesiae.

Concilium Toletanum VII. = In nomine Domini Synodale Decretum in Toletana urbe XXX. Episcoporum Concilium gestum anno V. clementissimi Domini nostri Chindasvinti Regis die XV. Kalend. novembris era DC.LXXXII.

Tit. I. = De refugis atque perfidis Clericis sive laycis.

Tit. VI. = De convicinis Episcopis in urbe regia commorandis. = Subscriptiones Episcoporum.

Horontius in Christi nomine Sanctae Ecclesiae Emeritensis Metropolitanus Episcopus haec statuta definiens ss. = Ego Antoninus (g) Dei misericordia Sanctae Hispalensis Ecclesiae Metropolitanus Episcopus ss. similiter. = Eugenius Sanctae Ecclesiae Toletanae Episcopus similiter. = Protasius Terragonensis Ecclesiae Metropolitanus similiter. = Hilarius Complutensis Episcopus similiter. = Sisisclus Elborensis Episcopus similiter. = Ricimirus Dumiensis Episcopus similiter. = Deodatus Egabrensis Episcopus similiter. = Eparcius Hitalicensis (h) Episcopus similiter. = Stephanus Astigitanus Episcopus similiter. = Tagoncius Valeriensis Episcopus similiter. = Egila Uxumensis (i) Episcopus similiter. = Ansericus Segoviensis Episcopus similiter. = Guidericus (j) Segontiensis Episcopus similiter. = Winibal Hilicitanus (k) Episcopus similiter. = Maurusiu Oretanus Episcopus similiter. = Estocius Abhelensis Episcopus similiter. 

(a) G. Gundisclus. 

(b) G. Oronti. 

(c) G. Wamba. 

(d) G. Carteri Episcopi Arcabicensis. 

(e) G. Calagorritani. 

(f) G. Siverinus. 

(g) G. Antonius. 

(h) G. Italicensis. 

(i) G. Oxomensis. 

(j) G. Widericus. 

(k) G. Ilicitanus.

= Johannes Cauriensis Episcopus similiter. = Egeredus Salamanticensis Episcopus similiter. = Servus Dei Calabriensis Episcopus similiter. = Waschonius (a) Lucensis Episcopus similiter. = Gothmarus Hiriensis (b) Episcopus similiter. = Farmus Vescensis (c) Episcopus similiter. = Sonna Brithaniensis Episcopus similiter. = Gudesteus Auriensis Episcopus similiter. = Witiaricus Lametensis Episcopus similiter. = Armenius Egitanus Episcopus similiter. = Adimirus Tudensis Episcopus similiter. = Anianus Valentinus Episcopus similiter. = Donum Dei Empuritanus Episcopus similiter. = Ego Valentinianus Archipraesbyter agens vicem Domini mei Leudefredi Cordobensis Episcopi haec statuta definiens subscripsi. = Crispinus in Christi nomine Abbas agens vicem Domini mei Candidati Episcopi Astoriensis (d) ss. = Guiliesus Praesbyter agens vicem Domini mei Pimeni Episcopi Asidonensis ss. = Paullus Praesbyter agens vicem Domini mei Nefidio Lisponensis (e) Episcopi ss. = Magnus Praesbyter agens vicem Domini mei Marci Episcopi Castelonensis haec statuta definiens ss. = Constantius praesbyter agens vicem Domini mei Teuderedi Episcopi Pacensis ss. = Reparatus Praesbyter agens vicem Domini mei Coetheri (f) Episcopi Heliberritani ss. = Clemens Diaconus agens vicem Domini mei Johannis Episcopi Heliplensis ss. = Ambrosius Diachonus agens vicem Domini mei Giberici Episcopi Mentesani ss. = Egila Diachonus agens vicem Domini mei Bitigini Episcopi Bigastrensis ss. = Matacellus (g) Diachonus agens vicem Domini mei Dumilani (h) Episcopi Malacitanae Ecclesiae subscripsi.

In nomine Domini gesta Synodalia LII. Episcoporum in urbe regia celebrata die VII. Kalendarum Januariarum Era (espacio largo) anno V. Orthodoxi atque gloriosi et vera clementiae dignitate perspicui Recensvinti Regis. = Item subscriptiones Episcoporum. = Horontius Emeritensis Metropolitanus Episcopus. 

(a) G. Vaschonius.

(b) G. Gotomarus Iriensis. 

(c) G. Besensis.

(d) G. Nefridi Olisiposensis Episcopi.

(e) G. Candidati Episcopi Astoriensis. 

(f) G. Etheri Episcopi Eliberritani.

(g) G. Mattacellus. 

(h) G. Dunilani. (En el original las notas g y h están cambiadas, pone la h antes de la g.)

= Antonius Hispalensis Metropolitanus Episcopus. = Eugenius regiae urbis Episcopus. = Potamius Bracharensis Episcopus. = Gabinus Chalagorritanus Episcopus. = Epartius Italicensis Episcopus. = Ansericus Segobiensis Episcopus. = Dumila (a) Malacitanus Episcopus. = Dato (b) Jerundensis Episcopus. = Stephanus Agitanus Episcopus. = Tagoncius Valeriensis Episcopus. = Donum Dei Impuritanus Episcopus. = Winibal Helicitanus Episcopus. = Johannes Cauriensis Episcopus. = Floridius Segobiensis (c) Episcopus. = Egeredus Salamanticensis Episcopus. = Marchus Castelonensis Episcopus. = Georgius Agathensis Episcopus. = Vincentius Tucitanus Episcopus. = Sclua Egitaniensis Episcopus. = Guidericus Segontinus Episcopus. = Candidatus Austuriciensis Episcopus. = Dadila Complutensis Episcopus. = Athanasius Setabitanus Episcopus. = Goericus Ausonensis Episcopus. = Maurus¡us Oretanus Episcopus. = Abientius Elborensis Episcopus. = Filimirus Lamicensis Episcopus. = Servandus Helipplensis Episcopus. = Silvester Carchassonensis Episcopus. = Nia (d) Heliberritanus Episcopus. = Wadila Vesensis Episcopus. = Amanungus Abelensis Episcopus. = Afrola Dertosanus Episcopus. = Adeodatus Pacensis Episcopus. = Bacauda Egabrensis Episcopus. = Felix Valentinus Episcopus. = Fossorus (e) Cordobensis Episcopus. = Froila (f) Mentesanus Episcopus. = Giberius Bigastrensis Episcopus. = Maurellus Urgellitanus Episcopus. = Ermefredus Lucensis Episcopus. = Ascharius (g) Palentinus Episcopus. = Celedonius Kalabriensis Episcopus. = Litorius Aucensis Episcopus. = Julianus Accitanus Episcopus. = Sonna Auriensis Episcopus. = Servus Dei Vastitanus Episcopus. = Sisimbertus Corimbriensis (h) Episcopus. = Taio Caesaraugustanus Episcopus. = Eusebius Oscensis Episcopus. = Balduigius Archavicensis Episcopus. = Item Abbates. = Fugitivus Abba. = 

(a) G. Dunila. 

(b) G. Taio. 

(c) G. Segobriensis. 

(d) G. Aia. 

(e) G. Fosforus. 

(f) G. Frohila. 

(g) G. Ascaricus. 

(h) G. Sisibertus Conimbriensis. 


Anatolius Abba. = Hensitius (a) Abba. = Simpronius Abba. = Quiriacus Abba. = Johannes Abba. = Hildevonsus (b) Abba. = Eumerius Abba. = Morarius Abba. = Secundinus Abba. = Marcellinus Archipresbyter Toletanus. = Siliculus Primiclerius. = Osdulfus Abba Ricimirii Episcopi Eclesiae Dumensis (c). = Servandus Archipresbyter Vincentis Episcopi Egarensis. = Gudescalcus Presbyter Egilani Episcopi Oxomensis. = Macterius Presbiter Sonnanis Episcopi Britaniensis. = Victorinus Presbyter Benedicti (d) Episcopi Tudensis. = Gutericus Diaconus Gaudoloni Episcopi Hilerdensis. = Conancius Diaconus Maurelli Episcopi Dianensis. = Daniel (e) Diaconus Vincibili Episcopi Hiriensis. = Sagarellus Diaconus Saturnini Episcopi Ossonobensis. = Item ex viris illustribus Officii Palatini. = Hodoacrus Comes Cubiculariorum et Dux. = Offilo Comes Cubiculariorum et Dux. = Adulfus Comes Scantiarum et Dux. = Babilo Comes et Procer. = Astallus Comes et Procer. = Ella Comes et Dux. = Ataulfus Comes et Procer. = Paulus Comes Notariorum. = Evantius Comes Scantiarium. = Euredus Comes et Procer. = Richila Comes Patrimoniorum. = Afrila Comes Scantiarum. = Veneclarius Comes Scantiarum et Dux. = Fundila Comes Scantiarum et Dux. = Cuniefredus Comes Spatariorum. = Froila Comes et Procer. = Hállanse todas las Actas y Decretos del Rey. 

Synodus IX. XVI. Episcoporum in Toletana urbe post diem Kalendarium novimbrium anno VII. Recensvinti Principis gloriosi, in Basilica Santae Mariae Virginis Era DC.LXIII. = Tit. I. = Ut de rebus Ecclesiae nichil Episcopi auferant, et qualiter proxima fundatoris Eclesiarum sollicitudinem gerant. = Tit. XIIII. = Ut baptizati Judei cum Episcopos celebrent dies festos. = Subscriptiones Episcoporum. = Eugenius regiae urbis Metropolitanus Episcopus. = Taio Caesaraugustanus Episcopus. = Mascus Castelonensis Episcopus. = Winibal Elicitanus Episcopus. = Guidericus Segontinus Episcopus. = Mauriesus Oretanus Episcopus. = Dadila Complutensis Episcopus. 

(a) G. Eusicius. 

(b) G. Ildefonsus.

(c) G. Dumiensis. 

(d) G. Beati. 

(e) G. Daniel diaconus Marcelli (pone Mrcelli) Episcopi Urcitani. = Sindigis Diaconus Vincibli Episcopi Iriensis. 

= Felix Valentinus Episcopus. = Balduigius Archavicensis Episcopus. = Maurellus Urgellitanus Episcopus. = Eusicius Segobriensis Episcopus. = Athanasius Setabitanus Episcopus. = Guierius Bigastrensis Episcopus. = Valdefredus Mentesanus Episcopus. = Magnarius Accitanus Episcopus. = Stephanus Valeriensis Episcopus. = Item Abbates. = Fugitivus Abba. = Eumerius Abba. = Item Johannes Abba. = Hildefonsus Abba. = Morarius Abba. = Marcellus (a) Toletanus Archipresbyter. = Silicolus Primiclerius. = Daniel Diaconus Marcelli Episcopi Ecclesiae Urcitanae. = Item ex viris illustribus Officii Palatini. = Paulus Comes Notariorum. = AEtherius Comes Cubiculariorum. = Ella Comes et Dux. = Richila Comes Patrimoniorum. = Al fin de las actas dice: Consummatum est hoc sanctum concilium die VIII Kalendarum dicimbrium anno ut supra.

In nomine Domini habita Synodus in Toletana Urbe die Kalendarum Decimbrium, anno VIII. gloriosi Domini et religiossisimi Recensvinti Principis Era DC.XCIIII. = Tit. I. = De celebritate festivitatis Dominicae matris. = T¡t. VI. De his qu in parva etate coram parentibus religionis habitum tenuerint. = Interfuerunt huic sancto Concilio Pontifices numero XV. = Subscriptiones Episcoporum. = Eugenius regiae urbis Metropolitanus Episcopus. = Fugitivus Hispalensis Metropolitanus Episcopus. = Fructuosus Bracharensis Metropolitanus Episcopus. = Marchus Castelonensis Episcopus. = Widericus (b) Segotiensis Episcopus. = Maurusius Oretanus Episcopus. = Guitarius (c) Elenensis Episcopus. Dadila Complutensis Episcopus. = Egeredus Salamanticensis Episcopus. = Quiricus Barchinonensis Episcopus. = Cesarius Olisiponensis Episcopus (d). = Balduigius Archavicensis Episcopus. = Eusitius Segobriensis Episcopus. = Ermefredus Lucensis Episcopus. = Magnarius Accitanus Episcopus. = Alpidius (e) Asturicensis Episcopus. = Hosimus (f) Elborensis Episcopus. = Stephanus Valeriensis Episcopus. = Flavius Portugalensis Episcopus. = 

(a) G. Marcellinus. 

(b) G. Videricus.

(c) G. Wittarius.

(d) G. adit: Atanasius Sitabitanus. 

(e) G. Ilpidius.

(f) G. Zosimus.

Argefredus Abba Egilani Episcopi Oxomensis. = Martinus Abba Valdefredi Episcopi Mentesani. = Egila Praesbyter Gibeni (a) Episcopi Ecclesiae Bigastrensis. = Agricius Diaconus Guinibaldi Episcopi Ecclesiae Elicitanae. = Daniel Diaconus Marcelli Episcopi Urcitani. 

Concilium Toletanum XI. = Gesta Synodalia Concilii Toletani XI acta in urbe regia à XVII. Episcopis anno quarto regni gloriosi Principis Guambanis (Wamba) sub die VII Idus Nuvembris Era DCCXIII.

Tit. I. Ne tumultu Concilium agitetur. = Tit. XVI. De relatione gratiarum pro consumatione Concilii. = Subscriptiones Episcoporum. = Ego Quiricus urbis regiae Metropolitanus Episcopus haec gesta Sinodalia a nobis definita ss. = Athanasius Sitabitanae Ecclesiae Episcopus haec gesta sinodica a nobis definita ss. = Argemundus Oretanae Ecclesiae Episcopus similiter ss. = Johannes Bigastrensis Episcopus ss. = Ludiscalcus (b) Oxomensis Episcopus ss. = Leander Ilicitanus Episcopus ss. = Palmacius Urcitanus Episcopus ss. = Concordius Palentinus Episcopus ss. = AEtherius (c) Vastitanus Episcopus ss. = Acisclus Complutensis Episcopus ss. = Felix Dianensis Episcopus ss. = Richila Accitanus Episcopus ss. = Rogatus Biacensis Episcopus ss. = Memorius Segobriensis Episcopus ss. = Egica Segociensis Episcopus ss. = Gaudencius Valeriensis Episcopus ss. = Julianus indignus Abba haec gesta Sinodalia a nobis definita ss. = Inviolatus Dei nutu Abba ss. = Anila Deo miserante Abba ss. = Libertus Diaconus agens vicem Domini mei Sisuti Ecclesiae Segobriensi (d) Episcopi his decretis Synodalibus annuens ss. = Igila (e) Diaconus agens vicem Domini mei Mumuli Archavicensis Ecclesiae Episcopi his decretis Synodalibus annuens ss. 

Concilium Toletanum XII. anno I. Orthodoxi atque Serenissimi Domini nostri Ervigii (Ervigio) Regis in Basilica Sanctorum Apostolorum. = 

(a) G. Giberii. 

(b) G. Gudiscalcus.

(c) G. Eterius.

(d) G. Segobiensis.

(e) G. Egila. 

Al fin dice: Consumatum est hoc sanctum Concilium die VIII Kalendarum Februarium anno regni feliciter primo Serenissimi atque clementissimi Domini nostri Ervigii Regis Era DCC.XVIIII. = Tit. I. De agnita et confirmata praelectione fastigii principalis. = Tit. XII. De interdicto temporis constituti quod debeat Concilium celebrari. = Interfuerunt huic sancto Concilio Pontifices numero XXXV. = Subscriptiones Episcoporum. = Ego Julianus Dei gratia Hispalitanae Ecclesiae Episcopus haec Synodica instituta a nobis edita subscripsi. = Ego Julianus indignus urbis regiae Toletanus Episcopus similiter. = Liula (a) Bracharensis Episcopus ss. = Stephanus Emeritensis Episcopus ss. = Asfalius Avelensis Episcopus ss. = Leander Ilicitanus Episcopus ss. = Palmacius Urcitanus Episcopus ss. = Concordius Palentinus Episcopus ss. = Richila Accitanus Episcopus ss. = Simpronius Archavicensis Episcopus ss. = Memorius Segobriensis Episcopus ss. = Spandeus (b) Italicensis Episcopus ss. = Geta Eliplensis Episcopus ss. = Tructemundus Helborensis Episcopus ss. = Isidorus Setabitanus Episcopus ss. = Gaudencius Valeriensis Episcopus ss. = Deodatus Segobriensis (c) Episcopus ss. = Genitivus (d) Tudensis Episcopus ss. = Froaricus Portuchalensis Episcopus ss. = Felix Hiriensis (e) Episcopus ss. = Antunianus Bastensis (f) Episcopus ss. = Proculus Bigastrensis Episcopus ss. = Atala Cauriensis Episcopus ss. = Reparatus Vesensis Episcopus ss. = Providencius Salamanticensis Episcopus ss. = Sisevadus (g) Tuccitanus Episcopus ss. = Ergibadus (h) Heliberritanus Episcopus ss. = Ella Segontiensis Episcopus ss. = Severianus (i) Oxomensis Episcopus ss. = Johannes Pacensis Episcopus ss. = Teudulfus Astigitanus Episcopus ss. = Samuel Malacitanus Episcopus ss. = Gundulfus Lamecensis Episcopus ss. = Eufrasius Lucensis Episcopus ss. = Teudericus (j) Assidonensis Episcopus ss. = Baldefredus Abba. = Florencius Abba. = 

(a) G. Liuba. 

(b) G. Sperandeo. 

(c) G. Segobiensis. 

(d) G. Genetivus. 

(e) G. Iriensis. 

(f) G. Bastitanus. 

(g) G. Sisebado. 

(h) G. Argibado. 

(i) G. Siverianus. 

(j) G. Theodoracis. 

Gratinus Abba. = Faustinus Abba. = Ego Annibonius Presbyter agen vicem Domini mei Gildemiri Episcopi Complutensis Ecclesiae ss. = Ego Vincentius Praesbiter agens vicem Domini mei Felicis Episcopi Dianensis ss. = Austurius Diaconus agens vicem Ospitalis Episcopi Domini mei Valentini ss. = Ego Sesullus (a) haec instituta quibus interfui annuens ss. = Ego Recharedus similiter ss. = Ego Witza (: Witiza) ss. = Ego Wimar simil. ss. = Ego Teudila ss. = Ego Ostrulfus simil. ss. = Ego Salamirus simil. ss. = Ego Teudefredus ss. = Ego Ildigisus simil. ss. (b) = Ego Adeliubus ss. = Ego Ataulfus (Ataúlfo, Adolfo, Adolf) simil ss.

Gesta Synodalia habita in Urbe Toletana in Eclesia Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli anno regni IIII. excelentissimi Ervigii Principis sub die pridie Nonas Nuvembris Era DCC.XXI. = Tit. I. de reddito testimonio dignitatis eis quos profanatio infidelitatis cum Paulo traxit in societate thirannidis. = Tit. XIIII. De relatione gratiarum peracti Concilii Deo et Principi. = Interfuerunt huic sancto Concilio Pontifices numero XLVIII. = Subscripciones Episcoporum. = Ego Julianus indignus Sanctae Ecclesiae Toletanae Metropolitanus Episcopus instituta à nobis definita subscripsi (pone susbcripsi). = Ego Liuba Bracharensis et Dumiensis Episcopus ss. = Stephanus Emeritensis Episcopus similiter. = Floresindus Hispalensis Episcopus simil. = Leander Hilicitanus Episcopus simil. = Palmacius Urcitanus Episcopus simil. = Concordius Palentinus Episcopus simil. = Mummulus (c) Cordovensis Episcopus simil. = Antunianus Vastitanus (d) Episcopus simil. = Teudericus (e) Assidonensis Episcopus simil. = Stercorius Aucensis Episcopus simil. = Geta Eleplensis Episcopus simil. = Monefonsus Egiditanus Episcopus simil. = Froaricus Portugalensis Episcopus simil. = Gregorius Oretanus Episcopus simil. = Agricius Complutensis Episcopus simil. = Proculus Bigastrensis Episcopus simil. = Miro Conibriensis Episcopus simil. = Cresciturus Biterrensis Episcopus simil. = Cicilius Detorsanus (Dertusa : Tortosa ?) Episcopus simil. = Ella Segotiensis (f) Episcopus simil. = Sonna Oxomensis Episcopus simil. = Simpronius Archavicensis Episcopus simil. = 

(a) G. Sesuldus.

(b) G. addit: ego Vitulus simil.

(c) G. Mummolus.

(d) G. Bastitanus.

(e) G. Tuderacus.

(f) G. Segontiensis. 

Reparatus Vesensis Episcopus simil. = Suniulphus (a) Italicensis Episcopus simil. = Alarius Auriensis Episcopus simil. = Gundulfus Lamecensis Episcopus simil. = Felix Hiriensis Episcopus simil. = Bellitus Oxonobensis Episcopus simil. = Eufrasius Bicensis Episcopus simil. = Johannes Pacensis Episcopus simil. = Oppa Tudensis Episcopus simil. = Asturius Sitabitanus Episcopus simil. = Deodatus Segobiensis Episcopus simil. = Tructemundus Elborensis Episcopus simil. = Sisebado Tuccitanus Episcopus simil. = Vincentius Magalonensis Episcopus simil. = Onigisis Avelensis Episcopus simil. = Teudulphus Astigitanus Episcopus simil. = Gratinus Egabrensis Episcopus simil. = Sarmata Valentinus Episcopus simil. = Onemundus Salamanticensis Episcopus simil. = Brandila Lamniobriensis Episcopus simil. = Florus Mentesanus Episcopus simil. = Oliba (b) Segobriensis Episcopus simil. = Euredus Hilerdensis Episcopus simil. = Ara Olisiponensis Episcopus simil. = Absalius Abba. = Faustinus Abba. = Gabriel Abba. = Felix Abba. = Guisandus Abba = Geroncius Abba. = Castorius Abba. = Sisibertus Abba. = Geroncius Abba. = Vincentius Primiclerius. = Vicarii Episcoporum. = Paccatus indignus Abba agens vicem Suniefredi Narbonensis Episcopi haec instituta Synodalia ubi interfui et subscripsi. = Spansandus Archidiachonus Vicarius Cipriani Episcopi Terragonensis ss. = Laulfus Diaconus Barchinonensis Episcopi S. (c) ss. = Sisibertus Diaconus Ansemundi Episcopi de Luteva (d) ss. = Tredebadus Abba Vicarius Alderedi Caesaraugustani Episcopi ss. = Veremundus Abba Clariliensis (e) Episcopi ss. = Gratianus Presbyter Johannis Egarensis Episcopi ss. = Sisuldus Abba Stephani Karcassensis Episcopi ss. = Audericus Presbyter Rogati Biaciensis Episcopi ss. = Sicorius (f) Abba Gaudilani Impuritani Episcopi ss. = Stabilius Abba Jacobi Gerundensis Episcopi ss. = Baroncellus Diaconus Anteri Tharassonensis (g) Episcopi ss. = Calumniosus Diaconus Samuelis Malacitani Episcopi ss. 

(a) G. Cuniulfus. 

(b) G. Olipa. 

(c) G. Diac. Sidali Barchin. Epi. 

(d) G. Gisebertus. - Loteba. 

(e) G. Clarilienensis. 

(f) G. Secorius. 

(g) G. Tirassonen. (Tarazona) 

= Cixa Presbyter Guisefredi Ausonensis Episcopi ss. = Johannes Abba Areginei Aucensis Episcopi ss. = Felix Abba Argebadi Heliberritani Episcopi ss. = Samuel Praesbyter Felicis Dianensis Episcopi ss. = Citronius Abba Eufrasii Kalagorritani Episcopi ss. = Dexter Diaconus Primi Agatensis Episcopi ss. = Vincomalus Diaconus Athalani (a) Episcopi Pampalonae ss. = Audebertus Abba Guiciscli (b) Oscensi Episcopi ss. = Leopardus Abba Aureli Asturicensis Episcopi ss. = Habitus Diaconus Potentini Berecensis Episcopi ss. = Tuentius Praesbyter Richilani Accitani Episcopi ss. = Florentinus Praesbyter Leuberici Urgellitani Episcopi ss. = Vincentius Abba Gaudentis Valeriensis Episcopi ss. = Item ex viris illustribus officii Palatini. = Ostrulfus Comes haec instituta ubi interfui annuens subscripsi. = Vademirus Comes Scantiarum et Dux. = Argemirus Comes Cubiculi et Dux. = Recharedus Comes Scantiarum et Dux. = Egico Comes Scantiarum et Dux. = Isidorus Comes Thesaurorum et Dux. = Sisebutus Comes Scantiarum et Dux. = Valdericus Comes Toletanus. = Vitalis Comes Patrimonii. = Cixila Comes Notariorum. = Sinfredus Comes Scantiarum et Dux. = Gisclamundus Comes Stabuli. = Wiliangus Spatarius et Comes. = Adeliubus Comes Scantiarum (pone Scantia-tiarum en 2 lineas). = Teodila Procer. = Salamirus Comes Scantiarum. = Staulfus Comes Cubiculariorum. = Nilacus Spatarius et Comes. = Severinus Comes Spatariorum. = Audemundus Procer. = Sisemirus Spatarius Comes et Dux. = Trasericus Spatarius et Comes. = Torresarius Comes Spatarius. = Recaulfus Procer.

Gesta Synodalia quae acta sunt a Praesulibus Kartaginis Provintiae adsistentes etiam Vicariis Praesulum in Urbe Toletana in Ecclesia Beatae Virginis Mariae sub die XVIII Kalendas Decembris anno V. gloriosi Principis Ervigii Era DCC.XXII. 

= Tit. I. De praememorationi adgregati concilii, et relatione principalis edicti quo visum est Synodum agitari. = Tit. XII. De relatione gratiarum ad Deum pro peracto Concilio. = Peractum Concilium die Dominico XII. Kalendis Decembris anno quo supra. = Interfuerunt huic Sancto Concilio Pontifices numero XVII. = Subscriptiones Episcoporum. = Julianus urbae regiae Metropolitanus Episcopus subscripsi. = 

(a) G. Attilani. 

(b) G. Gudiscli. 

Leander Ilicitanus Episcopus ss. = Palmacius Urcitanus Episcopus ss. = Richila Accitanus Episcopus ss. = Gaudentius Valeriensis Episcopus ss. = Rogatus Viatiensis Episcopus ss. = Deodatus Segobiensis Episcopus ss. = Antunianus Vastitanus Episcopus ss. = Simpronius Archavicensis Episcopus ss. = Ella Segociensis (anteriormente Segontiensis) Episcopus ss. = Gregorius Oretanus Episcopus ss. = Agricius Complutensis Episcopus ss. = Proculus Bigastrensis Episcopus ss. = Florus Mentesanus Episcopus ss. = Sonna. Oxomensis Episcopus ss. = Marcianus Dianiensis Episcopus ss. = Olipa Segobriensis Episcopus ss. = Abbates. = Alfalius (a) Dei nutu Abba haec gesta synodica a nobis definita ss. = Felix Archipresbyter similiter ss. = Geroncius Abba simil. ss. = Gabriel Abba simil. ss. = Castorius Abba simil. ss. = Sisibertus Abba simil. ss. = Vicarii Episcoporum. = Vitilianus Praesbyter agens vicem Domini mei Cipriani Episcopi Terragonensis simil. ss. = Argebadus Abba Vicarius Cipriani Episcopi Terragonensis ss. = Johannes Abba Vicarius Suniefredi Episcopi Narbonensis ss. = Valdemarus Diaconus Vicarius isdem Suniefredi Episcopi simil. ss. = Maximus Abba Vicarius Stephani Emeretensis Episcopi ss. = Boniba Abba Vicarius isdem Stephani suprafati Episcopi ss. = Requisindus Abba Vicarius Liubani (Liuba) Episcopi Bracharensis ss. = Gaudencius Abba Vicarius Floresindi Episcopi Spalensis ss. = Gravidius Diaconus Vicarius Concordi Episcopi Palentini simil. ss. = Johannes Diaconus cognomento Imbolatus Vicarius Sarmatani Episcopi Valentini simil. ss.

Synodus Toletana XV. LXI. Episcoporum acta I. anno serenissimi Ortodoxi Egicanis (Egica) Principis sub die V. Idus Maias Era DCCXXVI. = Subscripciones Episcoporum. = Unus Julianus urbis regiae Metropolitanus Episcopus ss. = Suniefredus Narbonensis Metropolitanus Episcopus ss. = Floresindus Spalensis Metropolitanus Episcopus ss. = Faustinus Bracharensis Metropolitanus Episcopus ss. = Max¡mus Emeretensis Metropolitanus Episcopus ss. = Hidalius Barchinonensis Episcopus ss. = Concordius Palentinae Episcopus ss. = Mumolus Cordobensis Episcopus ss. = Richila (b) Accitanus Episcopus ss. = Gaudencius Valeriensis Episcopus ss. = Cecilius Dertosanus Episcopus ss. = Deodatus Segobriensis Episcopus ss. = 

(a) G. Astalius. 

(b) G. Rikila. 

Ervigius Kalabriensis Episcopus ss. = Monefonsus Egiditaniae Episcopus ss. = Gregorius Horetanus Episcopus ss. = Proculus Bigastrensis Episcopus ss. = Sonna Oxumensis Episcopus ss. = Sarmata Valentinae Episcopus ss. = Marcianus Dianiensis Episcopus ss. = Johannes Avelensis Episcopus ss. = Gavinius Archavicensis Episcopus ss. = Samuhel Malacitanus Episcopus ss. = Froaricus Portucalensis Episcopus ss. = Guifredus Ausonensis Episcopus ss. = Emila Helicitanae qui et Dotanae Sedis Episcopus ss. = Felix Hiriensis Episcopus ss. = Eufrasius Vicensis Episcopus ss. = Teudericus (a) Assidonensis Episcopus ss. = Wiliedeus Kalacorritanus Episcopus ss. = Negocianus Trassonensis Episcopus ss. = Cuniuldus Italicensis Episcopus ss. = Geta Heliplensis Episcopus ss. = Stercorius Aucensis Episcopus ss. = Basilius Bastenensis Episcopus ss. = Gaudila Empuritanus Episcopus ss. = Euredus Hilerdensis Episcopus ss. = Paccatus Biterrensis Episcopus ss. = Aurelius Astoricensis Episcopus ss. = Onemundus Salamanticensis Episcopus ss. = Spassandus Complutensis Episcopus ss. = Gundericus Segonciensis Episcopus ss. = Johannes Heliberritanus Episcopus ss. = Abilus (o Abitus, parece un ' entre Abi y us) Urcensis Episcopus ss. = Wiliefonsus Vesensis Episcopus ss. = Savaricus (b) Gerundensis Episcopus ss. = Fructuosus Kauresinus Episcopus ss. = Anterius Segobriensis Episcopus ss. = Rogatus Biaciensis Episcopus ss. = Balderedus Caesaraugustanus Episcopus ss. = Adelfius Tudensis Episcopus ss. = Tructemundus Elborensis Episcopus ss. = Sisabado Tuccitanus Episcopus ss. = Atala Cauriensis Episcopus ss. = Johannes Egarensis Episcopus ss. = Isidorus Setabiensis Episcopus ss. = Laudericus Olisiponensis Episcopus ss. = Miro Chonimbriensis Episcopus ss. = Vincentius Dumiensis Episcopus ss. = Fioncius Lamecensis Episcopus ss. = Johannes Pacensis Episcopus ss. = Constantinus Egabriensis Episcopus ss. = Item abbates. = Absalius Abba ss. = Felix Archepresbyter ss. = Gerontius Abba ss. = Gabrihel Abba ss. = Kastorius Abba ss. = Sisibertus Abba ss. = Eulalius Abba ss. = Imbolatus Abba ss. = Adeodatus Abba ss. = Wisandus Abba ss. = Missacius Primiclerius ss. = Vicarii Episcoporum. = Sesuldus indignus Archipresbyter Abba agens vicem Cipriani Terragonensis Episcopi ss. = 

(a) G. Teuderacus. 

(b) G. Sabaricus. 

Florentinus praesbyter agens vicem Leobericis Orgellitani Episcopi ss. = Daniel Praesbyter Vicarius Agripio Ossonobensis Episcopi ss. = Seniulfus Abba Vicarius Flori Mentesani Episcopi ss. = Desiderius Praesbyter Vicarius Mandarbi Astigitani Episcopi ss. = Comites. = Astrulfus Comes ss. = Wimar Comes simil. = Vitulus simil. = Trassemundus simil. = Baldericus simil. = Naustus simil. = Cixla simil. = Gisclamundus simil. = Sisuldus simil. = Teudila simil. = Sonna simil. = Severinus simil. = Ara simil. = Trasericus simil. = Ega simil. = Suniemirus simil. = Audemundus similiter. 

In nomine Domini item Synodus Toletana XVI. in Praetoriensi Basilica Sanctorum videlicet Petri et Pauli, anno VI. inclito et Orthodoxi Domni et Principis nostri Egiganis sub die VI. Nonas Maias Era DCC.XXXI. = Item Subscriptiones Episcoporum. = Ego Felix indignus Urbis regiae Episcopus haec decreta Synodalia à nobis edita ss. = Ego Faustinus indignus Hispalensis Sedis Episcopus simil. = Maximus indignus Emeritensis Sedis Episcopus simil. = Vera indignus Terraconensis Sedis Episcopus simil. = Felix in Dei nomine Bracarensis atque Dumiensis Sedium Episcopus simil. = Gaudentius Valeriensis Episcopus subscripsi. = Florus Mentesanus Episcopus ss. = Ervigius Betensensis Episcopus ss. = Fructuosus Auresenus Episcopus ss. = Suniagissius Lanmiobrensis Episcopus ss. = Gaudila Empuritanus Episcopus ss. = Bonifa Cauriensis Episcopus ss. = Arcontius Elborensis Episcopus ss. = Auredus Ilerdensis Episcopus ss. = Gundericus Segontinus Episcopus ss. = Spanssandus Complutensis Episcopus ss. = Marianus Oretanus Episcopus ss. = Witisclus Valentinae Episcopus ss. = Sonna Uxomensis Episcopus ss. = Gabinus Archabicae Episcopus ss. = Zaccheus Cordobensis Episcopus ss. = Anterius Segobriensis Episcopus ss. = Honorius Malachitanus Episcopus ss. = Arvidius Astigitanus Episcopus ss. = Pappulus Eliplensis Episcopus ss. = Decentius Segobiensis Episcopus ss. = Habitus Urcitanus Episcopus ss. = Felix Calagorritanus Episcopus ss. = Constantinus Aucensis Episcopus ss. = Audebertus Oscensis Episcopus ss. = Adelphius Tudensis Episcopus ss. = Nepotianus Tirassonensis Episcopus ss. = Potentius Lucensis Episcopus ss. = Oppa Illicitanus Episcopus ss. = Johannes Egarensis Episcopus ss. = Honemundus Salamanticensis Episcopus ss. = Valderedus Caesaraugustanus Episcopus ss. = Involatus Dertosanus Episcopus ss. = Argesindus Egitaniensis Episcopus ss. = Isidorus Setabitanus Episcopus ss. = Johannes Abelensis Episcopus ss. = Theudisclus Biaciensis Episcopus ss. = Suniuldus (a: G. Cuniuldus.) Italicensis Episcopus ss. = Wisifredus Ausonensis Episcopus ss. = Laulfus Barchinonensis Episcopus ss. = Emila Conimbriensis Episcopus ss. = Leubericus Orgelitanus Episcopus ss. = Sisebado Tuccitanus Episcopus ss. = Iherontius Assidonensis Episcopus ss. = Basilius Bastitanus Episcopus ss. = Fionius Lamacensis Episcopus ss. = Gilimirus Gerundensis Episcopus ss. = Landericus Olissibonensis Episcopus ss. = Johannes Pacensis Episcopus ss = Centerius Eliberritanus Episcopus ss. = Theudefredus Vesensis Episcopus ss. = Aurelius Asturicensis Episcopus ss. = Abbates. = Gabriel misericordia Dei Abba haec decreta Synodalia à nobis edita ss. = Eulalius Abba ss. = Cervantius Abba ss. = Braulio Abba ss. = Eugenius Abba ss. = Vicarii Episcoporum. = Vitulus Diaconus agens vicem Domini mei Marciani Dianensis Ecclesiae Episcopi ss. = Vincomalus Diaconus Vicarius Marciani Pampilonensis Episcopi ss. = Crisces Praesbyter agens vicem Agrippii Ossonobensis Episcopi ss. = Comites. = Vitulus vir inluster Comes Patrimonii et Dux haec decreta Synodalia à nobis edita ss. = Wimar Comes ss. = Paullus Comes ss. = David Comes ss. = Sisemundus Comes ss. = Theodobitus (o Theodohitus) Comes ss. = Ega Comes ss. = Dumila Comes. = Teudulfus Comes ss. = Theudefredus Comes ss. = Requisindus Comes ss. = Ella Comes ss. = Bigesvindus Comes ss. = Afrila Comes ss. = Audemundus Procer ss. = Theudemundus Procer ss.

In nomine Domini incipit Synodus Toletana XVII. in Ecclesia gloriosae virginis et confessoris Christi Sanctae Leocadiae recurrente Imperii anno religiossisimi ac serenissimi Domini nostri Egicani (Egica) Regis VII. sub die V. Idus Novembris Era DCC.XXXII.

Tit. I. De observandis ostiis Babtisterii in initio Quadragessimae. = Tit. IX. De gratiarum actione. = Faltan las subscripciones de los Obispos (b: Desunt etiam in Cod. Ger. ). = Expliciunt Toletana Concilia XVII. 

Synodus Bracharensis I. VIII. Episcoporum, regnante Domino nostro Jhesu Christo Era DVIIII. anno tertio Ariamiri Regis, die Kalendarum Maiarum. = Tit. I. De dampnatione Sabellinae et Priscillianae haeres¡s. = Tit. XXIII. De stabilitate kanonum et dampnatione eorum qui eos violare praesumpserint. = Subscriptiones Episcoporum. = Lucretius Episcopus subscripsi. = Andreas Episcopus ss. = Martinus Episcopus ss. = Cortus (a: G. Cottus.) Episcopus ss. = Ildelrich Episcopus ss. = Lucecius Episcopus ss. = Timoteus Episcopus ss. = Maliciosus Episcopus ss. 

Synodus Bracharensis II. XX. Episcoporum, regnante Domino nostro Jhesu Christo, in Metropolitana Bracharensi Ecclesiae currente Era DC.X. anno II. Regis Mironis, die kalendarum Juniorum. Tit. I. = Ut Episcopus ambulet per Diocesem suam, et ante XX. dies Paschae Catecumini doceantur Simbolum. = Tit. X. Ut Praesbyter post cibum non teneat Missam pro mortuis. = Subscriptiones Episcoporum. = Martinus Bracharensis Metropolitanae Ecclesiae Episcopus his gestis subscripsi. = Remisol (N. E. vaya nombre más musical, sólo le falta el apellido SI LA FA DO) Bisenis Ecclesiae Episcopus his gestis ss. = Lucecius Colimbriensis Ecclesiae Episcopus ss. = Adorich Egestanae Ecclesiae Episcopus ss. = Cardinarius (b: G. Sardinarius.) Lamicensis Ecclesiae Episcopus ss. = Viator Magnetensis Ecclesiae Episcopus ss.

Item ex Synodo Lucensi. = Nitigisis sui Lucensis Metropolitanae Ecclesiae Episcopus his gestis ss. = Andreas Herenensis Ecclesiae Episcopus his gestis ss. = Wittimer Auriensis Ecclesiae Episcopus simil. = Anila Tudensis Ecclesiae Episcopus simil. = Polimius Asturicensis Ecclesiae Episcopus simil. = Mailoch Brittonae Ecclesiae Episcopus sim. Sequitur Collectio Canonum Martini Dumiensis cum ipsius Praefatione. Tit. I. De electione Episcopi. = Tit. LXXXIII. De excommunicatis. 

Concilium Bracharense IV. quod factum est in Bracharensi urbe sub anno quarto gloriosi Domini nostri Wambanis (Wamba) Regis (pone Res gis, salta linea pero no hay guión) Era DCC.XIII. = Tit. I. De fide. = IX. De rectores Ecclesiae plus propria quam ecclesiastica jura laborare intendant. = Interfuerant huic sancto Concilio Pontifices numero XII. = Subscriptiones Episcoporum. = Leodegisius in Christi nomine Episcopus, cognomento Julianus, has constitutiones secundum quod nobis cum sanctis Co-episcopis meis qui mecum subscripserunt Deo inspirante complacui, relegi, et subscripsi. = Genetius Ecclesiae Tundensis Episcopus similiter. = Froaricus Portucalensis Ecclesiae Episcopus simil. ss. = Beia Britaniensis Ecclesiae Episcopus simil. ss. = Isidorus Astulicensis (Asturicensis?) Episcopus simil. ss. = Alaricus Aurisinae Ecclesiae Episcopus simil. ss. = Rectogenis Lucensis Episcopus simil. ss. = Hidiulfus qui cognominor Felix, Iriensis Episcopus simil. ss. 

Item Epistola Episcoporum de Concilio Hispalensi ad Pegasium Episcopum missa, die II. Nonas Novembris anno IIII. regni gloriossisimi Domni nostri Recharedi (Recaredo) Regis Era DC XXVIII. = Tit. I. De mancipiis Ecclesiae ab Episcopo manumissis. = Tit. III. De clericis cum quibus mulieres cohabitaverint. = Subscriptiones Episcoporum. = Leander Episcopus Ecclesiae Hispalensium hanc constitutionem firmavi et subscripsi. = Johannes Episcopus Egabrensis simil. ss. = Agapius Ecclesiae sanctae Cordobensis Episcopus ss. = Stephanus Episcopus Heliberritanus ss. = Basilius Episcopus Heliplensis ss. = Velatus Episcopus Tuccitanus ss. = Sinticio Episcopus Italicensis ss. = Petrus Episcopus Accitanus ss. 

= Synodus II. habita in civitate Hispali (Sevilla, en la bética) sub die Iduum Novembrium anno VIIII. regnante gloriossisimo Principe Sisebuto Era DC.VII. = 

Tit. I. De Teudulfi Malachitani Episcopus (pone Episcop-) quaerimoniis adversus reliquos Episcopos pro quibusdam parrochiis. = Tit. XII. De duobus in Christo naturis et una persona (En el cuerpo llega al número 41). = Subscriptiones Episcoporum. = Esidorus in Christi nomine Ecclesiae Hispalensis (Isidoro) Episcopus subscripsi. = Sisinius in Christi nomine Ecclesiae Heliberritanae Episcopus ss. = Rufinus Asidonensis Episcopus ss. = Fulgentius Astigitanus Episcopus ss. = Cambra Italicensis Episcopus ss. = Fidentius Tuccitanus Episcopus ss. = Teudulfus Malacitanus Episcopus ss. = Honorius in Christi nomine Ecclesiae Cordobensis Episcopus ss. 

Synodus quae gesta est in Provintia Lusitaniae aput urbem Emeritam (Mérida) quae capud eius dinoscitur esse, XII. Episcopis in unum collectis die VIII. Iduum Novembrium anno XVIII. Serenissimi et piisimi Recensvinti Regis Era DCC.IIII. = Tit. I. De fidei institutione, eiusque ordine. = Tit. XXIIII. Confirmatio huius Concilii. = Interfuerunt huic sancto Concilio Pontifices numero XII. = Subscriptiones Episcoporum. = Proficius Dei miseratione Lusitaniae Provintiae Sanctae AEmeritensis Ecclesiae Metropolitanae Sedis Episcopus haec gesta sinodalia cum confinitimis meis Episcopis instituta manu mea subscripsi. = Ego Sclua Igiditanae Civitatis Episcopus pertinens ad Metropolim Emeritensem, haec instituta cum Archiepiscopo meo Proficio a nobis definita ss. = Adeodatus in Christi nomine Pacensis Episcopus simil. = Asfalius in Christi nomine Avalensis Episcopus ss. = Teodericus in Christi nomine Olisiponensis Episcopus ss. = Discutes Dei misericordia Lamecensis Episcopus ss. = Justus Dei miseratione Salamanticensis Episcopus ss. = Cantaber Dei gratia Conibriensis Episcopus ss. = Donatus in Christi nomine Cauriensis Episcopus ss. = Exarnus Dei misericordia Ossonobensis Episcopus ss. = Petrus Dei misericordia Helborensis Episcopus ss. = Aloarius indignus Chalabrensis Ecclesiae Episcopus ss. 

Sententiae quae in veteribus exemplaribus Conciliorum non habentur, sed a quidam in ipsis inserta sunt numero XXIII. 

Actenus digestis Conciliis Sanctorum Patrum secuntur Decreta Praesulum Romanorum praefata.

Sedis apostolicae Praesulum constituta quae ad fidei regulam vel ad ecclesiasticam pertinent disciplinam in hoc libro diligenti cura collecta sunt, ita ut singulorum Pontificum quotquot a nobis reperta sunt sub uniuscuiusque epistolae serie propriis titulis praenotarentur. Eo modo quo superius prischorum Patrum kanones nostro studio ordinati sunt, quatenus ea lectoris industria facilius intelligere possit, dum capitulis propriis distincta intendit. 

dimarts, 4 d’octubre del 2022

CARTA LXXXVI. Noticia códices Cánones manuscritos archivo iglesia Urgel.

CARTA LXXXVI. 

Noticia de códices de Cánones y otros manuscritos muy notables que se conservan en el archivo de la iglesia de Urgel. 

Mi querido hermano: Sobre cuanto he dicho en los correos anteriores, quédanle todavía a la santa iglesia de Urgel otras riquezas literarias, que así por su antigüedad como por su calidad, la honran no poco. Entre ellas es muy conocido en el mundo el códice que posee de colección de Cánones. Apenas hay escritor de esta materia que no hable de él, mas ninguno da una noticia cabal de su contenido y de su mérito. Todos copian la descripción que hizo de él el Arzobispo Pedro de Marca, que a lo que yo entiendo es el primero que la publicó, diciendo que este códice se divide en tres partes; en la 1.a contiene los cuatro Concilios generales, y los nacionales del oriente con los Africanos; en la 2.a los de Francia, y en la 3.a los de España (a: Vid. Marc. Hisp. col. 25.). Es muy de extrañar que este ilustrado escritor que vio con sus ojos el códice, hiciese de él una descripción tan diminuta y equivocada, que cierto, ni se divide en parte alguna, y además de lo dicho contiene las Decretales desde San Dámaso hasta San Gregorio Magno. Esta falta suplirá la noticia detenida y circunstanciada que envío de lo contenido en este precioso libro (b: Ap. núm. XXXIV.), y con ello me quedará aquí lugar para proponer algunas reflexiones, sobre las que ya te comuniqué hablando del códice de la misma materia en Ripoll. 

1.° Siempre han sido sospechosas a los críticos las colecciones de Cánones por la inserción: 1.° de los cánones apostólicos declarados como apócrifos por el Papa Gelasio en el Concilio romano del año 494. 

- 2.° por la de las falsas Decretales anteriores al Papa Siricio. 

- 3.° y por la de los cánones de algunos Concilios anteriores al Niceno y Eliberritano (Eliberitano pone), inventados en gran parte por nuestros falsos cronicones. 

Los sabios han calificado el mérito de las colecciones de Cánones por la mayor o menor autoridad, y lugar que han tenido en ellas estos tres artículos. Según esto, no puede dejar de formarse un juicio muy aventajado de la pureza de este códice Urgellense, donde no se halla ninguno de los cánones apostólicos, ni Decretal alguna anterior a San Dámaso, ni Concilio que no sea de los ciertos e indubitables, y admitidos unánimemente por todos. Este es un hecho de que cualquiera se puede certificar por sí mismo, registrando hoja por hoja el códice, que está entero. 

Verdad es que en la primera hoja se halla la carta de San Clemente Papa ad Jacobum fratrem Dni. de benedictione corporis et sanguinis Christi et de ordinatione clericorum. Pero esta es una hoja suelta que no pertenece al cuerpo de la colección, la cual después del índice o excerpta canonum, comienza por el Concilio Niceno, y sigue escribiendo a renglón seguido los otros Concilios, hasta lo que puede llamarse última parte del libro, donde están las Decretales de los Papas Dámaso, Siricio, Zósimo, Bonifacio, Celestino, León, Hilario, Simplicio o Simpliciano, Félix, Gelasio, Anastasio, Simaco, Hormisdas, Vigilio y Gregorio; es decir, los que florecieron desde el año 360 hasta 604. Parecerá extraño que tan libre se halle de monumentos apócrifos un códice escrito a fines del siglo XI, es decir, en un tiempo en que la crítica no había aún descubierto los vicios y falsedad de varios cánones y epístolas de Papas, que eran por consiguiente veneradas y recibidas como las más auténticas e indubitables. Mas esto mismo es una prueba de que aun entonces existían algunos de aquellos códices antiguos escritos en el siglo VII, de quienes pudo sacarse esta copia: códices puros sin las añadiduras y corrupción posterior. Prueba asimismo la santa y loable tenacidad con que nuestras iglesias hasta el siglo XII se negaron a admitir las otras colecciones adulteradas, que generalmente eran recibidas en otros reinos, gobernándose siempre por la que formaron sus mayores. Siendo muy de notar, que en un códice escrito verosímilmente aquí mismo como se infiere de su carácter, nexos y otras circunstancias en tanta proximidad de la Francia, en un tiempo en que nada ignorábamos de aquel país, al cabo de tres siglos largos de sujeción a la metrópoli de Narbona y asistencia a sus Concilios, sin embargo nada se halla en este libro de aquellas novedades y ficciones que no tardaron en creer, y acaso inventaron nuestros vecinos, y sólo contenga los mismos documentos que contienen los otros códices que se conservan escritos en lo interior de Castilla. Tan grande era el deseo de conservar nuestra antigua colección, y tan cierto es que la tuvimos propia y peculiar nuestra, cuando aun en los siglos bajos, en las copias simples, nada se escribió que no sea conforme a los ejemplares más viejos. 

2.° ¿Y quién debió ser el autor de esta colección? Cuestión curiosa es, y que viene aquí como nacida. Pero han tratado ya de ello tantos y tan juiciosos literatos, que sería en mí una necedad repetir lo ya dicho. Como viajero, me toca hacerte observar en la descripción adjunta de este códice, que el autor de la colección está mostrando de mil maneras que era Español. Porque primeramente describe todos nuestros Concilios, no sólo nacionales, sino provinciales también, cuando de las otras naciones sólo copia los más famosos y conocidos, o por la importancia de su objeto o por la concurrencia de Obispos. Así es que además del Eliberitano y de los Toledanos, se hallan el Valentino, Ilerdense, Gerundense, Emeritense, Tarraconense, Cesaraugustano y otros celebrados por los Obispos de una sola provincia, no congregados para condenar herejías famosas, sino para la reforma de la disciplina peculiar de cada provincia. Cosa que siendo extranjero el colector, debiera omitirse y copiar en su lugar los de la misma clase de su nación. Por otra parte salta a los ojos la exactitud y puntualidad con que se hallan copiadas las subscripciones enteras de los Obispos asistentes a los Concilios Españoles, y hasta de los presbíteros y diáconos y próceres que se hallaron en ellos, siendo así que en los extranjeros sólo copia los nombres de ocho o diez Obispos por lo regular, y dice: et coeteri subscripserunt. Lo mismo digo respecto de las actas y sinódicas que se refieren con más extensión. Esta puntualidad y esmero respecto de nuestros Concilios, indica en el que formó esta colección (tenía) mayor instrucción en orden a las cosas o iglesias de España, que en las de fuera de ella, y también mayor interés en conservar su memoria. Cualquiera de las dos cosas prueba que el autor era Español. Tampoco debe omitirse que la mayor parte de las epístolas decretales que copia, son dirigidas a Obispos y Príncipes Españoles; en particular es notable que de San Gregorio Magno sólo se hallen cuatro, las tres dirigidas a San Leandro, Arzobispo de Sevilla, y la cuarta al Rey Recaredo.

Acerca del tiempo en que se formó el original de esta colección, si se ha de medir por la época del último documento que ingirió en ella, debemos decir que fue a fines del siglo VII. Las decretales no llegan más que hasta San Gregorio Magno. 

De los Concilios el más moderno es, si no me engaño, el Toledano XVII, año VII del Rey Egica, era 732, año de Cristo 694. Mas yo no creo que esta regla sea muy ajustada para fijar la época en que se formó el cuerpo de esta colección, porque bien pudo suceder que al trabajo del autor principal los amadores de tan sagrado depósito añadiesen los Concilios posteriores conforme se fuesen celebrando. 

3.a Con esto queda lugar para la duda si será esta la colección de San Isidoro Hispalense, que floreció a principios del siglo VII, y murió en el año 636. Indicio de esto es el no hallarse aquí los cánones apostólicos, ni aun los cincuenta que Dionisio Exiguo ingirió en su colección, los cuales está demostrado que el Santo Doctor tuvo por apócrifos. Verdad es que no se halla aquí la prefacion de San Isidoro, cual dicen que se halla en un códice de Toledo y del Vaticano, mas tampoco se halla la contrahecha del otro Isidoro, ni rastro alguno de las mercaderías adulteradas que nos vendió. Así que la misma sinceridad de esta colección, y el ser su autor ciertamente Español y del siglo VII, inclina bastantemente el ánimo a creer que este códice sea copiado del que formó San Isidoro, añadido por otra mano anterior al siglo VIII. Gran bien se seguiría al público si en la tercera edición de los Concilios del Cardenal Aguirre (que muy justo fuera que se hiciese en España) se tuviese presente este códice Urgellense para la mayor exactitud, así en el texto de las actas y cánones como en las suscripciones de los Obispos. Con un objeto semejante sé que se ha enviado a Madrid por dos veces este códice, una por Don Andrés de Simón Pontero, y otra de orden superior en 4 de abril de 1799 al ilustre señor Don Pedro Luis Blanco, bibliotecario mayor de S. M., para que se confrontase con otros, y pudiera así formarse una colección de los verdaderos cánones, siendo en ambas notoria la generosidad de este sabio Capítulo, que se expuso a perder tan precioso libro por el bien que podía resultar a la nación (a: Ap. n. XXXV.). Contiene este códice doscientas noventa y dos hojas útiles en pergamino. Vengamos ahora a tratar de otros libros, que los hay aquí respetables. 

Tal es un vol. fol. ms. en pergamino en el siglo X, que comienza por la exposición (b: Ap. n. XXXVI.) del Apocalipsi, compuesta por el presbítero Español Beato, compañero de San Eterio, Obispo de Osma, en la guerra que hicieron a la herejía de los adoptivos Elipando, Obispo de Toledo, y Félix de Urgel. Parece increíble que esta exposición que digo del Apocalipsi no se haya impreso, y ande tan desconocida en el orbe desde el siglo VIII en que se escribió. El códice está lleno de grandes miniaturas de pésimo dibujo, en que se representan todas las visiones de aquel libro. Su exposición se divide en XII libros, escritos con estilo grave sin citar escritor alguno posterior a San Isidoro. Extractaré algo de su prefacion, que comienza así: "Quaedam quae diversis temporibus in veteris Testamenti libris praenunciata sunt de nativitate Domini et Salvatoris nostri, secundum deitatem, vel de corporatione ejus, de pasione quoque et morte, sive de resurrectione, regno atque judicio, pro viribus scientiae inumerabilibus libris, et Sanctorum patrum nobilissimorum... brevitate notata, pauca proferenda... (pu.) tavi... Quae tamen non à me, sed à Sanctorum patrum quae explanata reperi, in hoc libello indita sunt et firmata his auctoribus, id est, Jhieronimo, Augustino, Ambrosio, Fulgentio, Gregorio, Ticonio, Ihreneo, Abringio et Isidoro... Haec ego, Sancte pater Etheri, te petente ob edificationem studii fratrum tibi dicabi; ut quem consortem perfruor religionis (ordinis leyó Nicolás Antonio, Bibl. Vet.) "quo haeredem faciam et mei laboris." 

A esta exposición sigue la que San Gerónimo compuso sobre el Profeta Daniel, escrita en el mismo tiempo, y adornada con miniaturas semejantes. En un leve cotejo que las circunstancias me han permitido hacer he hallado algunas variantes notables. Y esto se debe suponer en todos los códices, aunque no se diga. 

Lo mismo se ha de creer de los varios tratados que contiene otro vol. fol. membr. escrito año 938, que contiene: primero los diálogos de San Gregorio Magno, es decir, los cuatro libros publicados, pero reunidos los dos últimos en uno solo, que es aquí el III, compuesto de 101 capítulos: el último de los cuales tiene este epígrafe: Interrogationes Patrum Egipciorum, quas de graeco in latinum transtulit Martinus, Episcopus in monasterio Dumiensi. Nadie niega que esta última obrilla es de San Martín Dumiense, la cual se añadió a la de San Gregorio en este códice (V. Fabric. Bibl. latin. V. Martinus). A renglón seguido del último capítulo se halla de letras mayúsculas góticas esta curiosa noticia del códice: Explicit liber JERONTICON. 

Deo gratias. Ego Isidorus presbiter humillimus, qui hunc liber scripsi, usque ad finem preveni, per petitionem Gundise Abbatisse sub era D.CCCC.LXXVI.a die II feria, ora III.a, IIII Klds. Nbrs., regnante Habdirrahmen (Abderramán y variantes), filio Muhammed (Mohamad y variantes), nepos Habdalla (Abdalá y variantes), anni regni ejus XXVIImo, Luna quod arabice nuncupatur Almuharram. 

Tú me dirás la causa por qué el amanuense dio a estos libros de los diálogos de San Gregorio el Magno el título de Jeronticon, que en ningún escritor es conocido. 

El acotarse aquí los años del reinado de Abderramen, Rey de Córdoba, indica que el códice se escribió por allá, y acaso en alguno de los monasterios dobles, donde sería Abadesa la Gundisa que aquí suena. A todo lo dicho sigue en el mismo volumen y de la misma letra: “In nomine Dni. incipit Epistola Salvatoris Dni. nostri Jesu-Christi filii Dei, qui in Jerosolimis cecidit, Micaelo ipsam deportabit. Et inventa est ad portam Efrem per manus Sacerdotis nomine Eros. Et ipsam epistolam ad Erim civitatem directa est ad alium Sacerdotem nomine Leopas. Leopas vero direxit ipsam epistolam ad Cappadociam; et tunc collecti sunt XV episcopus in unum, et triduanum jejunium fecerunt in vigiliis et orationibus insistentes, simulque et omnes presbiteris, diacones, clerici, et omnes populis, tam viris, quam mulieribus collecti sunt in unum, et ploraverunt ubi inventa est, et à Domino directam epistola: Karissimi fratres audite et aubscultate, etc." Sigue a esto: Sermo S. Augustini Episcopi: Vere bonus Dns. fratres charissimi, quia quam cito peccator, peccatum amittit, parem beatitudinem accipit cum Sanctis = Homiliae sex ad monachos: = Excerpta ex libro institutionum. = Sermo S. Augustini de concordia fratrum. = Sermo B. Athanasii Episcopi de Vigiliis. = Qualiter per quinquaginta diebus pasce monacus vitam ducat. = Sceptra (excerpta) ex libro collationum Patrum, con otros trataditos menores y conocidos, análogos al instituto monacal y escritos todos en el mismo año 938. Poseen también una buena Biblia dividida en dos vol. fol. max. ms. a mediados del siglo XI o principios del siguiente. La mayor parte de los libros sagrados tienen otra división de capítulos y mucho más largos que la actual; en otros se escribe el texto seguidamente sin división ninguna.

De los siglos más bajos hay aquí una gran porción de libros de decretalistas, y varios códices del derecho civil y eclesiástico. Entre ellos me parece que no es muy conocido el tratado de insigniis et armis de Bartolomé de Saxoferrato, cuyo epígrafe final contiene la noticia siguiente: Hunc tractatum de insigniis et armis à Dno. Bartholomaeo de Saxoferrato, excellentissimo legum Doctore compositum, quem credo non complivisse, publicavit port (post) mortem ejus Dnus. Alexander suus gener, legum excellentissimus Doctor, cum quo disputavit quaestionem primam sub anno Dni. M.CCC.LVIII, die XX Januarii. Otro volumen tiene este título: Incipit Summa super titulis Decretalium composita à magistro Jo. Hispano. La prefacion comienza así: Praecibus sociorum, et instantia congruenti, et mandato Domini F. ilustrissimi A. quondam Regis Legionensis filii ego Magister Joannes Ispanus, Compostellanus natione, ad honorem Sanctae Romanae Ecclesiae, ac studentium utilitatem, Summam super titulis Decretalium aggredior componere, super operis imperfectione venia à lectoribus postulata. 

En otro vol. está un tratadito inédito de regalia soni emissi, que es lo que llamamos somatén. El autor catalán da razón de sí mismo y de sus escritos en el prologuito, diciendo: etsi alterum pedem haberem in sepulcro, adiscere quidem vellem... Igitur ego Jacobus de Callericio (o Calleyicio), minimus iurisperitus civitatis Vicensis, nuncresidens in augusta et felici civitate Barchinone, ad gloriam et honorem totius curiae coelestis, et pro utilitate totius reipublicae Principatus Cataloniae laborem meum dirigo circa processum Soni emissi, qui est altera ex solemnissimis et utilissimis regualiis Serenissimi Dni. nostri Regis... et quia regualiam processus pacis et treugae satis solempniter comentavi et dotavi componendo Directorium meum iam dudum publicatum, in quo componendo satis prolixe et plenius quam potui materias pertractavi, vires meas ostendendo, prout facere consueverunt patres in prima filia dotanda, et in primo matrimonio collocanda; idcirco, etc... 

La obra consta de ocho capítulos o dubios. El autor es del siglo XV y Catalán; motivo porque he querido decir todo esto para que se aprovechen de ello los que con el tiempo piensen en publicar la Biblioteca de escritores de este Principado. 

De códices litúrgicos hay aquí grande escasez, que a cada paso me obliga a lamentar los males que las guerras ocasionan a los países limítrofes. Ningún breviario se conserva de esta iglesia de los antiguos mss. Uno hay impreso en Venecia en 1487, y dos más del siglo XVI, con uno o dos rituales próximos a la reforma de San Pío V: reliquias postreras de la libertad de nuestras iglesias en el particular. De misales sólo se halla uno MS. en fol. y con gran lujo; dádiva hecha a la iglesia por el Obispo Galcerán de Villanova en 1396, como consta de la escritura que para ello se hizo, en la cual pinta este códice con todas las señales que hoy conserva. Llámale mixtum, sin duda porque al orden romano de la liturgia, conservando su derecho, añadió gran variedad de oraciones, kyries, gloria, tractos y graduales propios, y algunas prácticas ceremoniales, y digamos representaciones religiosas en los días de Navidad, Inocentes, Semana Santa, Pascua, etc. De esto ya dije con más extensión en las cartas de Vique. Después de esto ya no hay sino una consueta en fol. vit. ms. del siglo XV, donde según la costumbre, se conserva todo el orden de los oficios eclesiásticos, conforme lo practicaba esta iglesia. Libro precioso con que he enriquecido notablemente mis legajos litúrgicos. Trabajo oculto y no conocido por ahora; pero útil y agradable al público algún día, dándolo Dios. 

Él te guarde, etc., Urgel, etc. 

diumenge, 15 de maig del 2022

CARTA 9. Imposición de la penitencia canónica. Bendición de los Ramos, etc.

CARTA 9. 

Imposición de la penitencia canónica. Bendición de los ramos. Origen de los monumentos. Otros ritos singulares del Jueves Viernes y Sábado santo. Reclusión de las mujeres públicas en la semana santa. Ceremonia actual en la vigilia de la Ascensión y otra ya abolida en el día de Pentecostés

Mi querido hermano: No sé si en lo venidero podré satisfacer el deseo que muestras de que mis cartas sean más frecuentes. Aun con la dilación de que te quejas me veo precisado a no extenderme en ellas, contando siempre con dejar algo para los correos siguientes. Harto es esto para quien pasa el día en el penoso escrutinio de códices viejos. Muchos de ellos, escritos en el siglo XV (1), conservan aún la imposición de la penitencia pública, en la feria IV Cinerum, con un rito harto parecido al del pontifical romano (par. III.); pero con esta diferencia, entre otras, que los penitentes no eran arrojados de la Iglesia hasta después de haber asistido a la misa en las gradas del altar mayor a la parte exterior de las rejas. No se halla mención de los grados de penitencia; pero la prolijidad en señalar las circunstancias locales de esta ceremonia, muestra que su uso no quedaba al arbitrio de los obispos, sino que se practicaba en aquellos tiempos, conforme a lo mandado en los cánones. Corresponde a esta ceremonia la reconciliación de los mismos penitentes en la feria V in coena Domini.

Están también conformes todos los códices en el rito del Domingo de Ramos, que verás en la semana santa que posees de esta Iglesia impresa en 1494, es a saber, que (2) en ninguna parroquia se bendigan los ramos antes que en la Iglesia catedral; y que en esta no se diga otra misa sino la mayor, a fin de que todos, así eclesiásticos como legos, concurran a esta solemnidad. De lo primero queda todavía algún vestigio, concurriendo los cleros de las parroquias a esta bendición de ramos. La cual, hasta muy pocos años ha, se hacía fuera de la Iglesia en la plaza dicha de la Seo, donde también se predicaba el sermón, que aún hoy llaman de la Palma. Igualmente se ha abolido la rúbrica que mandan aquellos códices, de que al llegar la procesión a la puerta de la Iglesia, (3) cuatro niños, puestos en el campanario o atrio de la iglesia, cantasen los vv. Gloria laus etc. Aunque de estas variantes y otras muy singulares en las ceremonias y preces de esta función se hablará en nuestra obra. En todas las ferias de Cuaresma hasta la Dom. in Passione no hay otro tracto que el Dne. non secundum peccata etc. repartidos sus tres versículos según el orden de las ferias. También es digna de atención la ceremonia establecida en algunos de estos misales para guardar el cuerpo del Señor desde el jueves santo hasta el día siguiente. Mandan que sea llevado in sacrarium, y alguno para quitar la duda dice, in sacristiam, por manos de un diácono o subdiácono, quedando el celebrante, aunque no sea el Obispo, en el altar. El misal de 1509 todavía supone que se guardaba in sacrario: mas como la semana santa citada, ya dice que sia reservat lo corpus Domini en lo sacrari, ó casa que aparellat hauran; podemos conjeturar que el uso de los altares adornados, que llaman monumentos, para depositar en ellos la sagrada Eucaristía, se hallaba ya introducido y autorizado en esta iglesia a fines del siglo XV.

Aún a mediados del mismo, a saber, en 1459, consta por el Diario tantas veces citado, que el Rey D. Juan II y su mujer Doña Juana visitaron cada uno de por sí las iglesias de esta ciudad en la noche del jueves santo. Y en el año 1469, hablando del jubileo concedido a la catedral para la fiesta de la Asunción de nuestra Señora, dice que el Papa concedió la misma gracia para el jueves santo desde la hora de poner el Señor en el monumento hasta el día de Pascua (a). Por donde se ve que el uso de los monumentos no es aquí tan reciente, como algunos creen. 

(a) Las palabras originales del Diario son las siguientes: "en lany 1459 lo Digous Sant en la nit lo Senyor Rey e Senyora Reyna cercaren les Eglesies cascu per sí; e encontrárense en Sent Joan del Mercat. E lo dit Senyor e Senyora estagueren parlant huna estona (un breve rato) ab molt gran amor.”... “Lany 1469 lo Papa a atorgat la dita perdonança a la Seu del Digous Sant, posat lo corpus en lo moniment fins lo dia de Pascua.” 

Por otra parte no ha faltado quien haya querido persuadirme que es anterior la época de este rito, asegurando que en un consejo de esta ciudad de 17 de Marzo de 1385, se permite que salgan a visitar los monumentos las malas mujeres encerradas toda la semana santa en la casa que llamaban de las Arrepentidas. Desconfiando yo de este hecho (4) busqué el documento original cuya copia incluyo, donde sólo se manda que las malas mujeres el martes santo sean recogidas y encerradas en la casa de la penitencia, donde permanezcan hasta la tarde del sábado próximo, señalándoles para su sustento diario veinte y cuatro maravedís. Ni en ese año ni en los siguientes hay memoria de la supuesta visita de monumentos; sólo constan las deliberaciones anuales para socorrerlas con dicha limosna.

En esta Metropolitana, en las parroquias de la ciudad y aun en algunos monasterios es ahora tan suntuoso el aparato de estos altares u oratorios, que no parece sino que el clero y el pueblo se han propuesto con santa emulación desagraviar al Señor de las injurias que recibió de los judíos y de los herejes de los últimos siglos. Mucho pudo influir en este buen espíritu el ejemplo del santo patriarca Juan de Ribera, devotísimo del augusto Sacramento del altar. El misal de 1509 manda que en las tres primeras ferias de la semana santa se diga la misa con ornamentos negros, y también en el jueves santo, cuando en ella no se consagra el crisma: circunstancia que hacía igualmente omitir Gloria, Credo e Ite missa est. Un códice de principios del siglo XV previene que en el viernes santo se use de ornamentos blancos, y que después de la adoración de la Cruz y de haber mostrado al pueblo la santa espina, se tomen negros. El citado misal de 1509, sin hacer mención de la espina, manda que se vistan entonces ornamentos blancos: calla igualmente la elevación de la hostia. En ambos días se decían las vísperas dentro de la misa: y en solo el jueves santo se bendecía el fuego.

Aún más entrado el siglo XVI proseguía esta que ahora nos parece extravagancia. El ordinario de 1527, y el misal de 1528 mandan que en el sábado santo todos los asistentes al altar vistan ornamentos negros hasta concluida la letanía y bendición de la fuente bautismal, y que antes de comenzar la misa induant vestes solemnes. Exceptúan de esta regla al diácono que canta la Angélica, el cual desde el principio va con dalmática blanca. En la bendición del cirio pascual se halla la comparación de María santísima con la abeja; cuando después de las palabras: apis mater eduxit, añaden: ò vere beata et mirabilis apis, cujus nec sexum masculi violant, foetus non cassant, nec filii destruunt castitatem! Sic sancta concepit virgo Maria, virgo peperit, et virgo permansit. Y esto es común en todos los códices, como creo que lo fue en toda España hasta la corrección de San Pío V. Los maitines de Resurrección se decían antes a las dos y media de la mañana, y comenzaban por el R. Christus resurgens etc. Fr. Guillermo Anglés en el tratado de Expositione missae, que se conserva MS. en el archivo de esta santa iglesia, dice que (5) a principios del siglo XIV había en algunas partes la costumbre de decirse la misa de este día a media noche, como la de Navidad. Desde Pascua hasta la Trinidad no tenían los maitines sino un solo nocturno. En la misa de la vigilia de la Ascensión del Señor conserva esta Iglesia una costumbre antigua, cuyo origen no he podido averiguar. Pónese un barreño con agua al lado derecho del crucero, y juntamente una espuerta llena de silbatos de caña para distribuir a los niños que acuden como a son de campana. El sonido de estos sencillos instrumentos llenos de agua remeda el canto de los pájaros, cuya alegría en día de tanto gozo para todo el mundo, parece que quisieron recordar los autores de este uso. Permanecen los niños tocando sus silbatos todo el tiempo que dura la misa, y no más. Tampoco he podido hallar el origen de otra ceremonia usada ya en esta iglesia los días de Pentecostés a mediados del siglo XIV. Para representar la venida del Espíritu Santo sobre los Apóstoles (6), bajaban a la hora de misa y de vísperas una paloma en una máquina, al mismo tiempo que el pueblo arrojaba truenos con ballestas, que bien sería alguna cosa parecida a nuestros cohetes. El obispo D. Vidal de Blanes, que lo fue desde el año 1356 hasta el de 1368 (7), prohibió los dichos truenos por el daño que acarreaban al cimborio. Mas, o sea que no fuese obedecido en esta parte, o que con otros fuegos artificiales acompañasen esta ceremonia que se hacía en el presbiterio o cerca de él, lo cierto es que en el año 1469, pegándose algunas chispas al marco o adorno del altar mayor que era ya entonces de plata, se derritió todo con el voraz incendio, que no pudo atajarse (a). 

(a) Da cuenta de este suceso el Diario MS. del capellán de D. Alonso V, por estas palabras: "Diu menge a XXI de Maig dia de Pascua de cinquagesima (Pentecostés) any 1469 lo dit dia fonch feta palometa en la Seu de Valencia; e en la nit a XI hores se mes fosch (foch, foc; fuego) en laltar major de la dita Seu, hon se cremá tot lo retaule que era de argent.” 

Esto es: "el domingo 21 de Mayo día de Pascua de Pentecostés del año 1469 se hizo la ceremonia de la paloma en la Catedral de Valencia; y a las once de la noche se prendió fuego en el altar mayor de la dicha Catedral, de donde resultó quemarse todo el retablo que era de plata.” 

Acaso tan costosa experiencia hizo abandonar esta devota representación, de la cual extraño no haber hallado algún vestigio en los códices del siglo XV. Loables ingenios de la piedad para dejar más impresa en los ánimos la memoria de los sagrados misterios. Nada perdió de su reputación el ilustrado siglo XVI por haber conservado y recomendado la ceremonia de soltar el celebrante en esta misma fiesta dos palomas al entonar el coro el v. de la Alleluia; de lo cual veremos a su tiempo algunas muestras en la Iglesia de España. Tú conoces mejor que yo la sabia prudencia de la Esposa de Jesucristo en esto y en todo. A Dios. Valencia 13 de Diciembre de 1802. 

NOTAS Y OBSERVACIONES. 

(1) Conservan aún la imposición de la penitencia pública en la feria IV Cinerum. Es gran recomendación, así de esta Diócesis, como de otras de nuestra Península el fervor con que en el siglo XIV conservaban la práctica de la penitencia pública, amortiguada y casi de todo punto abolida en otras de Europa desde principios del siglo VIII. De la decadencia de la disciplina en este punto hablaba ya Roberto de Flamesburg, que murió siendo penitenciario de la de París y canónigo de S. Víctor el año 1224 (Poenitencial. p. V.); el cual después de haber dado exacta razón del método que guardaba él en la administración de la penitencia, y recomendado como sabio y piadoso las penas canónicas, doliéndose ya de la tibieza y frialdad de los penitentes, para aviso de los confesores prosigue diciendo: vix aliquem invenies qui suprascriptas, quia graves sunt et austerae, suscipiat poenitentias. Tu igitur paulatim, et paulatim eas mitigabis, ut aliquam habeat poenitens poenitentiam. Y luego añade: sanum igitur mihi videtur consilium, ut quantumcumque potes, poenitentem inducas, ut canonicam et autenticam suscipiat poenitentiam, et sic tibi, et ei bene erit. Quod si obtinere non poteris, dicas ei: frater, oportet te vel in hac vita puniri vel in purgatorio... Elige igitur tibi vel in hac vita sufficienter secundum poenitentias canonicas vel autenticas puniri, vel purgatorium acceptare. Quod si elegerit poenitens, ad petitionem ejus, et libitum et arbitrium tuum poteris canonicas mitigare poenitentias. Por el mismo tiempo, esto es, hacia los años 1215 escribió también su penitencial Pedro Pictaviense, por donde consta cuan decaído estaba ya el fervor de la penitencia respecto de los antiguos cánones, quedando su imposición al juicio de los confesores; porque dice (Poenit. fol. 3.): pro hujusmodi peccatis contra naturam... et pro adulteriis, et incestibus, et consimilibus solent injungi jejunia in pane et aqua, secundum tempus quo moratus est in peccato, et secundum alias circunstantias, vel compenset. Pro simplici fornicatione simplicia jejunia, nisi personae vel alia circunstantiae occurrant, et etiam cum ovis ei casseis. Y luego: cetera remedia, imò omnia pendent ex discretione confessorum, Y más adelante (fol. 9.): sicut moderni physici temperant antiquarum violentiam potionum; sic et nos plerumque antiquorum rigorem canonum poenitentialium; quia non possumus sustinere censuram illius temporis, quando et corpora et merita defecerunt. Tunc enim in amore Christi ferventiores erant fideles, quando recens erat corpus Christi. Ideoque et valebant et volebant, non patienter solum, sed et libenter pro Christo custodire vias duras.

Aún es más claro, si cabe, y más breve sobre este punto el testimonio de Guillermo el Obispo de París, que murió hacia la mitad del siglo XIII (lib. de Poenit. cap. penult.). Estas son sus palabras: facta autem confessione ad integrum poenitentiae arbitrariae erunt. Y en otra parte dice: cum in arbitrio confessoris et voluntate poenitentialem satisfactionem positam esse dicamus, dicimus consequenter quod in bona fide ipsius hoc positum est.

Llegó ya desde entonces a hacerse tan general esta persuasión de la arbitrariedad de las penitencias, que vino a ser axioma entre casi todos los confesores, como dice Alexandro de Hales (Summ. p, IV. q. 21. membr. 3. art. I.); quidam dicunt et ferè omnes confessores, quod omnes poenitentiae sunt arbitrariae, idest, in voluntate sacerdotis; et potest dare plus vel minus, pro voluntate suam, nec peccat: et hoc ex vi clavium. 

Esta opinión y el abuso que de ella se había hecho parece haber intentado moderar nuestro San Raymundo (Summ. lib. III, cap. de Poenit. et remiss.) coetáneo de Guillermo Parisiense, explicando la verdadera inteligencia que debe darse a la expresión in arbitrio confessoris. Nec debes, sacerdos, dice, à forma praedicta (poenitentialium canonum) recedere nisi propter causam. Et in hoc consistit ejus arbitrium, scilicet, pro qua vel pro quibus circumstantiis, et quantum et quando possit augeri vel minui poena canonica. (V. Morin. de Administ. Sacr. Poen. lib. X. c. 23. seq.) 

Estas palabras de S. Raymundo eran entonces como la voz común de la iglesia de España, cuyos sínodos y prelados en aquel siglo y en los siguientes, han clamado por la restauración de los cánones penitenciales, no en el sentido de la proposición de Pedro de Osma justamente condenada por Sixto IV: non peractam poenitentiam confitentes absolvi non debere; sino conforme al espíritu de la santa Iglesia, declarado en las palabras del concilio III de Toledo: secundum formam canonum antiquorum dentur poenitentiae, como lo demuestra el cardenal de Aguirre en su disertación sobre los cánones XI y XII del dicho concilio (excurs. II. n. 166. seq.), y que fue la práctica tan recomendada por S. Francisco Xavier (Turselin. vit. S. Franc. Xav. lib. VI. cap. 17.), y Santo Tomás de Villanueva (Serm. in fer. VI. post Dom. IV. Quadr.). De donde nació que en España se haya tenido por tan necesario al clero el estudio de estos cánones penitenciales, que llegó a decir uno de los obispos de Ciudad Rodrigo, anteriores al concilio de Trento (Andr. Hisp. Episc. Civit. mod. confit. edit. Argentinae 1508): qui canones poenitenciales ignorat, vix meretur dici sacerdos; siendo una de las glorias de nuestra Iglesia la parte que tuvo el celo de sus obispos en aquel solemne mandato de este santo concilio (Sess. XXV. decr. de ref.): sciant universi sacratissimos canones, exactè ab omnibus, et quoad ejus fieri poterit, indistinctè observandos. Merecen leerse también las reflexiones del cardenal de Aguirre sobre la deposición de Potamio, obispo de Braga, por el X concilio de Toledo, y sobre lo mandado por el XI en el capítulo IV (de disciplina antigua eccl. speciatim Hispaniae... circa lapsos in peccatum carnis, excurs. XII. seq.) 

(2) Que en ninguna parroquia se bendigan los ramos antes que en la Iglesia catedral. La rúbrica conforme está en la semana santa que poseo de 1494, intitulada Hores de la semana santa segons lo us del archibisbat de Valencia (Horas de la semana santa conforme a la práctica del arzobispado de Valencia), dice así, p. XXXI. b. en lo diumenge de rams en la sglesia cathedral nos diga altra missa sino tan solament la misa maior. E per les sglesies parrochials nos fasa la benedictio del rams fins atant que en la sglesia cathedral de aquells hajen fet la benedictio: a fi que axi ecclesiastichs com lechs sien a la proceso general, e al sermo del reverent Bisbe. Esto es: 

"el domingo de Ramos no se diga en la Iglesia catedral otra misa sino la mayor. Y en las iglesias parroquia les no se haga la bendición de los ramos hasta que se haya concluido en la catedral; para que así los eclesiásticos como los seglares asistan a la procesión general y al sermón del reverendo Obispo.” Los códices Valentinos de principio de este siglo XV previenen que la bendición de los ramos se haga sólo en la catedral, y por ningún caso en las parroquias; cuya práctica observaban otras diócesis de Occidente desde el siglo IX, en que Teodulfo, el obispo de Orleans, compuso el himno Gloria, laus et honor: pues en las estrofas de él, que hoy no se cantan, porque pertenecían sólo a la ciudad de Angers, donde se compuso, describe aquel prelado la magnífica procesión que hacían con los ramos benditos todas las parroquias y monasterios, y varias personas seculares yendo a la catedral, (V. Grancol. comm. sur le Brev. rom. part. II. c. 53.) 

Otra cosa muy señalada previene esta rúbrica acerca de la bendición de los ramos: sia feta la benedictio dels rams per lo Bisbe ò per lo sacerdot girada la cara al orient, è tenint tostems la ma stesa sobre lo poble (pág. XXXII. b. Esto es: "la bendición de los ramos hágala el obispo o el sacerdote vuelto el rostro hacia oriente, y teniendo entretanto la mano extendida sobre el pueblo.” 

(3). Cuatro niños puestos en el campanario o atrio de la Iglesia cantasen los vv. Gloria, laus &c. Este rito es tomado del misal mozárabe, donde se previene que al llegar la procesión de ramos ante januam veniae... pueri stent supra dictam portam, et cantent hunc versum &c. 

Aún después de introducido el rito romano se conservó en muchas diócesis de España, de donde pudieron haberle tomado otras de Europa, aunque con alguna variedad. El antiguo ritual de Turon dice: pueri de choro... 

ascendunt super muros portarum civitatis: et tunc clauduntur portae. Deinde incipit cantor: Gloria, laus. Respondent pueri: Israel es tu. 

El de Roven (Rouen): cum autem processio ad portam civitatis ornatam venerit, sex pueri turrim ascendant, et hos versus festive cantent Gloria, laus et honor &c.

Un misal MS. de la Iglesia de Saresbury (Salisbury), sufragánea de Cantorberi (Canterbury): septem pueri in loco eminentiori simul cantent v. Gloria, laus.

Basten estas muestras. Pudo haber dado origen a este rito la estrofa Coetus in excelsis te laudat &c.

(4) Busqué el documento original. En el volumen de deliberaciones del consejo general, entre varias del día 17 de Marzo de 1385, se lee lo siguiente: "è fò acordat è proveit concordantment en è per lo dit consell que en lo present any en la prop vinent sentmana sancta, ço es, lo dimarts per lo mati de aquella sentmana, les fembres pecadores publiques de la dita ciutat sien meses e encloses dins la casa de les dones de penitencia, e estien aqui tro al dissabte seguent en hora de vespres, et sien dats de la pecunia comuna de la dita ciutat per lo clavari d'aquella á cascuna de les dites fembres, et per cascun jorn que alli estaran, pera sa provisio XII diners.” Esto es: y fue unánimemente acordado y proveído en y por el dicho consejo que en el presente año en la próxima semana santa, a saber, el martes de ella por la mañana, las mujeres pecadoras públicas de la dicha ciudad sean puestas y encerradas en la casa de las mujeres de la penitencia, donde permanezcan hasta el sábado siguiente a la hora de vísperas: y que del tesoro común de la dicha ciudad se den por el mayordomo de ella a cada una de las dichas mujeres doce dineros para su manutención cada día de los que allí estuvieren. 

(5) A principios del siglo XIV había en algunas partes la costumbre de decirse la misa de este día (de Pascua) a media noche &c. Esta misa era probablemente la del sábado santo, que antes no se celebraba durante el día, como ni en Roma el viernes santo, para declarar la tristeza de la Iglesia (S. Braul. ep. XIV. Flor. t. XXX. p. 338): hoc biduo sacramenta non celebrantur, decía Inocenc. I (epist. ad Decent. Eugubin. Episc.) Desde fines del siglo XIV comenzó a anticiparse (consuetud. monast, Cassan. an. 1387.), por justas causas, que para ello ocurrieron. Del rito antiquísimo de celebrar esta misa del sábado por la noche queda aún vestigio en las expresiones que decimos en ella: hac potissimum nocte, hanc sacratissimam noctem. De su observancia en España, y de su origen hace memoria San Braulio (loc. laud.) diciendo: ipsam nocte eo usque celebrantur festa, quoadusque nox transeat media, qua hora et nos credimus resurrecturos, et Dominum vivos et mortuos judicatorum. De esto daremos a su tiempo varias pruebas tomadas de nuestros misales y rituales antiguos. 

(6) Bajaban... una paloma en una máquina &c. Por aquel mismo tiempo era rito común en varias Iglesias de occidente soltar palomas en la misa mayor al cantar la secuencia. Lucas cusentino añade también el rito de las lenguas de fuego, que eran pequeñas estopas encendidas: particulae subtilissimae stuppae succensae. De los truenos que acompañaban en Valencia a este rito, no he visto ejemplos en los editores de monumentos litúrgicos, mas no desconfío hallarlos en los códices de nuestras diócesis. 

(7) Prohibió los dichos truenos. La constitución del Obispo D. Vidal, en que manda que esta Ceremonia de la paloma sólo se haga en el primer día de Pentecostés con todas las circunstancias acostumbradas, a excepción de los truenos, se halla en la colección de Constituciones Valentinas, impresa en 1546 en folio. Dice así: 

Vitalis Episcopus, et capitulum.... ordinarunt quod amodo in festis Pentecostes non fiat repraesentatio emissionis Sancti Spiritus, nisi in primo festo bis, scilicet, horis missae, et vesperorum. Volentes quod horis eisdem quibus fiet repraesentatio supradicta, non fiant tonitrua cum ballistis; sed simpliciter fiat eadem repraesentatio cum universis circumstantiis suis, exceptis tonitruis, quae damnum non modicum inferunt çambario (cimborio) dictae Sedis. Alioquin si secus factum fuerit, Nos Episcopus supradictus, in laicos illos qui tonitrua facere attemptabunt, nunc pro tunc, et è contra in his scriptis excommunicationis sententiam promulgamus. Volentes nihilominus quod presbyteri seu clerici qui consenserint in praedictis, in poenam incidant, quavis vice, decem morabatinorum applicandorum operi dictae Sedis.

Anales de Cataluña, Narciso Feliu de la Peña y Farell (Index)

(Nota del editor : Se corrige parcialmente la ortografía en castellano.)  Imagen: Biblioteca de Catalunya. Llibres Pere Borrás: MCMXIX: D. V...