XII.
Petri Ransani, panormitani theologi, ordinis praedicatorum, ac dein episcopi Lucerini, opuscula duo de vitâ et gestis S. Vincentii Ferrerii Conf.
NUNC PRIMUM IN LUCEM EDITA EX COD. MS. INIT. SAEC. XVI, QUEM PENES NOS HABEMUS.
MONITUM.
Hominis Itali scriptis locum in hac nostrâ rerum Hispanicarum collectione dare constituimus, quod de Hispano, eoque sanctissimo concionatore sermo in iis sit, cuius ille aetatem et postrema fata attigit, tum et solemni ipsius apotheosi testis oculatus interfuit, ac Calixtum III Hispanum Setabensem, de suâ ad Petri sedem evectione juxta D. Vincentii prophetiam fidem praebentem, audivit, Porrò Ransani vitam et scripta Quetif et Echard in Bibl. script. ord. praed., et rerum sicularum commentatores illustrarunt, qua in re nonnulia et nos in notis dabimus. Modo de his opusculis pauca praefamur.
B. Vincentii eximios labores, et iis partam gloriam quatuor libris Ransanum descripsisse, ipsemet in epistolâ mox exhibendâ testatur, idque hortatore Martiale Auribellio, O. P. magistro generali, ac jussu Calixti III P. M. librum V huic operi addere cogitabat, quo de canonizatione ejusdem Divi ageret, quemadmodum ex lib. III. n. 6. Henschenius et Papebrochius admonuerunt (Act. SS. ad diem V. April.). An vero illum scripserit, hucusque incompertum. Illud constat, anno 1463 quo praesentem dedit epistolam, commentarium de vitâ S. Vincentii libris tantum quatuor contineri, ut ex ejus contextu liquet. Hoc autem opus edidit Laurentius Surius emendatâ lectione, nonnullisque truncatis locis; ex quo Antonius Senensis, Bzovius, et alii vel descripserunt, vel contraxerunt. Henschenius verò et Papebrochius eundem Ransani commentarium dederunt absque Surii emendationibus, servato, ut aequum erat, primigenio stylo, ex cod. Ultrajectino membranaceo, non integrum quidem, cùm quartus liber eorum judicio prolixior esse debuerit, quintus vero solo initio constaret. Alium hujus operis codicem se conspexisse testantur in bibliothecâ praeclari Ebracensis monasterii inter Herbipolim et Bambergam. Sed cùm post annos duodecim epistolam illuc direxerint, si fortè in eo codice liceret invenire quae in Ultrajectino desiderabantur; quacumque adhibita opera illum reperire non licuit.
Eo tantum serviet, inquiunt, haec monuisse, ut si ipse vel alius similis alibi inveniatur, cùm hic edendis conferre velit aliquis, et quod amplius reperiet nobis describere, in operis totius supplemento proferendum.
Dum igitur thesaurus iste effoditur ab eruditis investigatoribus, dabimus nos ex nostro codice sequens Ransani opusculum, quod cum epistola ad Joannem Pistoriensem missit, sensu fortasse unum cum eo, quem diximus, commentario, revera tamen ab eo diversum; cùm excerpta tantummodo contineat ex lib. XX annalium á se conscriptorum; nusquam certè ante hac editum.
Missit et cum illo carmen heroycum in laudem S. Vincentii, centum viginti tribus versibus constans, quod urgente eodem Joanne Pistoriensi cecinerat; cujus quatuor priores versus tantum in actis SS. (ibid.) legere licuerat. Modo integrum ex eodem codice proferimus.
In ipso alia praeterea ejusdem Ransani opuscula legimus, videlicet, de vita et martyrio S. Barbarae scriptum anno 1468. = Martyrium B. Antonii Lombardi, seu de Neyrot, O. P. à Tunnissiensibus ob Christi fidem lapidibus obruti, quem ipse auctor novit, sibique aliquando subditum fatetur. Opus praecedit carmen in laudem Pii II Pont. Max. = Carmen saphicum ad crucem Jesu Christi. Verum haec tamquam ad Hispanos nihil pertinentia, ne alienâ messe ditescere videamur, missa facimus.
Petri Ransani, panhormitani (panormitani), ordinis praedicatorum, epistola, quae est veluti praefatio quaedam ad ea, quae scripta sunt ab ipso de vitâ B. Vincentii confessoris.
Joanni Pistoriensi, viro clarissimo ordinis praedicatorum (a), Petrus Ransanus, panhormitanus, theologus ejusdem ordinis, S. P. D.
(a) De Joanne Pistoriensi, egregio per totam Italiam concionatore, videsis Bibl. script.
ord. praedic. (Tom. I. p. 879). Ferdinando praeterea primo Neapolitanorum regi, ejusque uxori Isabellae, Tristani comitis di Chiaramonte filiae, acceptissimum fuisse scimus; à quibus et dono accepit breviarium ordinis praedicatorum, quo illi scilicet principes utebantur; quod modò bibliotheca regia Matritensis servat. Codicem vidimus membranaceum, eleganti caractere exaratum, litterisque majusculis auro ac minio fulgidis; cujus ad calcem haec notula propria ipsius Pistoriensis manu appicta est: “Hoc breviarium fuit illustrissimae dominae Isabellae uxoris Serenissimi Regis Ferdinandi. Et ipse praefatus rex F. donavit michi, dum praedicarem Neapoli 1467. Itaque modo est mei usus fratris Johannis de Pistorio. Post mortem meam erit mei conventus S. Dominici de Pistorio, nisi praelati aliter de meis ipsis libris et rebus disponant. In hujus rei fidem hoc propriâ manu scripsi."
Perlegi tuas litteras, vir optime, quibus petis ad te quam primum fieri poterit transmitti opus, quo nuper B. Vincentii, Valentini, Christi confessoris eximii, v¡tam perscripsi. Cùm enim sis ei praecipuâ devotione dicatus, velle te dicis vulgare cunctis Italiae populis, apud quos es posthac concionaturus, ejus egregias laudes, quibus jure sibi commeruit, ut nostro tempore inter sanctos referretur. Vulgasse quidem te ais jam aliquâ ex parte multa ad viri sanctitatem pertinentia, sed fluctuante animo, jejunâque oratione, cùm nihil adhuc legeris ex ipsius gestis (a), quibus quae praedicasti, confirmare abundè potuisses. Quo circa numquam animo te dicis posse conquiescere, donec absque ullâ dubitatione quidnam tibi sit de miris ejus dictis ac factis praedicandum sciveris. Ego, mi Joannes, preterquam quod laudo pietatem, quâ te patri, atque patrono tam sancto obstrinxisti, probo etiam omni commendatione dignum istud consilium tuum.
(a) Nullam ante Petrum Ransanum S. Vincentii gesta litteris mandasse, ipsemet satis innuit in prologo vitae quam edidere Henschenius et Papebrochius (Act. SS. ad diem V April.).
Quippe nihil docendum debes tibi proponere, cujus reddere non possis probabilem aliquam rationem. Quod probe semper feceris, quotiens docueris, non ea quae vulgus plerumque jactare solet inaniter, sed quae probato aliquo auctore traduntur. Scimus planè omnium populorum Italiae oculos in te conjectos propter claritudinem, quam tibi nostrâ tempestate concionando comparasti. Ideoque fit, ut ex innumerâ auditorum multitudine sit nemo, qui non expectet haurire semper à te doctrinam, cui nullus audeat rectè refragari. Verum opus, quod petis nunc tibi transmitti, probatum jam à nostri ordinis patribus, qui anno ab hinc octavo conventum egerunt in Monte Pesulano (a), majore, quo transcribatur, eget tum impensâ, tum labore, quam arbitreris. Divisum namque in quatuor prolixa volumina est. Differam igitur illud mittere, quousque librarium quempiam nactus idoneum fuero, a quo transcribatur. Quo tamen interim aliquid tuae petitionis assequaris, transcripsi ego celeriter intra bidui spatium ex annalium meorum libro vigesimo (b)
(a) Videlicet die XVI Maji, ann. 1456.
(b) Annales omnium temporum a se conscriptos auctor indigitat, quibus scilicet ab origine mundi ad ann. 1448 omnium nationum historias complexus est. Cum autem ejus operis liber hic XX laudetur, vides quam praepostere Caveus in Hist. litter. et Olearius in Bibl. script. eccles. Annales P. Ransani sex tantum libris constare affirment. Sed nec Thomae Fazello acquiescere possumus cùm in Hist. Sicil. Dec. I. VIII. horum annalium quinquaginta libros agnoscit; multoque minus Mongitorio, qui eos ad sexaginta et unum producit; quamquam hic Panormi in bibl. S. Dominici opus se evolvisse affirmet, octo spissis voluminibus compaginatum. Nam si verè annales, ut idem Mongitorius ait, annum 1448 non excedunt, cum Ransanus temporum ordine non interrupto agat in lib. XX de S. Vincentii vita et morte, quae anno 1419 contigit; quis capiat pro enarrandis ab hac aetate ad 1448 reliquis historiis, quadraginta et uno superstitibus libris indiguisse, qui universas omnium nationum et aetatum historias ab origine mundi ad S. Vincentii tempora viginti libris complexus est?
ea, quae perstrinxi de ipsius vitâ, deque iis quae gesta sunt post ejus mortem usque ad tempus quo per Calixtum tertium pontificem maximum inter sanctos relatus est. Quae itaque ad verbum, ex eo quod dixi exemplari, transcripta a me sunt, deferet tibi Antonius Ransanus frater meus, qui Panhormo hodie excedit, quò Mesanam negotii cujusdam sui gratiâ proficiscatur; eum tibi commendo, si quo eventu tuâ eguerit operâ. Tu interim perlege singula eo ordine quo a me scripta inveneris. Namque non solum adipisceris non mediocrem notitiam eorum quae cupis, sed notum quoque tibi fiet quibus de causis hoc potius, quàm patrum nostrorum tempore, fuerit inter Sanctos Vincentius relatus, cùm tamen id illi miro quodam ardore affectaverint. Vale Panhormi kalendis sextilibus 1463.
Ad verbum transcripta haec sunt ex exemplari supra nominati operis. Et ex eisdem habetur magna notitia vitae Beati Vincentii.
Nicolao quinto pontifice maximo defuncto, Calixtus tertius romanae ecclesiae praeficitur omnium patrum consensu; tertio idus Aprilis Romae electus est, cùm aetate penè confectus esset. Alphonsus ante adeptam dignitatem vocabatur. Natione fuit Valentinus (a), natus non ignobili Borgiorum familiâ.
(a) Lucem primam vidit in oppidulo ignobili prope Setabim, quae urbs est regni Valentini in Hispaniâ, antiquitate pollens conspicuâ; cujus et in ecclesia majori S. Mariae sacro baptismate tinctus est, quemadmodum ipse saepius testatur et in bullis et in epistolis ad eam ecclesiam superius in hoc volumine prolatis.
Vir erat magno ingenio, jurisque pontificii scientiâ praestantissimus. Ad ejus doctrinam vitae accessit integritas. Quarum rerum causâ Alphonsus rex, de quo supra persaepe meminimus, in arduis quibusdam negotiis ejus operâ plurimum usus est. Cùmque cognoscerat tantus princeps spectatam fuisse illius fidem, et probitatem, id egit cum romano pontifice, ut Valentinae ecclesiae praeficeretur (a). Nec eo honore contentus, egit item ut ad cardinalatus dignitatem eveheretur (b).
(a) Urgente Alphonso V Aragonum rege, Alphonsus de Borgiâ episcopus Valentinus eligitur die 15 Augusti, ac die postmodum 21 ejusdem mensis Paniscolae consecratur. Haurimus haec ex autographâ ipsius ad capitulum ecclesiae Setabensis epistolâ, quam superius edidimus. Quum autem illa annum, quo data est subticeat, relinquitur adhuc sub judice annus hujus creationis. In Act. SS. t. I. April. pág. 483. indicatur annus 1427. Platina vero et Ciaconius id factum ajunt postquam Alphonsi nostri operâ Egidius Munnozius (Gil Muñoz) Benedicti XIII (Lunae) (Benedicto XIII, Papa Luna) in schismate (cisma) successor, pontificatu se abdicavit (quod in concilio Dertusensi ann. 1429 contigisse, ex litteris convocatoriis constat), tuncque ajunt à legato cardinali de Fuxo Egidium majoricensi ecclesiae praelatum, et Alphonsum Valentinae. Hujus postrema ecclesiae Episcopologia MSS. annum 1429 Alphonsi nostri consecrationi designant.
(b) Creatus est cardinalis praesbyter titulo SS. Quatuor Coronatorum ab Eugenio IV die XII Julii anno 1444.
Is multis ante annis, quàm summum adipisceretur pontificatum, complures, quibus familiariter utebatur, sepae jussit bono animo esse: sperare quippe se dicebat fore aliquando, ut ipse romanae praeesset eccles¡ae. Multis itaque id expectantibus, duobusque, aut tribus pontificibus mortuis, aliter evenire atque ipse praedicebat animadvertentibus, ridiculum eum, delirumque senem, ridículas et ejus futurae rei praedictiones esse affirmabant. Ceterum postea quam, Nicolao quinto mortuo, eum viderunt ad maximi pontificis dignitatem evectum, rei eventu maximè stupentes, ex eo quaesiere, quonam afflatus numine futurae hujus rei eventum tanto ante tempore, tamque constanti, ac totiens repetitâ voce praedixerit. Eis ipse in hunc modum respondisse fertur: memoriae mihi est olim mihi adolescentulo fuisse dictum à viro illo doctrinâ ac pietate, et vitae sanctitate maximè insigni, famaeque claritudine olim toto orbe celeberrimo, Vincentio Ferrerio, ordinis praedicatorum, fore aliquando ut mortalium omnium ego eminentissimus essem, utque ipsum jam vitâ functum essem super mortales omnes laude atque honore, et veneratione prosecuturus. Haec ego tanti viri dicta, quod praeter doctrinam, et virtutem, integritatem, atque sanctitatem, futurarum etiam multarum rerum praescius vates erat, ita memoriae condita tenui, ut ejus rei nulla unquam cesserit oblivio. Cùm igitur nunc, quod ille futurum praedixerat, factum jam in me, Dei munere, videam; nihil reliqui est, nisi ut in ipso ego impleam, quod à me pontifice maximo in se implendum vaticinatus est (a).
(a) Hujus S. Vincentii vaticinii in Calixti III ad sedem Petri promotione adimpleti, quotquot de vitis pontificum scripsere meminerunt. Magno tamen in ejus rei confirmationem argumento est praesens Ransani testimonium, qui eâ aetate Romae versabatur, et Martiali Auribellio Mag. Gener. O. P., cui postea pontifex rem eandem apperuit, valdè familiaris erat.
Est ergo mea sententia, ut tantus vir inter Christi Sanctos à me, quam primum fieri poterit, referatur. Haec pontifex cùm dixisset, accersito ad se quam primum Martiale Auribellio, theologo praestantissimo, ordinis praedicatorum magistro, una cum Petri Britaniae ducis legatis, qui per id temporis Romae erant, ob id ipsum paucis ante mensibus missi, eis quae sua esset sententia apperuit; fore enim ut ante Julium mensem, perfectâ re, cujus gratiâ Romam por tot discrimina rerum advenerant; voti compotes in Britaniam reverterentur: ejuscemodi quidem B. Vincentii inter Christi Sanctos relationem non aut Nicolao, aut caeteris romanis pontificibus, sed sibi fuisse Dei providentissimo consilio servatam. Haec atque alia ubi in eam rem dixit pontifex, jussit eis tandem, ut ad hibitè darent operam, quo ea quae erant rei solemnitati necessaria compararentur. Martialis, ac legat¡, obortis prae gaudii magnitudine lachrymis, novello pontifici gratias egerunt. Inde mox abeuntes curavere, ut quod ille jusserat, haud cunctanter efficerent. Ipse pontifex paucis post diebus frequenti senatu decrevit, ut ad tertium kalendas quintilis ea solemnitas celebraretur.
Postulare locus hic videtur, ut de hujuscemodi B. Vincentii inter Christi sanctos relatione (quam vulgo canonizationem appellant) aliquid memoretur. De qua commodius dixero, si prius de integrâ vitâ, deque piâ ejus morte, quaedam relatu digna demonstravero. Ea delegi ego ex tam multis illis, quae accuratè perscripsi in opere illo quatuor libris distincto, quod hoc anno, et Martialis Auribelli hortatu, et Calixti pontificis jussu de illius vitâ composui (a: Ex hoc loco satis constat (cons-at) anno 1463 quo Ransanus haec scribebat, nondum quintum librum prioribus quatuor de vitâ S. Vincentii addidisse, quem tamen libro III. num. 6. promisserat (V. monitum his opusculis praefixum).
Fuit is Valentiae, quae urbs in ulteriore Hispania est, ex Ferreriorum familiâ honestis parentibus natus. Qui quantus, qualisque esset futurus, hoc potissimum indicio monstratum est. Cum ejus mater esset gravis, uterusque illius intumescere cepisset, ter eodem mense, interjectis tamen diebus, emitti utero suo veluti latrantis canis voces audivit. Insuetae illa rei novitate deterritâ; ad Valentinae ecclesiae Antistitem se conferens, ex eo quaesivit quidnam sibi latratus ejusmodi vellet. Respondit ille nil aliud id significare, nisi quod paritura esse filium, qui suâ aetate esset futurus divini verbi praedicator, non solum multarum rerum scientiâ eminentissimus, sed vitae quoque integritate, mirâque sanctitate clarissimus. Natus deindè infans, ac Vincentius divino quodam praesagio vocatus, ubi attigit aetatem, quâ ad litteras, atque ad mores idoneus est visus, incredibile dictu est, quam brevi clarus evaserit, et liberalium artium, divinarumque rerum peritiâ, et emendatorum morum mirâ elegantiâ. Praeter cetera autem illud quam diligentissimè observabat, quod nullam admittebat improborum hominum consuetudinem. Eos verò, quos animadvertebat virtute praeditos, veluti vitae suae magistros imitabatur. Coelesti deinde rore perfusus, duodevigessimum agens annum, elegit, ac cepit vivere, sub regulâ, atque institutis ordinis praedicatorum, non planè sine maximo gaudio, summâque laetitia omnium patrum, qui erant illius ordinis, eâ de causâ, quod nomen tanti juvenis erat apud valentinos cives celeberrimum. Quippe arbitrati, quod erat, sunt, ipsum ordinem virtute, et probitate tam insignis juvenis non mediocriter exornandum. Postea quam ejus ordinis habitu est indutus, legere in primis studuit B. Dominici gesta, eo consilio, ut illa potissimum intelligeret, in quibus esset suum ducem imitaturus. Illius igitur exemplo inter cetera dedit operam lectioni scripturarum divinarum, theologicaeque facultati, ut his munitus armis posset opportuno tempore evangelium Christi per orbem longè, latèque diffundere. Profectus postea Ilerdam, in qua urbe per illud tempus florebant publica liberalium disciplinarum, et in primis theologiae, studia; adeo intra paucos annos doctus evassit, ut agens octavum et vigessimum annum philosophorum, atque theologorum omnium praestantissimus haberetur. Eamque ob rem theologorum, qui Ilerdae agebant, universitas uno omnium miro consensu eorum collegio ipsum adscivit, traditis ei insignibus, quibus donari nostrorum temporum theologi solent. Commoti mox Valentini cùm doctrinae, quâ pollebant, tùm verò maxime virtutum, quibus erat eximiè praeditus, celeberrimâ famâ, eum Valentiam acciverunt, publicoque affecerunt salario, quo in Valentina ecclesiâ philosophiam, et theologiam publicè legeret (a).
Quod cùm factum esset, multi undique Valentiam se contulere, ut a tanto doctore instituerentur. Per id temporis venit Valentiam Benedictus Luna, qui in Hispaniis, atque in Galliis pro pontifice maximo habebatur (b).
(a) Theologiae tantum docendae S. Vincentium Valentinâ in ecelesià insudasse, Ransanus ipse scribit, et rectè (lib. I. cap. 2. vitae S. Vincent.). In eâ quippe ecclesiâ theologiae, non philosophiae, cathedram erexerat Raymundus de Gaston Valentinus episcopus die 30 Martii anni 1345, quam scilitet Divus ille rexit ab anno 1385 ad 1390.
(b) Seu potius postea habitus fuit ab anno scilicet 1394. Quando autem Valentiam venit, cardinalis legati munere fungebatur.
Unus enim erat è tribus illis pontificibus, quos christiana ecclesia in tres divisa factiones sibi praefecerat, uti supra demonstratum est. Is, supra quam cuiquam credibile est, Vincentii virtutibus illectus, voluit ut esset et suarum confessionum auditor, et palatii magister. Est enim id munus, quod romani pontifice iis, qui, ordinis sunt praedicatorum demandare solent. Adegitque eum in id, ut duos annos suam curiam fuerit secutus. Per quod tempus cum pontifex eum nonnullarum ecclesiarum, valentinae praesertim, episcopatus, cardinalatus quoque dignitate donare decerneret, nichil tale voluit unquam admittere. Fecit id, non solum quod se episcopatu, atque cardinalatu indignum existimabat; verum etiam quod longè majora, longèque utiliora jam pridem sese facturum instituerat. Quae ut maturaret, Christus ei tandem persuasit. Cum enim in urbe Avinione (Avignon, Aviñón) incidisset in adversam valetudinem, quâ vehementissimâ vi febris vexatus est, tertio ab eâ valitudine die visus est ei Christus, qui ei alloquens, post multa ultro citroque dicta ei jussit, ut nihilo plus in pontificis curiâ moraretur, sed inde abiens diversas orbis provincias peragraret, praedicaretque populis, quae Petrus, quae Paulus, quae ceteri apostoli, atque alii christiani theologi, sanctique viri olim praedicaverant.
Praeter cetera tamen nuntiaret futuri illius judicii diem, quod expectandum proponit christiana religio, esse nostris temporibus admodum propinquum. Haec atque alia, quibus eum mirum in modum incendit, atque consolatus est, postea quam dixit Dominus Jesus Christus discessit. Vincentius quam primum è stratis se perinde corripuit, ac si nullo unquam morbo fuisset affectus. Futurae mox se peregrinationi, atque labori accingens, pontificem adiit eumque ordine, quae Christus juserat edocuit, ac simul petiit ab eo veniam, quo demandatum sibi a Christo legationis munus exequeretur. Quâ impetratâ, se itineri commisit. Atque ita praedicare, nuntiareque nationibus quaecumque eum Christus docuerat, quaeve Spiritus Sanctus ei dictabat, atque subgerebat, coepit. Nulla in Hispaniis, nullaque in Galliis regio pene fuit, ad quam non se docendorum hominum gratiâ contulerit. Venit et in Galliam Cisalpinam, petivitque Genuam (Génova), eo consilio ut totam lustraret Italiam. Quod fecisset profectò, nisi nuntius cum litteris a Joanne Hispaniae rege (a) missus ipsum ob causam maximè necessariam in Hispaniam revocasset.
(a) Joanne scilicet Castellae, Legionisque (Castilla, León) rege hujus nominis II (non I. ut in act. SS. in not. ad cap. 2. lib. II. vitae S. Vincent. à Ransano descriptae) qui anno 1407 regni habenas suscepit.
Post adeptum ibi ob multorum populorum salutem maximum fructum, decrevit et ad insulas quoque proficisci. Navigavit igitur Majoricam (Mallorca), atque Minoricam (Menorca), quas Insulas Baleares veteres appellabant. Affirmant nonnulli eum et in Sardiniam (Cerdeña) trajecisse. Mahoma (a: Nempe Abenbalva Mahoma, filius Joseph (Jusef, Josef) regis, mortuus ann. 1408) item Granatae rex (rey de Granada), licet seracenus (sarracenos) esset, acceptâ famâ tam eximiae sanctitatis ejus, missis legatis eum praecatus est uti non gravaretur ad regnum ejus proficisci: percupere quidem sese christianam doctrinam audire ipsum praedicantem, quamvis Mahometteâ lege id fieri prohibeatur. Cùmque Vincentius habitâ fide publicâ Granatam fuisset ingressus, cepissetque de christianae pietatis mysteriis, deque Christi cultu, ac denique de Mahometteâ impietate multa docere, quae multorum animos ad Christi cultum suscipiendum incredibiliter incenderant; nonnulli id permolestè tulere, regique comminati sunt regni ammissionem subsecuturam, nisi christianus praedicator Granatâ totâ excederet. Itaque ad docendos christianos Vincentius mutato consillo rediit.
In hujuscemodi autem, tum peragrandi orbem, tum praedicandi exercitiis, in quibus quadraginta annos consumpsit vitae suae, hic modo fuit. Nocturnae quieti quinque solum horas tribuebat: reliquam noctis partem aut piis precibus, aut divinarum scripturarum lectione occupabat. Quotidie, postea quam rem peragebat divinam, populis ubicumque eum esse contingeret, praedicabat. Vini saporem, quotiens bibebat, multae aquae mixtione adeo corrumpebat, ut non vinum, sed aquam potius bibere videretur. Carnibus perquam rarò, piscibus frequentiùs vesci solebat; quos tamen non multo studio, sed prout religiosi viri statum decebat, parari sibi volebat. Duos et quadraginta annos quotidiè, praeter dominicos dies, prout moris est christianorum, jejunia servavit Veneris tamen quoque die eum sui jejunii ordinem ab adolescentiâ sine ullâ intermissione servavit, ut panem solum cum aquae potu comederet. Numquam nisi tunicâ indutus, et supra aut sarmentorum, aut feni, aut hujuscemodi aliarum rerum stramine, aut etiam vili sacco modicè lanae pleno dormivit. Si quando verò apud viros nobili loco natos diversaretur, splendidèque ei stratum pararetur, plerumque humi potius, quam in lecto ipso quiescebat. Veneris praeterea quoque die quibusdam fasciculis ad hoc ipsum per artem dispositis corpus proprium caedebat. Quotiens missam celebrabat, ante corporis sanguinisque dominici sumptionem quam uberrimè lachrymabatur. Tantae mansuetudinis fuit, ut nemo eum unquam, nisi adversus vitia, iratum viderit. Erat in vitiorum reprehensione terribilis, in suscipiendis ad se venientibus humanus, et humilis, in exhortandis ad bene vivendum peccatoribus alacer, in corripendis severus. In tolerandis laboribus erat in eo magna, et pene supra humanas vires patientia. Tanta ejus fuit apud principes omnes auctoritas, ut propter res arduas, et interdum propter regna illis disceptantibus, nihilo plus sit factum, quàm quod ipse judicaverit. Fructus doctrinae suae tantus fuit, ut ex christianis hominibus, qui obstinati, atque perditi in omni sceleris genere erant, supra centum millia ad publicam poenitentiam, atque ad benè vivendum converterit.
Adversus judaeorum obstinatam pertinaciam acutus, copiosus, atque acerrimus disputator fuit; eisque adeo dilucidè sacrarum scripturarum enigmata reserabat, ut in diversis Hispaniarum locis supra quinque et viginti milia ex eis baptizaverit. Ex saracenis quoque quorum in Hispaniâ magna est copia, multos ad Christi cultum pertraxit; omnium tamen numerus octo fermè nullium fuisse fertur. Nulla civitas, nullusque fuit locus, ubi homines comperit capitalibus flagrare discordiis, a quibus prius discesserit, quàm pacatos eos, incredibiliterque concordes reliquerit.
Haec omnia, aliaque similia permulta, quae longissimum esset commemorare, facere absque multa miraculorum claritate prorsus non potuisset. Claruit itaque eo linguae dono, quo nonnulli putant Apostolos olim claruisse; hoc est, quod solâ valentinorum linguâ loquens, dum populos docebat, ab Hispanis, à Britanis, à Gallis, à Germanis, ab Italis singulis non minus intelligebatur, quàm si natus in singulorum, qui eum audiebant, patriâ fuisset. Fuerunt ab eo mortui ad vitam revocati: caeci, muti, surdi, claudi, paralitici, caeterique imbecilles ac debiles, et omni morborum genere laborantes in nomine Jesu Christi redditi ab eo incolumes sunt, atque integritati sensuum, perfectaeque sanitati restituti. De quinque et triginta hominum corporibus inquinatos spiritus, a quibus corpora ipsa erant obsessa, signo crucis exclussit. Prophaetico spiritu, cùm multa futura, tum verò divi Bernardini praedicationem, sanctitatisque claritatem, praedixit. Post annos octo et septuaginta, duos in Britaniâ, quam minorem vocant, commoratus est (a).
(a) Ransanus in vita S. Vincentii (Lib. IV, cap. I.) eum septuagesimo secundo aetatis anno obiisse affirmat. Quo in loco qui acta SS. edidere librarios accusant quod septuagesimum scripserint, cum potius sexagesimum dicere debuissent. Nos verò censemus, siquidem hic error sit, augendum potius quam minuendum esse numerum, ut sarta tectaque Ransani sententia sit. Ille enim in hoc excerpto ex suimet annalibus octoginta annos D. Vincentio concedit. Nullus enim hujus loci lectionem non sic ordinavit, ut sensus sit post annos octo et septuaginta, duos praeterea in Britaniâ minori commoratum, eisque expletis extremum diem obiisse. Huic deinde sententiae concordat carmen inferius proferendum, cujus in versu 104 sic cecinit Ransanus: …Nonne octoginta per annos Id meruit vitae perfectus, et integer ordo? Litis hujus à nullo hucusque scriptore finitae judices sedere nolumus. Id solum agimus, injuriâ Ransano adscribi eam opinionem, quae B. Vincentium ponit annum vitae sexagesimum secundum non excesisse. Ejus tamen computandi ratio eò adducit, ut S. Vincentii natalis dies anno 1340 plus minus adscribatur; ipsiusque in ord. praedicatorum ingressus ann. 1357, quo nempe dies 5 Februarii, S. Agathae sacra in dominicam incidit. Quam chronologiam Marieta, et Antistius tenuerunt.
Quamquam et si quis velit priorem Ransani lectionem ex vitâ S. Vincentii loc. laud. sustinere, ubi eum septuagenario paulo majorem dixit, ei libenter acquiescemus, nedum non improbabimus. Nullâ enim emendatione locus ille indiget, quod tamen editores act. SS. tentavere. Anno quippe 1412 Benedictum XIII alloquens Vincentius epistolâ datâ Alcannizii (Alcañiz) 27 Julii, seipsum senem dicit, annos aetatis agentem plusquam LX, atque à visione Avenionensi elapsos jam tunc fuisse plusquam quindecim annos. Ex quo id efficitur eam visionem habitam anno 1396, vel circa, aetatis suae circiter 46, natum proinde fuisse anno 1350. Rursus si anno 1412 septem illi qui efluxerunt ad emortualem ipsius 1419 adjiciantur, efficietur ultimus vitae annus septuagesimus, vel circiter. Scimus utramque Ransani chronologiam parum inter se convenire; nobis tamen, quod propositum erat, variam ipsius lectionem exposuisse sufficiat.
Et licet esset aetate confectus, adeoque esset corpus ejus ob jejunia, vigilias, ceterosque labores, quos in docendis populis continuè subibat, extenuatum, ut absque baculi sustentamento gradi vix posset; semper tamen in solitis, praedicandi praesertim, exercitiis pertinacissimo studio versatus est. Erat britonibus omnibus gratus, et percarus; ideoque mirum eum in modum amabant omnes, colebant, observabant, admirabantur. Omnium orphanorum, viduarum, pauperum, atque imbecillium director, patronus, adjutor, ac pater, et habebatur, et erat.
Erat per id temporis britonum dux Joannes, vir multis cùm corporis, tùm verò animi virtutibus insignis. Is praeter ceteros mortales Vincentium incredibiliter diligebat, atque venerabatur. Hujus amoris, ac venerationis cùm multae essent causae, eum potissimum incendit quod miraculum quoddam à Vincentio Dei virtute factum vidit, per quod fuit non immeritò in suum stuporem adductus. Cùm enim ante illius in Britaniam adventum, nullos ex uxore filios suscepisset, saepe et multum angebatur, quotiens animo volutabat ex se genitum esse neminem, qui post ejus mortem imperio per tam longam majorum successionem accepto succederet. Ceterum cun Vincentius, Joanne ipso petente, conjugis ejus uterum cruce signasset, interque signandum praediceret illam concepturam, parituramque filium, qui patre mortuo esset et britanibus imperaturus, et operam daturus, ut se quoque mortuo inter Christi sanctos à romanâ ecclesiâ referretur; nec multis ¡nterjectis diebus videret conjugem (prout ille praedixerat) gravatam jam esse, nonoque deinde mense filium peperisse, Vincentium mirè, et supra quam cuiquam est credibile veneratus est. Atque ita quidquid ob imbecillium, egenorumque omnium auxilium, atque levamen ab eo Vincentius petebat, quàm facile impetrabat.
Secundo autem anno post ejus in Britaniam adventum, dum in urbe Veneto (Venecia) ageret, persuasus a nonnullis ex eis, qui eum comitati ex Hispaniâ fuerant, quibusque taedio erat peregrinatio longior, Valentinam redire instituit. Cum itaque de secundâ noctis vigiliâ se itineri commisisset, existimassetque se per reliquam noctis partem multum viae confecisse, quam primum tamen illuxit, non plus quingentis passibus se ab urbis portâ abesse animadvertit. Quae res, cùm et ipsum, et suos comites in summam admirationem adduxisset (neque enim per viarum anfractus, sed per rectam viam iter fecerant) ipse id factum intentissimâ curâ secum iterum atque iterum volutans, redeamus, tandem inquit, fratres mei in urbem. Nihil enim aliud sibi quod nobis accidit vult (quantum ego assequi conjecturâ possum) nisi Deum nolle ut ad patriam ipse revertar. Hic itaque locus est, ubi non multis interjectis diebus sum ab hac mortali vitâ discessurus. Haec ubi dixit, urbem versus se unà cum comitibus confert. Fuit ejus redditus à duce ipso, atque ab ejus conjuge, et a civibus omnibus Venetensibus magnâ laetitiâ, magnoque applausu concelebratus. Ceterum sexto ab ejuscemodi applausu die, gravis eum febris invasit.
Per quos autem dies morbi vi magnâ est affectus, mirum omnibus exemplum praebuit patientiae. Susceptis tandem ecclesiasticis mirâ religione sacramentis, cunctisque ad eum visendum concurrentibus ad benè piequè vivendum cohortatis, praedicto praeterea à se mortis suae tempore, petivit a sacerdotibus, qui aderant, legi sibi letanias, passionemque Domini Jesu Christi secundum Joannem. Quibus lectis, ingentem vultu ostendens laetitiam, substulit ad coelos oculos, manusque junctas cum voce tetendit; atque in manus tuas, inquiens, Domine, commendo spiritum meum, excessit è vitâ anno ab ortu Jesu Christi decimonono supra millessimum, et quadrigentesimum (a). (a) Auctor in vitâ S. Vincentii (lib. IV. cap. 2.) stylo veteri Gallorum et Britonum servato, qui annum à Paschate inchoabant, S. Vincentium obiisse ait anno 1418 nonis scilicet Aprilis, quae ante Dominicam Palmarum (Domingo de Ramos, palmas) eo anno occurrerunt. Proinde annum illi 1419 nondum inchoaverant. Stylum hic novum servat.
Atque ita videor jam absolvisse quae de ipsius vitâ commemoranda erant. De relatione ejusdem inter Christi sanctos, quemadmodum constituta, factaque s¡t, dicendum deinceps est. Quo tempore diem Vincentius obiit, Martinus quintus pont. max. Rom. regebat ecclesiam. Ad hunc omnes penè principes, qui in Galliis, atque in Hispaniis imperia per illud tempus tenebant, quaedam preaterea (praeterea) florentissimae civitates, et litteras, et oratores miserunt postulantes, ut tantus vir, qui quasi unus ex priscis Christi apostolis hoc saeculo visus, ac judicatus est, sanctorum catalogo ascriberetur. Omnium tamen diligentissimus fuit Joannes Britonum dux, cujus paulo ante facta fuit mentio, quique magnam mirorum Vincentii operum partem, et in vitâ, et post mortem viderat. Pontifex, cui viri sanctitas erat jam longè notissima, dignum duxit uti fieret quod efflagitabatur. Dumque statuit, ac parat quae necessaria usui erant, quo res efficeretur, alia negotia occurrerunt, quibus vacare intentissimâ curâ pontificem opportuit, atque ita in aliud tempus, quod videretur opportunius, res ipsa dilatata est. Accessit quod ordinis praedicatorum patres, quibus ea res curae esse debebat, animo ob negotii, gravitatem fracti, omnia neglexerunt. Quo factum est ut, et principes, atque civitates, quae petebant, et pontifex, qui non invitus petentibus annuebat, ab inceptis destiterint. Martino mortuo, Eugenius, qui ei successit (a), commotus iisdem de causis, quibus Martinum fuisse commotum modo memoravi, instituit velle se prorsus adimplere, quod fieri ante nequiverat.
(a) Anno videlicet 1431, 5 nonas Martii, qui et creatus fuerat cardinalis à Gregorio XII anno 1408, undecim scilicet ante D. Vincentii obitum annis.
Ceterum evenit, ut multi, formidabilesque bellorum motus in totâ penè Italiâ orti, romanam ecclesiam gravibus incommodis adeo presserint, ut non tantum patres, sed ipse quoque pontifex Româ excesserit, fugâque salutem sibi quaesierit (a). Quare illud quoque evenire necesse fuit, ut neque pontifex, neque ordinis praedicatorum patres, neque civitates, ac principes, qui eam rem mirè affectaverant, quippiam, quo negotii principium fieret, tractare potuerint. Ad haec mors Joannis, Britaniae ducis (b), cui praeter ceteros mortales cordi id negotium erat, accessit. Per sexdecim itaque annos, per quos Eugenius romanae ecclesiae praefuit, ejuscemodi rei tantum mentio, quam modo dicebam, facta est. Eugenio successit Nicolaus quintus (c). Hujus pontificatus anno tertio Alphonsus Aragonum rex, ac Petrus Britonum dux, multique alii Europae principes patrum ordinis praedicatorum animos adeo incenderunt, ut decreverint Romae conventum agere (generale capitulum vulgò illi dicunt) eo consilio, ut praeter cetera de eo negotio tractaretur (d).
(a) Romanorum hic dissidia turbasque tangit armis Columnensium illatas ab ipso pontificatus Eugenii exordio, quas apud quoscumque de vitis pontificum scriptores descriptas require.
(b) Anno 1443 28 die Augusti.
(c) Anno 1447 pridie nonas Martii.
(d) Capitulum istud generale Romae habuerunt FF. ord. praed. die XIII Junii anni 1451.
Id cum esset factum, Guido Flammochetus, qui in conventu ipso omnium patrum suffragio summus ordinis praedicatorum magister fuit electus, pontificem adiit, nomineque ordinis praedicatorum postulavit, ut finis tandem fieret negotii, cujus non semel in romanâ curiâ facta fuerat antea mentio. Pontifex, cui non ignota erant Vincentii merita, facilè persuasus est; atque ita jussit, ut Guido una cum sui ordinis patribus, quod suum esset, efficeret, adhiberetque diligentiam, ut quae tempore ad id idóneo fuerint necessaria, compararentur. Decrevit igitur Guido, ut tribus interjectis annis patrum conventus (hoc est, generale, ut dicunt, capitulum) ageretur Naneti, quae urbs est in minori Britaniâ, eo consilio, ut convenire ibi possent Petrum ducem, qui Joanni patri successerat, propterea quod sperabant illum nihil omissurum, quo tandem perficeretur negotium, quòd constabat ipsum ab ineunte aetate incredibiliter affectasse. Ceterum paucis post mensibus Guido Neapoli moritur. Nec tamen praetermissum a patribus est quin generale capitulum, uti fuerat decretum, Naneti celebraretur (a: Seu potius Nannetis, quae urbs est in Armoricâ; celebratum ibi capitulum fuit die XX Maii 1453).
Ibi uno omnium consensu electus est magister ordinis praedicatorum Martialis Auribellius, Avinionensis, theologus suâ aetate insignis. Is, ut erat magno animo, et singulari prudentiâ, nihil sibi diffidens, ducem convenit, et post multos sermones ultrò citròque habitos, adeo persuasit, ut omissis ille ceteris negotiis, solum de Vincentii re ceperit cogitare. Dat in primis operam ut mittat legatos ad rom. curiam, per quos id cum pontifice ageretur, ut res, quae fuerat non tantum semel, sed iterum, et tertio proposita tandem perficeretur. Dum haec aguntur in Britaniâ, Martialis ad diversas Galliarum, Hispaniarum, Germaniae, Italiae partes mirâ celeritate profectus effecit, ut plures alii principes, et ecclesiarum Antistites, multae praeterea florentissimae civitates, vel per litteras, vel per nuntios id ipsum efflagitarent. Ita relatâ re ad concilium, decretum est, ut mitterentur à romanâ curiâ perplures, qui diligenter (uti fieri in tantâ rerum mole solet) investigarent qualis vita, qualia opera Vincentii fuerint, litterisque mandarent omnia, ut, omnibus ad perfectum libratis, finis tandem tantae rei imponeretur. Missi sunt hujuscemodi rerum perscrutatores, qui duos annos in talibus negotiis consumpserunt, ad singula fere loca, in quibus vivens Vincentius fuerat versatus. In numero testium, quos constat fuisse supra mille et ducentos, fuerunt Joannes S. Sixti, Georgius SS. Coronatorum, Joannes S. Angeli cardinales, Alphonsus Aragonum rex, qui in hoc pium opus octingentos contulit aureos, Petrus Britaniae dux, a quo duo millia nummum in idem opus collata sunt, episcopi sex, abbates undecim, theologiae professores quatuordecim, pontificii, et civilis juris consulti quindecim, sacerdotes, tum saeculares, tum diversorum ordinum regulares centum sexaginta septem, viri equestris ordinis, et alii ex saeculari nobilitate praeclari homines ducenti et tresdecim. Qui omnes de vitae ejus magnâ integritate, et sanctitate, de excellentissimâ doctrinâ, quâ enituit, de varietate multitudineque miraculorum, quibus claruit, de fervore, et eloquentiâ, quâ uti solebat in docendo, denique de fructu, quem consecuti sunt populi, qui ipsum concionantem et viderant, et audierant, satis clara perhibuerunt testimonia. Dum harum rerum perscrutationi daretur opera, Martialis ferè infinitos suscepit labores, curans ne quo modo ab incepto desisteretur. Et cùm multa evenerint saepè, quae rei nostrae maximo fuerunt impedimento, numquam tamen est visus exterritus. Magno semper animo omnia toleravit. Omnibus, quae in rem erant, providit. Cucta, quae adversari potuerunt, exclussit. Denique nihil unquam praetermissit, quod visum sit tam arduo negotio conducere. Id et ego, qui fui aliquando suorum laborum comes, et ceteri, quibus ipse familiariter utebatur, fadilè animadverterunt. Perscrutatis omnibus, primisque legatis revocatis, alli a duce Britaniae missi Romam sunt, qui nihil aliud curarent, quam ut caeptis modus daretur. Ceterum eis advenientibus, pontifex in adversam valitudinem incidit, quâ interjecto quatuor mensium intervallo è vita discessit. Quam ob rem tum legatorum, tum Martialis animus ita est labefactus, ut nemo eorum fuerit, qui non omnino absolvendi negotii spem omnem amisserit. Verum paulò accuratius rem eis considerantibus visa prudentissimo Dei consilio facta fuisse pontificiae dignitatis tam insperata mutatio. Nam neque Nicolaus, neque alii, qui ante ipsum praefuerant romanae ecclesiae, fuerat Vincentium nostrum inter sanctos relaturus. Illi erat ea res demandanda, quem Deus ad ipsam, antequam mundus conderetur, elegerat, cuique Vincentius ipse vivens prophetico spiritu fuerat multo ante vaticinatus, quemadmodum supra demonstratum est. Quartodecimo (a: Decimoquinto legimus in Ciaconio; contigit autem haec Calixti III electio VI id. Aprilis 1455.) itaque die ex quo Nicolaus mortem obiverat, Alphonsus Borgius ad apostolatum evectus, Calixtusque tertius appellatus, adimplere decrevit quod de eo jam pridem Vincentius, Deo inspirante, cecinerat.
Sed non censui praetereundum silentio quaedam quae relatu digna per eos dies ad Vincentii gloriam obtigerant. Cum paratus jam omnibus pontifex è locis interioribus domus egressurus, comitante patrum omnium ordine ad publicum consessum de more expectaretur, Andraeas cognomento de Sanctâ Cruce, vir romanus nobilis jure consultus, qui eo in loco erat in Vincentii laudem orationem habiturus, sincopi repente correptus in terram semianimis concidit. Fit illico strepitus: exoritur clamor: concurrunt universi qui aderant, partim ut ferant opem, partim ut rei exitum videant. Et quia vix palpitare videbatur, desperatâ salute, jam jam ipsum moriturum cuncti arbitrabantur. Scinditur mox incertum studia in contraris vulgus. Erant qui dicerent id Dei judicio factum, qu¡ nequaquam pati suâ summâ justitiâ voluit ut referretur inter sanctos vir, qui non videretur tantâ gloriâ dignus. Plerique, in quorum numero ipse fui, arbitrati sunt eò fuisse id Dei benignitate permissum, ut ostenderetur specioso aliquo miraculo quàm magna Vincentii merita fuerint. In tantâ rerum perturbatione legati ducis Britaniae, et Martialis ipse, et complures, qui aderamus, lachrymas continere nequivimus. Inter haec egresso pontifice ex intimâ aulâ, caeperunt patres ordine procedere. Ego, et ceteri fratres ordinis praedicatorum, qui aderant, legati praeterea britones, ne quo afficerentur dedecore, cum nihil humanae opis speraremus, dum procederent ad consessum patres. Dei auxilium intentissimis mentibus imploravimus, nosque B. Vincentii meritis commendavimus, cum precantes, ut quando sua res agebatur, suo honori, suae laudi, suae gloriae ipse consuleret. Sic nobis cum gemitu lachrymisque precantibus, non defuit divina benignitas. Namque non prius se pontifex in ornatissimâ, atque eminentissmâ illâ sede constituit, quàm Andraeas, qui mortuus, aut saltem non multo post moriturus putabatur, se statim è terrâ corripuit; et quos ob talem eventum animadvertit esse tristes consolans, bono animo esse jussit. Mox caepit orare, et quae in B. Vincentii laudes erat dicturus adeo luculenter, et copiosè, ac tam miro ordine explicavit, ut cum persaepè alias eodem in loco verba fecerit, numquam tamen judicatus est dixisse vel prolixius, vel praestantius. Octavo deinde ab hujus publici consistorii die, accersitis universis centum septuaginta sex episcopis, qui Romae per id temporis commorabantur, pontifex Vincentii rem tot annos agitatam posuit in consultatione. Postea autem quàm audivit quaenam esset sententia singulorum, prolixam ipse habuit orationem, quâ omnem Vincentii vitam, miraque opera, non solum quae audiverat, sed etiam quae ipse viderat, locupletissimè recensuit; conclusitque tandem nihil obstare, quin sanctorum cathalogo connumeraretur.
Atque ita diem, quem antea dixi, tanto spectaculo constituit, quo die celebrari toto orbe consuevit solemnitas apostolorum Petri, et Pauli. Quo autem die actus est Patrum, quem modo dixi, conventus, placuit Deo ostendere non inani consilio pontificem in B. Vincentii gloriam quae jam narravi decrevisse. Nuncius namque à minori Britaniâ Romam missus in ipso patrum concilio se ad pontificem contulit, eique litteras dedit, per quas Venetensis civitas significabat sacrosanctae romanae ecclesiae factum esse apud eos die vigessimo proximi mensis Aprilis hoc miraculum. Mulier quaedam Margarita nomine, quae novem menses visum penitus amiserat, B. se Vincentio commendavit, vovitque se illius sepulchrum visitare. Ad locum igitur perducta, cum circiter sex horas Deum rogasset, ut meritis Vincentii, cujus imploraverat auxilium, visus sibi restitueretur, tandem quod piè petiverat consecuta est. Patefactis namque oculis, atque illico se erigens, eos ostendit mulieribus, quae ipsam caecam perduxerant. Egerunt primum omnes gratias Deo, et B. Vincentio; mox convocatis ecclesiae sacerdotibus, rem eis omnem ordine aperuerunt. Illi in hymnis, et canticis diem totam consumpserunt. Re autem per urbem vulgatâ, ad tantum spectaculum supra octo hominum millia ad locum concurrerunt; remque omnes admirantes, illi praecipuè qui Margaritam ipsam caecam antea viderant, Deo, et ipsi egerunt gratias, B. vero Vincentii sepulchrum cum ipsi, tum alii quam plurimi multos dies incredibili pietate frequentavere. Acceptis perlectisque litteris, quibus tantum miraculum significabatur, eo, inquit pontifex, consilio placuit rerum omnium auctori Deo, ut hae litterae hac potissimum horâ nobis redderentur, ut verum omnino comprobaretur fuisse, quod de Vincentio nos frequente senatu narravimus. Quod igitur jam pridem mihi satis persuasi, nunc habeo maximè compertum. Nihil fallemur, si tantum virum catalogo sanctorum ascripserimus. His dictis senatus solutus est. Ubi deinde affuit constituta, expectataque dies, nihil est ommissum, quod ad rei ornatum, atque ad solempnitatis decorem pertineret. Concurrerunt eâ de causâ ad urbem ex regionibus finitimis quadrigenti ferme ordinis praedicatorum fratres. Qui unà cum Martiale, britonibusque legatis hymnos per urbem decantantes, subsequente magnâ promiscui sexus multitudine, ad Sancti Petri Apostoli templum, quod est situm in vaticano, pulchro agmine processerunt. Res divina à pontifice acta est in templi medio, ubi constitutus erat locus latus, atque *praceminens pro more ad patrum omnium consessum idoneus. Pendebant undique ex templi culmine lumina pene innumerabilia. In parietibus autem altè ardebant undique cereae faces, quarum numerus duorum fermè millium fuit. Eratque luminum omnium talis tantusque decor, ut quedam stellati, micantisque coeli facies videretur. Decorabant quoque non parum solemnitatem tum Alphonsi regis, tum Petri ducis Britaniae praeclara insignia, quae ante agmen fratrum praedicatorum per urbem defenebantur. Eis enim designabatur tantorum principium sumptibus maximà ex parte talem rerum fieri apparatum. Alia praeterea facta eo die sunt, quae solemnitatem in primis docuere. Omissa tamen ea facio, ne versari videar in re cognitu parum necessaria. Ceterum non existimavi praetermittenda tria illa miracula, quibus B. Vincentii majoris gloriae cumulus adiectus est. Matronae cuidam Romanae erat filius annos natus fermè quatuordecim, qui annos quinque passus fuerat adeo graviter morbum, quem nostri comitialem, graeci epilepsiam dicunt, ut in terram non minus duodecim vicibus caderet à sensibus omnibus alienatus singulis diebus.
Haec, ubi vidit novam hanc celebrari, in urbe solemnitatem, se ac filium commendavit B. Vincentio in haec verba: s¡ non immeritò dignus es, ut hodierno die inter ecclesiae sanctos referaris, impetra filio meo sanitatem, quam nulla medicae artis ope consequi unquam potuit. Id si feceris, nunquam deerit, quin annuae tuae solemnitatis die missam quotannis faciam in tuam memoriam celebrari. Exaudita est mulieris tam pía, humilisque precatio. Ex eo enim momento nunquam fuit ulterius ejus filius genere morbi, quem dixi, vexatus. Quo etiam modo alia quaedam matrona, quae annis fermè quatuor passa fluxum sanguinis fuerat, curata est. Duo praeterea adolescentes, quorum alter decem menses quartanam, alter ex perpetuâ febre quinque et viginti dies laboraverat, cum simili voti emissione illico fuerunt integrè valetudini restituti. Alia quaedam narrata mihi sunt miracula, quae eodem die factâ ia urbe a nobilibus romanis civilibus affirmata sunt: sed quia persorutanti mihi nihil constitit certi, nullam de eis mentionem habere volui.
Perfectâ re divinâ, cum eâ et perfectum tandem est negotium, cujus gratia tot annos praedicatorum ordinis patres laboraverant. Atque ita non multis post diebus, actis pontifici gratus; legati britones, et Martialis voti compotes Româ excesserunt. Ego verò magno honore à Martiale affectus in Siciliam, cui provinciae me praefecit, reversus sum (a).
(a) Saepè auctor in hoc opusculo inuit Romae se adfuisse anno 1455. Modo vero ait perfecta S. Vincentii solemni apotheosi non multis post diebus Siciliam petiisse. Proinde, si verum est quod Ransano tribuit Echard (Bibl. script. O. P.), nempe in indice XVII de rebus Hungaricis affirmate se Romae adfuisse, cum jussu Nicolai V à purpurato cardinalium senatu solemniter, et magnifico Joanni Huniadi parentatum est anno 1456; si verè, inquam, id Ransanus dixit, maximâ velut equivocatione laborantem corrigere facillimum erat. Non enim Nicolaus V ultra Martii mensem ann. 1455 vitam produxit. Ex praesenti praeterea loco incredibile prorsus est, virum Româ excedentem labente anno 1455, ut gravissimo provincialis Siciliae oneri faceret satis, eam urbem anno sequenti repetiisse. Itaque typographi mendum fuit qui annum 1456 pro 1453, aut alio quovis Nicolai pontificatus anno possuit; nam illius Joann. Huniadi parentationis nec Platina, nec Ciaconius meminere.
Ibi non solum de vita Vincentii opus, adhortante Martiale, ac jubente, ut ante dixi, pontifice, condidi (a) sed nomen etiam ipsius, ac laudes egregias in praeclaris omnibus ejusdem insulae civitatibus vulgavi quàm diligentissimè.
(a) In Sicilia nempe vitam S. Vincentii quatuor libris adornavit; quo in opere finem anni
1455 et sequentis initium impendit, illudque limae, ut par erat, subactum, ac Martiali Auribellio sui ordinis generali magistro inscriptum, capitulo, ut vocant, Diffinitorum in Monte Pessulano XVI Maii 1456 coacto approbandum obtulit; quae viri diligentia magnam ipsius pietatem, et erga D. Vincentium devotionem commendat.
Hucusque excerptum Ransani ex annalium suorum libro vigessimo; in quo formâ epistolari servatâ, Joannem Pistoriensem, cujus gratiâ illud concinnaverat, persaepè alloquitur, ut verè opus diversum sit, ac pro non iterato habendum, in quo plura testis oculatus narrat. Excerptum porro excipit nova epistola, vel potius prioris continuatio, qua cum mittit carmen, quod in laudem D. Vincentii, instante ipso Pistoriensi cecinerat; cujus quatuor tantum versus priores in actis SS. ex MS. cod. S. Marci Florentiae (San Marcos de Florencia) legere fas est. Nos integrum ex nostro codice damus, quamquam scimus illud Virgilii et Homeri (Virgilio y Homero) genio longe esse inferius; plura namque continet histórica facta, tum et aevi sui poesis statum prodit, ac forte superat. In hunc igitur modum pergit Ransanus.
Gessi, quoque morem piae voluntati tuae, mi Joannes optime, qui aliis tuis litteris petivisti, ut pleraque ex his, quae supra solutâ perscripta oratione sunt, carmine etiam a me tibi explicarentur. Dicis autem id te petere eo consilio, ut cùm longè facilius carmen, quàm prosa oratio commendari memoriae soleat, praebebitur tibi causa, ut magis in promptu habeas ea, quae de Beati nostri Vincentii vitâ sunt à te populis pervulganda. His igitur heroicis versibus patronum nostri ordinis alloquor:
Numina, Vincenti, tua poscimus, alme, precantes,
Optima, quem meritò devexit ad ethera, virtus,
Ne gemitus nostros, ne despice vota piorum,
Sed bonas exaudi, et facilis res aspice nostras.
Scimus apud regem, qui totum condidit orbem,
Esse tua, et facta, et merita acceptissima. Nobis
Ergo fave, miseros mortales dirige, qui nunc
Se tibi committunt, qui totâ mente rogantes
Ad te confugiunt, tua sacraque numina poscunt.
Quamvis magna petas, Christum tibi magna daturum
Quis dubitat Christus numquid tibi magna negabit,
Qui magnos hostes, qui magna pericla tulisti
Pro Christi cultu, pro religione tuenda?
Christum tu primis, tenerisque secutus ab annis,
Magno animo prorsus statuisti spernere cunctas
Corporis illecebras, ac fluxae gaudia vitae.
Nil fuit omissum, fragilis quo corporis à te
Membra domarentur, vel quo tibi spreta fuissent
Quae caro, quae mundus, quae demon bella paravit.
Ergo cum tantos ac tales... viceris hostes,
Pure (a) Deus voluit certo decernere fato,
Ut tibi victori nomen Vincentius esset.
Nondum vigenos aetas tua viderat annos,
Quom de Dominici Christo sacer ordo dicavit
Victurum toto sine crimine tempore vitae.
Mox operam sacris doctrinis ritè dedisti,
Cum quibus et placuit genus exercere per omne
Virtutum corpus, mentemque, ac ferre labores
Per quos vita tibi mortalis sanctior esset.
Artibus ergo bonis, clarisque, et rebus honestis
Evadens susmmus, famâque volante per omnem
Extremam Hesperiam laudum, pater alme, tuarum,
Ut jubar exoriens micuisti solis in orbe,
Atque refulgenti lustrasti lampade terras.
Praeterea Christi divini numinis haustu
Uberibus satiatus aquis, mox voce tonanti
Fudisti in populos longè, latèque fideles
Flumina larga tui ingenii, totamque rigasti
Ecclesiam dulci divini spiritus undâ.
Tu tuba dulcisonans, cujus penè undique tota
Europa, et quotquot mauras tenet Africa gentes
Audivere sonum, simul accepere salutis
Innumeri populi pía quae documenta dedisti.
Audiit ipsa tuas extrema Britania voces;
Audiit atque omnis te Gallia quanta profundo
Cingitur occeano, necnon nostro equore tanto
Circuitu, quanto vallatur montibus altis.
Insuper audivit quantum se Hispania longè
Porrigit, et quantis spatiis se tendit in amplos
Trugiferos campos, mutato nomine, linguâ,
Imperio, ritu, cultu, metisque locorum,
Praeconem audisti, Balearis et Insula sanctum.
Tu quoque, cui nomen satus Hercule tradidit olim,
Insula, non prorsus caruisti munere tanto,
Quamve colunt populi Ligures, pars illa superbae
Italiae audivit clara te voce docentem,
Mortales homines, quo possent ordine vitae
Omnia pervigili mortalia spernere curâ,
Viribus et totis ad coeli tendere sedes.
Quem non moverunt tua verba ardentia? quem non
Mutarunt penitus, maculis, vitiisque relictis?
Quae tua non hominum tetigit praecordia linguâ?
Quin judaeorum tu millia multa vocasti,
Traxistique piè sacri ad baptismatis undam.
Sic et Agareni populi tua dicta secuta
Millia multa viam verae invenere salutis.
Dicere quis paucis posset quot millia Christi
Cultorum ad summae virtutis munera ferens
Traxeris, abjectis erroribus, atque prioris
Vitae damnatis vitiis, culpisque nefandis?
Praeterea, si quos discordia fecerat hostes,
Seu fuerint urbes, populi, regesque, ducesque;
Pacis amator eos pacasti protinus, atque
Fecisti ut laetis animis, ac mente benignâ,
Extinctis odiis, pía pacis jura tenerent.
Quae documenta dabas rebus, signisque probabas
Mirificis; nam te dono comitante superni
Numinis, haud hominum solum tu corda piasti
A labe, et scelere, et terreno crimine ab omni,
Sed miseris ad te cunctis venientibus aegris
Haud cunctanter opem coelestem saepe tulisti.
Teque jovis stygii diri timuere ministri,
Quos quotiens hominum vexarunt corpora sancto
Imperio, et signo crucis atra ad regna fugasti.
Pupillis, viduis, miseris, et egentibus, atque
Flentibus, ac moestis solatia quando negasti?
Resque erit hoc tempus memoratu digna per omne,
Quod tibi quam mater dederatque Valentia linguâ,
Quom documenta Dei voceque, atque ore referres:
Nulli occulta quidem, sed erant vulgaria cunctis
Gentibus in variis natis regionibus orbis
Quae tibi manabant fecundo è pectore verba.
Quove furore Deus vatum praecordia quondam
Moverat, hoc Christus mentem tibi movit eodem,
Ut rerum eventus posses aperire futuros.
Hinc citò venturum Christum, qui judicet orbem
Omnibus ostendis populis; namque Angelus alter
Ille es sublimem quem viderat antè Joannes,
E medio coeli magna cum voce monentem
Ut Deus omnipotens timeatur: jamque propinquat
Expectata diu metuendi judicis hora.
Postquam longa fuit justèque, pièque peracta
Vita tibi, Dominus tibi praemia reddere Christus
Debita constituit. Nonne octoginta per annos (a: Vid. supra not. ad pág. 286 seq.)
Id meruit vitae perfectus, et integer ordo?
Ergo dum gaudent britones te audire docentem,
Ex nostrâ ad coelos migrasti luce beatus,
Atque inter divos es divus ad astra relatus.
Sic itaque hoc saeclo (saeculo?) victo sine fine triumphas.
Quando igitur felix es coeli in sede locatus,
Respice nos, votis nostris assuesce vocari.
Oramus videas gemitus, lachrymasque praecantum,
Qui tibi suppliciter se totâ mente dicarunt.
Praesta (namque potes) malè sanis robora membris;
Praesta ne superet nos serpens callidus astu:
Praesta quo magnis *vincarnus viribus hostes,
Qui nostros turbant animos, qui perdere nostra
Corpora festinant, specie qui saepè bonorum
Illiciunt homines, ut amara in tartara tendant.
Denique fac summo sit nostra accepta tonanti
Vita, nec insidias formidet, et arma malorum.
Ut meritis tanti patroni, ac munere tandem
Admitti ad summas sedes mereamur olympi. Amen.
