V. Carta ordinationis et immunitatis studii generalis Ilerdensis an. MCCC.

V.   

Carta ordinationis et immunitatis studii generalis Ilerdensis an. MCCC. (Vid. pág. 31.) 

Ex arch. Reg. Barcin. 

Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Valentiae et Murciae. ac Comes Barchinonae universis doctoribus, et magistris atque scolaribus cuiuscumque scientiae praesentibus, et futuris in studio Ilerdensi studentibus et studere volentibus, salutem et gratiam ac benevolentiam suam semper. Curas nostras continua sollicitudo non deserit subiectorum sic commodis specialis quadam affectionis gratia providere, ut illa praecipue nutriamus pro viribus, que nostre reipublicae pariant utilitatem pariter et proffectum. Idcirco scientiarum doctrinam, per cuius cultum divina res et humanae disponuntur commodius, in nostris subditis affectantes, nuper habito super hoc diligenti consilio et tractatu, in civitate nostra Ilerdensi studium generale in iure canonico et civili, medicina, philosophia et artibus, et aliis approbatis et honestis scientiis quibuscumque, auctoritate Apostolica nobis in hac parte concessa ac etiam nostra, duximus ordinandum. Ipsam nempe civitatem ad hoc aptiorem elegimus, tamquam locum communem et quasi regnorum et terrarum nostrarum intermedium quoddam, fertilitate victualium opulentum, aeris temperantia moderatum, aquarum et fluminum abundantia circumseptum, nobilitate civium insignitum ac decenti populo decoratum. Unde licet eidem studio ab ipsa Sede Apostolica supra dicta omnes indulgentiae, immunitates et gratiae sint concesse, quae Tholosano studio sunt indultae; quia tamen cordi nobis adhuc existit, ut idem studium sic ex continuo gratiarum fomento suscipiat incrementum, quod eius palmites dilatati perducantur ubique, quibusdam aliis specialibus donis et infrascriptis statutis et ordinationibus gratiosis, quas inferius ad perpetuam rei memoriam, et ut ad vestram perferantur notitiam subnotamus, disposuimus rubricare.

In primis igitur volumus, ac ipsi eidem studio perpetuo indulgemus, quod universitas scolarium forensium, qui non sint de civitate Ilerdae, clerici vel laici in utroque jure studentes dumtaxat, habeant potestatem annis singulis sibi eligendi et creandi rectorem, consiliarios ac generalem bedellum et bancharios, prout sibi ad utilitatem eiusdem studii videbitur expedire. Ita quod ipse rector et consiliarii similiter sint forenses. Qui rector et consiliarii illam habeant in doctoribus et magistris et scolaribus cuiuscumque scientiae in eodem studio residentibus tam privatis quam extraneis potestatem, quam in studio Bononiensi (Bologna, Bolonia) et in aliis studiis generalibus habere noscuntur. Item quod idem rector et consiliarii ad commodum et utilitatem ipsius studii possint facere et ordinare statuta ac doctoribus, magistris et scolaribus penas et mulctas imponere, si ea non servaverint, sibive non obedierint, prout in dictis studiis fieri consuevit. 

Item quod doctores et magistri tam in utroque iure quam in aliis quibuscumque scientiis in ipso studio creandi vel assumendi ad magistratus honorem, priusquam assumantur, in praesentia rectoris ipsius studii sint diligenter private ac publice doctorum vel magistrorum et aliorum in illa scientia, ad quam assumendi sunt, peritorum examinatione subjecti, prout in dictis generalibus studiis observatur. Ita tamen quod librum et auctoritatem legendi et magistralem dignitatem suscipiant a cancellario nostro vel eius vicario praefato studio praesidenti, quem semper esse volumus et ordinamus propter honorem ecclesiae et ipsius studii, canonicum Ilerdensem. Quod quidem cancellariae officium volumus esse perpetuum. Nec propterea quia canonico Ilerdensi debemus (vel volumus) ipsum comittere (: comite : comte : conde) sive concedere, dignitas, personatus, officium vel beneficium ecclesiasticum ullatenus censeatur. Qui etiam cancellarius per nos taliter institutus, tali subscriptione utatur. “Nos talis Cancellarius studii Ilerdensis auctoritate Apostolica et Domini nostri Domini … Regis Aragonum, quibus fungimur in hac parte, tali negotio nostram auctoritatem impertimur. etc.” Et sic perpetuo volumus observari. Adjicientes quod idem cancellarius, etiam vel eius vicarius examinationi tam privatae quam publicae, quae fiet de dictis doctoribus et magistris, vocari debeat, ac etiam interesse. Non tamen ratione suae praesentiae vel auctoritatis praestandae sub colore sigilli vel litterae testimonialis tradendae aliquid a scolari promovendo accipere vel exigere possit per se vel per alium, publice vel occulte. Sed eius notarius sive scriptor pro litteris et sigillis et omnibus aliis scripturis necessariis eidem negotio accipiat quod justum fuerit, et secundum personarum conditionem etiam moderatum. Ita quod de promovendo ad magistratus honorem in jure canonico vel civili ultra unam marcham argenti, in medicina vero ultra XX. solidos, in aliis vero scientiis ultra X. solidos eiusdem monetae non possit petere vel habere pro sigillo, litteris et scripturis. 

Item quod nullus doctor, magister, scolaris aut socii sive familiares vel continui domestici suis, neve aliquis stationarius, bedellus, librarius sive scriptor, clerici vel laici qui causa morandi in ipso studio, vel etiam causa vendendi libros vel pergamena ad eandem civitatem accesserint, capiantur, detineantur, pignorentur sive marchentur in personis vel propriis bonis ipsorum veniendo, stando vel redeundo pro aliquo debito antequam ab idem studium venirent contracto; nisi principales fuerint debitores sive fidejussores, et tunc etiam non valeant impediri, detineri vel pignorari ipsis offerentibus fidantiam de directo coram judice competenti. Non etiam pro debitis in quibus antequam venirent ad studium fuerant aliis personis, quam vicinis Ilerdae, principali sive fidejussorio nomine obligati, valeant dum in eodem studio fuerint inibi conveniri; immo jus repetendi domum sibi concedimus de praesenti. Super hoc autem sub cessionis vel alterius causae simulatae colore per vicinos Ilerdae nichil contra mentem huius nostrae gratiae machine-netur (machinetur; maquinen). Idemque super criminibus vel delictis, quae mortis penam non ingerunt, per eos antequam ad studium venirent comissis, volumus observari, nisi iam fuissent per vicarium vel curiam et paciarios Ilerdae (paers, pahers; paeres de Lérida) banniti et praeconizati ratione malefaciorum ipsorum. Item quod nullus praedictorum capiatur, vel captus detineatur in persona pro ullo levi crimine seu delicto, quod penam mortis seu membri abcisionem non ingerat delinquenti, dum tamen fideiussores vel caplevatores coram suo judice possint offerre ydoneos, contraria consuetudine vel observantia civitatis Ilerdae super hoc in aliquo non obstante. Item quod nemo praedictorum cuiuscumque conditionis existat teneatur in exercitum vel cavalcatam regalem seu vicinalem, nec etiam ad sonum (so metent; somatén) vel appellitum (llamada) invitus ire, vel alium mittere loco sui. 

Item quod in hospitiis doctorum et magistrorum vel scolarium clericorum vel laycorum in eodem studio commorantium et studentium non fiat cerca vel indagatio per aliquos nostros officiales, seu alias quascumque personas ratione alicuius, qui diceretur ibidem latere vel occultari. Nisi foret qui latere dicitur, pro tali maleficio (se lee meleficio) inculpatus, quod mortis periculum vel membri abcisionem ingeret delinquenti (se lee deliquenti): vel nisi insequutus per officiales nostros aut alios de mandato ipsorum se publice recollegerit in dictorum studentium hospitio in conspectu officialium eorundem. Tuncque etiam in casibus supra dictis per nostros officiales, paucis personis adhibitis, ad id necessariis curialiter perquiratur, seu etiam extrahatur sine aliqua laesione hospitii et commorantium in eodem. 

Item ut iidem studentes in maiori quiete ac firmiori securitate permaneant, statuimus et ordinamus, quod nullus privatus vel extraneus tam audax reperiatur, quod infra loca limitanda infra dictam civitatem, et ad habitationem dictorum studentium specialiter assignanda, praesumat contra ipsos doctores, magistros, scolares eorumque familiares et omnes alios supradictos, seu alias quascumque personas masculos (: mascle, mascles; machos, masculino) vel feminas, quae causa studentium ibi permanserint, movere vel incipere barayllam sive rixam, (baralla; riña) nec eisdem inferre violentiam aliquam in hospitiis eorundem, vel etiam extra. Quod qui praesumpserit, si cum armis commisserit, vel ipsa etiam arma contra praedictos produxerit vel elevaverit, solvat C. solidos Jacen. (100 sueldos jacenses o jaqueses, de Jaca) pro pena, vel subeat centum azotos (1 sueldo : 1 azote). Et si eadem violentia fuerit iudicata pro invasione seu trencamento hospitii, manum perdat, vel centum aureos redimat. Si vero citra invasionem hospitii cum gladio vel aliis armis percusserit, ita quod vulnus vel livor ictu appareat, solvat ducentos solidos Jacen. vel subeat CC azotos. Si autem quod absit, aliquis tantae praesumptionis et temeritatis extiterit, quod sonum emittendo, vel multitudinem populi congregando quasi seditiosus ad hospitia studentium invadenda concitaverit, gratis ex hoc contra scolares, et studium materiam scandali suscitando, per gulam moriturus sine omni remedio suspendatur, vel alia capitali pena plectatur ex qua protinus mors sequatur. Si tamen extra limitationes dictorum locorum praedictas studentibus et aliis fuerit violentia vel offensa illata, solvatur inde calonia sibe bannum quod fuerit oppositum inter alios vicinos Ilerdae inter se delinquentes. Quia tamen ipsi studentes et studium sub nostra protectione consistunt, et guidatico speciali, volumus ac firmiter statuimus, quod quicumque privatus vel extraneus cuiuscumque fuerit conditionis, status aut legis, doctorem, magistrum vel scolarem in dicto studio studentem considerata (, o mancha, no se ve bien) mente in persona propria extra rixam, vel citra defensionis corporis sui tutelam, atrociter verberaverit, vulneraverit sive occiderit, persona et bona illius sint nostrae voluntati omnino supposita, nisi coram tribus testibus ut inimicum diffidasset eundem prius per cinque dies. Ita quod doctor, magister vel scolaris, recepto ipso diffidamento, si suae voluerit providere quieti, possit petere a diffidatore securitatem sibi praestari et dari: ad quam praestandam per nostros officiales compelli volumus quemlibet in persona et rebus, cuiuscumque fuerit conditionis, status aut legis fortiter et districte.

Et quia parum est in civitate jus condere, si deffuerit exequutio, districte mandamus quod super dictis penis per nos superius appositis et expresis, nulla fieri possit remissio per nostros officiales sine nostra licentia speciali. Immo si delinquens in praemissis affugerit, ubicumque fuerit infra nostram iurisdictionem repertus, in continenti ad requisitionem curiae et paciariorum Ilerdae, ad ipsos per quoscumque ad quos devenerit, eundem sub pena gratiae nostrae mandamus remitti pro meritis recepturum. Si autem infra III menses inventus non fuerit latitando, de bonis suis, quae habuerit, solvantur banna praedicta inter nostram curiam, et paciarios Ilerdae, prout alia dividenda, et alias de eisdem passo iniuriam plenarie satisfiat.

Item concedimus doctoribus, magistris, scolaribus et omnibus aliis supradictis, qui causa studii in dicta civitate permanserint, sive clerici sive laici fuerint, quod super civilibus causis, necnon etiam criminalibus, quae tamen mortem vel abcisionem membri non ingerunt delinquenti, non possint, nisi sub quo maluerint de tribus judicibus convenirit; videlicet coram curia Ilerdensi, vel eiusdem Episcopo, sive coram studii memorati rectore; excepta solutione bannorum, prout in sequenti capitulo declaratur.

Item volumus et concedimus quod si scolares et eorum familiares continui, et alii praedicti inventi fuerint in maleficiis vel cum armis infra afrontationes locorum eis ad habitandum in dicta civitate assignandorum, si de die fuerit, clerici vel laici perdant arma, et sine solutione alicuius banni faciant super malefactis de se querelantibus iustitie complementum. Si vero de nocte in huiusmodi fuerint deprehensi, vel cum musicis instrumentis reperti, perdant arma et instrumenta. Et nichilominus, si laici fuerint, solvant medium bannum curiae et paciariis, quod vinici civitatis eiusdem in tali casu solvere tenerentur. Si autem extra locorum limites praedictorum de die vel de nocte cum armis vel instrumentis fuerunt inventi, vel alia comisserint sive deliquerint, si laici fuerint habeantur et iudicentur in omnibus ut vicini; si vero clerici sint, exceptis armis et instrumentis, quae sibi auferri per officiales nostros permittimus, in aliis ab Episcopo vel rectore studii corrigantur.

Item dicimus et concedimus omnibus venientibus ad dictum studium causa studendi, vel ibi studentium ratione morandi, quod de animalibus et zafrano (azafrán; safrá) et rebus aliis, quas ad dictam civitatem adducent vel portaverint, si contingat ipsas vendere in eadem, nulla lezda, pedagium (peaje; de pedes, pie; más abajo, peatge) vel aliqua exactio alia petatur vel exigatur ab ipsis. Si libri etiam vel pergamena causa vendendi ad dictum studium a quocumque mercatore vel alio portata fuerint vel vendita in eodem, nulla similiter lezda vel peadium exigatur.

Item volumus et concedimus, quod pro aliqua barata, quam doctor, magister vel scolaris quicumque faciat in civitate Ilerdae de blado, vino vel alia re quacumque, licet illam rem scolaris revendat pro suo victu vel sua necessitate, quod non teneatur inde solvere lezdam vel alia iura nobis. Ita tamen quod ille talis debeat iuramentum si exactum fuerit ab eo, praestare, hoc ratione lucri vel mercaderiae non facere, nec in fraudem iuris nostri aliquid machinari.

Item concedimus et laudamus, quod unus vel duo mercatores vel alii, Judei vel Cristiani, qui tamen non sint de civitate Ilerdae, qui electi a rectore, et consiliariis ipsius studii causa mutuandi scolaribus et studentibus in ipso studio venerint moraturi ad civitatem Ilerdae, quod numquam ibi manentes ratione praedicta teneantur ire in exercitum vel cavalcatam seu appellitum, vel exire ad sonum, sive regalis sive vicinalis fuerit exercitus, cavalcata vel appellitus. Et quod etiam de omnibus mercaturis quas ibi venderint, vel negotiati per se vel suos capitalarios fuerint, non teneantur per cinque annos ex nunc a festo proximo Sancti Michaelis in antea numerandos praestare ullo modo nobis vel aliis in dicta civitate, nisi mediam lezdam, et medium peatge, et medium portatge (portatico), et medium menseratge (mensuratico; mesuratge; mensura : medida : mida), sive medios cuzolos de omnibus mercaturis, quas ibi vendiderint, vel fuerint negociati.

Item concedimus eidem studio, quod doctores, magistri, scolares et omnes alii superius nominati, cum familia, et rebus suis possint libere et secure ad ipsum studium venire, et morari in ipso sub fide nostra undecumque sint, etiam si de terris inimicorum nostrorum existant, vel eorum qui guerram habent nobiscum, nisi forte persona suspecta; et tunc etiam tali personae daretur tempus sufficiens ad exeundum de terra nostra cum rebus suis, ex quo ratione studii ostenderit se venisse.

Item promittimus et convenimus vobis doctoribus, magistris et scolaribus et aliis supradictis quod pacta et conditiones sive convenientias quas habebitis cum civibus Ilerdae, et libertates et gratias quas modo vobis conferunt, et se promittunt vobis observaturos et facturos, et illas etiam quas obtinere de cetero poteritis cum eisdem, quae quidem utilitatem vestram et bonum statum studii respiciant, vobis observabimus, et faciemus etiam vobis praesentibus et futuris per nos et successores nostros inviolabiliter perpetuo observari. Volentes, ac etiam vobis ad maiorem plenitudinem gratiae concedentes, quod in omnibus et singulis superius non expressis, quae alias vestram vel dicti studii utilitatem respiciant et profectum, sitis pro vicinis Ilerdae recepti, ac etiam iudicati. Has igitur immunitates et gratias vobis donamus, concedimus, intimamus et offerimus quoad praesens, vos ad idem studium velut ad sollempne convivium liberaliter invitantes, firmam spem, fiduciamque tenentes, ac certam de liberalitate regia concepturi fiduciam, quod vos et idem studium, Deo auctore per quem vivimus et regnamus, amplioribus gratiis, libertatibus et indulgentiis honorare disponimus in futurum. Mandantes universis et singulis officialibus et subditis nostris praesentibus et futuris quod praedictas immunitates, gratias et ordinationes nostras praefixas observent, et faciant vobis in perpetuum inviolabiliter observari; et quod circa tuitionem, defensionem et gubernationem studii nostri Ilerdensis sint semper vigiles et intenti, si de nostra confidunt gratia vel amore. Datum Caesaraugustae IV. nonas septembris anno M. trecentessimo. 

Sig+num Jacobi Dei gratia Regis Aragonum. Testes sunt. 

Eximinus Episcopus Caesaraugustanus. = R. Episcopus Valentinus. = Eximinus P. Abbas Montis Aragonis. = Ja. Dominus de Xericha. = P. Dominus de Ayerbe. = P. Ferrandi. = Bng. de Entenza. = Luppus Ferrench de Luna. = P. Martinis de Luna. = Johannes Martinis de Luna. = Artaldus de Luna. = P. Cornelii. = Eximinus Cornelii. = Sanctius de Antilione. = P. Luppi de Otoyza. = P. G. de Castilione. = Eximinus P. de Arenos. Fuit clausum per Bernardum de Aversone de mandato Domini Episcopi.

Capitol XVII. De contencio.

Capitol XVII. De contencio. 

Sant Pau diu com entre vosaltres hage guerra e discencio e nous done viyares que tota vostra vida sia mundanal e carnal. Salamo diu tostemps ha guerra entre los superbiosos. Lom malvattostemps demana e cerca mal e langel mal sera trames contra ell. Aquell cau qui va per lochsperillosos. Les persones benignes tostemps esquiven baralla. Per fort pochs homens son amats aquells qui tots dies o soven se barallen e per ço pau e concordia son fort necessaries a tots los homens. Cara sor oyes que diu sant Augusti o e com serem davant Deu fort poch represos si ab tanta diligencia esmenam nostres vicis ab quanta reprenem los peccats dels altres e si be consideram nostra vida moltes coses podem rependre en nos mateys. E vull que sapiesde cert que no es pus leia cosa entre
les persones religioses que es bregua e contencio los quals religiosos deuen resplendir en lo mon per concordia e amor axi com les estelesresplendexen en lo cel. Les contencions e baralles solen venir e exir de enveia e detraccio o de mal parlar. Mas si dins la claustra ha baralles e contencions hon es aquella taciturnitat o callament que mana la regla hon es la santedat de la religio hon es lo scilenci del orde hon es la religio del monestir hones lo ligam de la caritat hon es la unitat de pau hones la concordia de germandat hon es la amor de tanta compayia. Aylas que perduda es la taciturnitat o callament de la regla tolta es la santedad de religio defallit es lo scilenci del orde a no res es vinguda la religio del monestir anullada es la caritat de la germandat. Veges e mira cara sor si aquells qui deurien viure en pau comencen de contendre barallant e desonrantse hon es la vida reposada hon es la vida pacifica hon es la vida abstinent hon es la vida contemplativa hon es la vida angelical. Certes no pot esser pau entegra alli hon abita lenguadetrahent e mordent e alli hon regnen baralles e contencions no pot esser perfeta religio. Veges donchssor molt amada e guarda que per baralles e contencions no perdes tots tos trebals guardet que no perdes tots tos dies en detraccions e baralles attendiligentment que per baralles e contencions no perdes les celestials prometençesfes tota ta punya que per folles paraules no perdes los goigs eternals. Donchs refrena la tualengua e seras vera religiosa car si no la refrenes no habitara dins tu vera religio. E si per ventura nom creus de aço quetdich ogesalmenys lapostol sant Jaume (San Jaime : Santiago) qui diu si es algu quis pens esser religios e no refrena la sua lengua ell engana lo seu cor ell ensutzee enlegex ab la sua lengua. La religio de aquest aytal es fort vana. La lengua es fort petitapart del cors del hom mas si no es refrenada tot lo cors corrump e enlegex car axi com un petit de levat (lleu, llevat : levadura) corrump tota la pasta e axi com una petita purna de foch enflama e met foch en una gran cilva (selva) o bosch per semblant forma la lengua desfrenada scandalitza grans e pochssenyors e regidors eguals e menos petits e grans jovens e vells els provoca a ira. La lengua que es nodrida a contencions es plena de veri la qual si no es castiguadae corregida tots sos compayons portara a scandel. Adonchs sor molt amada bona cosa es que refrens la lengade mal parlar e fes en guisa quels teus labis no parlenengan. Considera don es venguda a que es venguda. Es axida del mon e este reculida en les hosts de Deu çoes al monestir. Les riqueses del mon has postposades e gitadesdetras tu e es venguda per aconseguir les riqueses celestials. Tu has elegida pobresa la qual has presa voluntariament perque deus gitar a oblit totes quantes coses has derenclides per amor de Jhesu-Crist. Guardet donchs que not vullesposar davant les altres tant com sens meyor tant teconve mes humiliarteen totes coses. Lexa los aiustaments de baralla e de detraccio fuig a murmuracions e a esser portadora de noves per sembrar mal
no oges lo sembrador de divisions no dons orella als murmuradors separa les tues orelles dels mals parles axi com si eren serps verinoses caraquells qui parlen mal de lur proisme escampen varimortal en les orelles daquells quils oen. Aquell qui es detractor e parle mal de son proisme pecca. Axi mateix se pecca aquell quil ou volenterosament. No solament pecca aquell qui diu mal daltri ans encara erra e pecca aquell qui volenterosament hou lodetractor o mal desidor. Verge honesta prechte que ogesla paraula que diu lo Psalmista yo no he segut en lo consell de vanitat e no intrare ab aquells qui fan vanitats e iniquitats. Adonchs tu no seugues en lo consell de vanitat e not mescles ab aquells qui dien mal de negu. No vulles per res contendre ab negu not studius de dir mal de persona del mon. Contencio parex baralles contencio apaguala pau del cor contencio engendra bregues contencio engendra divisions contencio inflama la cara ab oy e rencor contencio romp concordia contencio torba lull de la pensa axi com diu Daviu lo meu ull sestorbat per furor. Adonchs sor molt amada en Jhesu-Crist prechte que not contengues per res del mon not contengues per menyar ni per beure ni per vestir ni per calçar ans sens tota murmuracio pren de les mans de aquells qui regexen lomonestir açoquet donaran reeb sens murmuracio tot çoquet sera administrat per tos presidents o regidores si la tua sor o monge ha resebuda pusbella vestidura que tu non hages cura si la tuaregidora te dona vil vestidura e a la tua sor ne dona altre preciosa tu non murmus si les tues sorshan vestidures precioses e tu les reebs vils e menyspresadesno vulles per aço contendre en cosa que sia al mon temporal no vulles elegir les millors coses en les coses que son transitories james no demans la millor en les coses mundanals menyspresa les que son millors carbe saps que no es venguda en aquest mon a riqueses sino a pobresa no es venguda en aquest monestir per aconseguir riqueses temporals sino per haver virtuts spirituals no es venguda a la claustra per resplendir ab vestidures precioses sino per çoque servesques a Deu ab gran simplicitat no es venguda al orde per ço que davant los homens apparegues gloriosa ab vestidures precioses anses venguda per complaura a Deu ab virtut de humilitat no es venguda a la santa congreguacio e compayia per cumplir la tua voluntat sino per obeir a la volontat daltrie per menysprear per amor de Deu totes coses terrenals. En altra guisa mes te valgueraromandre en la casa del teu pare que venir en lomonestir e aqui cercar precioses vestidures mes te valguerahaver solas ab los teus en la casa del teu pare que moure scandel entre les serventes de Deu per coses terrenals e transitories mes te haguera valgut habitar en la tua terra que contendre murmurar e baralarte ables serventes de Crist per les coses temporals e mundanals. Adonchs sor molt cara axi com demunt te ja dit no sia cosa en lo mon en la qual daqui avant te studies sino solament en complaure a Deu spos teu Amen.