APÉNDICE DE DOCUMENTOS. I. Statutum domini Antonii de Galiana, Episcopi Maioricen.,

APÉNDICE DE DOCUMENTOS.

I.

Statutum domini Antonii de Galiana, Episcopi Maioricen., super baptismo Judeorum ante tertium diem conversionis ipsorum ad fidem non perficiendo, anno MCCCLXXIII. (Vid. pág. 13)

Ex lib. comuni cur. episc. Maioric. de an. 1364 ad 1374.

In nomine Domini. Amen. Sacrorum canonum institutis liquido constat nemini Judeo vel Pagano ad credendum vim inferre. Cui enim vult Deus miseretur et quos vult indurat. Non enim tales inviti sunt salvandi, sed volentes ut integra sit forma iustitie; et ante dies viginti ad baptismi purgationem non admittantur, infra quos cathecumini ad sacri fontis renovationem concurrat, et ad simbolum Apostolorum spiritualiter doceantur. Contra quorum canonum sententiam nonnulli curati subito Judeos, Paganos ad sanctum baptismum admitant, decipientes verbum quo cavetur quod nulli cito manum imponas. Super quibus Judeorum aljamae Maioricen. crebra fuimus supplicatione pulsati pro observantia sacrorum canonum praedictorum. Nos igitur Antonius, miseratione divina Episcopus Maioricen., cupientes iusta petentibus assensum non denegare, et quod consuetudinis ususque longevi non sit vilis auctoritas, fecimus diligenter inquiri: et testimonio rectorum, vicariorum et aliorum curatorum, iuratorum concordantiam fuit compertum, quod Judeis pro sacro baptismo suscipiendo ad ecclesiam confugientibus, ante tres dies infra quos in articulis fidei catholicae instruebantur, dictum baptismi sacramentum non conferebatur: recogitantes si iracundiae, ebrietatis vel alterius criminis metu forsitan essent inducti seu provocati; quibus tribus diebus elapsis ad sacri fontis renovationem admitebantur in devotione perseverantes. Quamobrem attendentes consuetudinem legum optimam interpretem fore, praesenti constitutione irrefragabiliter perpetuo servatura ordinando mandamus quod nullus Judeus ad sanctum baptisma admitatur nisi post lapsum trium dierum, forma narrationis praedictae plenius observata. Et si quisquam curatorum, seu eorum loca tenentium, aut alius presbiter contrarium attemptare presumpserit, penas decem librarum fabricae ecclesiae Maioricen. aplicandarum, et excommunicationis incurrere volumus ipso facto. Datum Maiorice sub maioris nostri sigilli appensione, die prima mensis junii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC.LXX tercio.

LXI. Fragmentum disputationis Hieronimi de Sancta Fide cum Judaeis,

LXI.

Fragmentum disputationis Hieronimi de Sancta Fide cum Judaeis, praesente Petro de Luna: (Pedro de Luna, papa Benedicto XIII, lo papa Benet XIII) an. MCCCCXII. (1412) (Vid. pág. 178). 

Ex arch. eccl. Rotensis. 

JHESUS.

Aquestes son les rahons que davant la alta presencia del molt sobira sacerdot de la esglesia apostolical, è molt sant è benaventurat Pare spiritual lo Papa Benet XIII., stants presents cardenals, prelats è maestres en santa taulogia doctos, he moltes altres notables persones en lo mes de agost del any mil CCCC.XII. de la Incarnacio de nostre Senyor Jhesu Christ, è era lo XVIII any del Pontificat del dit Pare Sant, foren posades per Maestre Jheronim de Sancta Fe, Mege del dit Pare Sant, contra los Juheus negants lo adveniment del verdader Masies entenents los à provar per dits dels Profetas è per auctoritats de doctors sy vol rabinns auctentichs aprovats per els, com lo adveniment del Masies pronusticat è anunciat per los dits Profetes avia ha esser en lo temps me tey (salta linea me - tey) he ab totes haquelles condicions è actes he titols que fo lo adveniment de nostre Senyor Jhesu Christ. E per que nos troba per scriptura ni per altra manera esser estat negun hom en lo Mon ornat ni revestit de tots aquells titols exceptat aquell necessariament los fo conclos davant la presencia apostolical esser Jhesu Christ Masies, he verdader Salvador del humanal linage promes en la ley Deu è per tots los Profetes. E ja sia que en la doctrina erronicha ordenada per los dits rabins, comprovada al present per los Jueus, clamada Talmut, se troben moltes vanitats, abominacions è eregies no solament contra la ley evangelical mas och encara contra la ley de scriptura, è contra ley de natura, è contra la essencia divinal, per los quals lo dit Talmut è observados de aquel son dignes de gran ponitio. Ab tot aço la intencio del dit Pare Sant en la obra present no es sino solament fer los provar per Profetes è auctoritats de doctors la dita conclusio esser verdadera les quals rahons sis vol proves son contengudes en XII. capitols segents.

Capitol primer. S' tracta en dir quals son les coses en que los Juheus son concordes ab nosaltres, è en aquelles son discordes. Item prova que tota la discordia penja en la oppenio sil Masies es vengut, ho no. 

Capitol II. Que lo temps asignat del adveniment del Masies hera en la fi del segon temple de Jherusalem poch temps abants de la destruccio del dit temple.

Capitol III. Que lo dit Masies havia ha naxer en la ciutat apellada Betlem de terra Juda.

Capitol IIII. Que lo dit Masies he Salvador avia ha naxer de fembra verge.

Capitol V. Quel dit Masies avia à esser fil de Deu, è no daltre pare carnal, per esser procheit de la esencia divinal; è que avia à esser Deu verdader en respeto de la devinitat è home verdader en respeto de la umanitat. 

Capitol VI. Prova com hera prophetiçat en lo temps del Patriarcha Abram: Que Reys de Orient de la gent de Sabba vendrien adorar al Rey Masies, è li adorien present de or, è de ensens et etc.

Capitol VII. Prova que ans del aveniment del Masies totes les animes anaven al Infern per lo peccat de Adam, è com per la pasio he mort rehebuda per el foren les animes dels Juts abants de el remediades è treytes de alli, è posades en la eternal gloria spiritual, è que la dita pasio he mort es causa de salvar les animes de tots los que creuran en ell.

Capitol VIII. Quel Masias apres de sa mort apres tres dies avie resucitar, he pugar al cel, à seure é la dreta de nostre Senyor.

Capitol IX. Quel Masias avia à dar ley he doctrina nova, è anullar tots los sacrificis que antichament se fayan en lo temple, ecceptat lo sacrifici de Pa, he de Vi; è que avia à sentenciar he absolre les coses vedades cerrimonialment (cerimonialment) en la ley mosaica axi de viandes com de altres coses.

Capitol X. Prove que apres del seu aveniment se avie ha rehembre he à tirar la idolatria del mon, en tant que Deus fos conegut per totes les gents; he que los principals que ell avia à salvar avian à esser gentils è dells avien à criar poble novel, è criar dels sacerdots per al servey sant de Deu; è que lla salvacio apres del seu aveniment es per lo Babtisme de aygua è del Sant Spirit. 

Capitol XI. Que la conversacio del Masies avia ha esser molt homil he ab gran pobresa, en tant que quan vindria al temps vendrie cavalcan sobre I. ase en abit de home pobre, he que sostendrie plagues, he pasions.

Capitol XII. Que la sua venguda devia esser anunciada per cert cridador en lo desert, è que la captivitat del Juheus fo per la desconexensa que agueren contra el clamada Odium gratis; è que dali à anant Deu à tancat lo cel per no hoir oracio que Juheu faça, empero que les portes de la conversacio (f. conversio) son tots temps ubertes. E ara començaren à declarar la intencio de cadahun capitol, ab la misericordia divinal.

Capitol primer que dich que tracta en quals coses los Juheus son concordes ab nosaltres, he en quals son discordes. Item prova que tota la discordia penja de la oppenio si lo Masias es vengut, ho no.

Manifest es per lo phisolof (philosof), è aço recita lo Gualien XI. de 

Ingenio, è en lo primer de Morbo et accident que es necessari à tots los homens que disputen sobre qual se vol acte posar qual que principi otoregat per ab dos sobre lo qual se funde la disputa de ells. Verbi gratia: si dos meges disputen sobre si en la terçana conve de fer sangria ho no conve, que sien ab dos concordes que y ha una malaltia que non terçana, è que aquella se engenre de colera avegades dints en les venes, avegades de fora, è que aquella umor pecant se deu vacuar del cors. Atorgat aço per ab dos, ve la questio si alli ha loch sangria ho no cata hun dels per allegar rahons en defensio de sa oppenio. Pus axi es en les questions he oppenions diverses que son entre les observances ebrayques, è en les doctrines dades per lo Masies en lo novel testament, quells principis atorgats per tots, è les coses en que tots som concordes delles quals fem peu he fundament principal son tres. Lo primer dar auctoritat è plena fe à totes les prophecies aixi dels V. libres de Moyses, com de tots los altres prophetes; en tant que qual se vol christia que res de allo nech es dat per herege. 

Lo segon peu es creure que Deu devia enviar lo Masies per salvar, que aquest es I. dels XIII. articles posats entrels Juheus segonts queu scriu Rabbi Moysen de Egipte, he altres molts entrels christians. No cal dir perque tota la santa fe catholica es fundada sobre allo. Lo tercer peu es quel dit Masies deu esser de la linea de David, è aço ay tampoch nou qual allegar, car manifest es, he otorgat per tots. 

Preposades les coses en que son concordes, conve ha veure aquelles en que son discordes per les quals se seguey la gran diversitat è tan squiva separacio entre nosaltres é els dils Juheus.

Cert es que la discordia si particularment la consideram es en moltes he diverses coses axi en los sens dells manaments del testament vell, he de les paraules dels prophetes, com en les cerimonies observades por los Juheus, com en les coses tocants los sants evangelis he testament novel he en tots los actes que la sancta fe catholica posa esser trovats en lo Salvador Jhesu Christ; pero volent les pendre en general semble à prima façs que tots pugen esser reduhides en dos punts principals.

La hun es quel Juheu observa la ley mosaica materialment he segonts les exposicions ordenades per los doctors, he rabbins del Talmut, è lo christia observa haquella mateyxa ley spiritualment juxta les doctrines dades per lo Masies Jhesu Christ, he per sos Appostols en lo evangelli. Lo segont punt que aquest Masies fil de David sperat per tots diu lo Juheu que es encara per venir. El christia aferme esser ja vengut, lo qual fo Jhesus de Naçaret aquel nasque en la ciutat de Betleem en lo temps del Rey Erodes, en la fin del temple segon.

Dints los damunts dos punts generals semple que sien con presses les questions è discordies è diversitats particulas que son entrel Christia el Juheu.

Empero encara si be consideram heu volem be apuntar que ab dos los punts tornen solament en hu, perque la questio de la observança de la ley mosayca deu heser segonts que la observa lo christia spiritualment devalle de la questio sil Masies es vengut segonts quel Juheu posa. Molt be fa lo Juheu de observar la ley mosayca materialment segonts se observava en temps antich per sos antesesos he rabbins per que segontes sa oppenio encara no hes vengut negu que aya poder de mudar res de aquella. Mas si lo (leo silo) Masies es vengut segontes que es la veritat, et christia aferma la ley esser observada spiritualment juxta la doctrina he ordinacio de aquell, perque huna de les condicions que han ha esser en lo Masies es que ha adeclarar les coses manades en la ley com se an ha entendre, he observar. E de aço ha I auctoritat posada per los rabbis del Talmut en lo prolech del libre apellat Equa Rabbetti I lamentacio magna. On diu al temps esdevenidor deu se asseure è preicara davant los Jueus les intencions è rahons de la ley, è declararles ha per ma del Rey Masias; perques seguex que la veritat es que solament es la questio è la discordia entre los Jueus e nosaltres cercar si aquell fonch Massies ò no, è si les condicions prenosticades per los Profetes ques devien seguir en lo vertader Massies fill de David se seguiren tots en ell ò no.

Donchs com aquest sie lo principal punt, sis vol centro, sobre lo qual circumferexen totes les variacions è diversitats que entre nosaltres è los Jueus son, cove principalment disputar de aquell è fundadament examinar aquell com aquell qui es primer en temps è fundament de totes les coses seguents en lo dit Massies, è de totes è qualsevol natures de adversitats que entre lo Christia el Jueu se puxen trobar. 

Perque parlant en lo principal dich que la santa fe catholica aferme per aquell home qui nasgue en la ciutat de Betleem Juda en lo temps del Rey Erodes lo qual à cap de XXXIII anys de la sua nativitat, XL anys en la fi del II temple fo crucificat è mort, esser aquell vertader Massies promes en la ley per los Profetes. 

E perque la dita questio sia ben provada clarament è sens cuberta alguna conve levar en aquella regla que lo bon cilurgia te encurar (en curar) una plaga que per esser perfectament guarida è no sobresanada, es à ell necessari de obrir be aquella è cercar ab la prova hoch encara sensualment si possible es tots los racons de la plaga per manera que tota la corrupcio è el podrit que es en aquella nisgue, è allo fet lo cilurgia posara à aquell les medecines consolatives è sigillatives per tal quel membre vinga en sa perfeta sanitat. E aquesta fonch la intencio del Profeta Osee, cap. VII, hon diu: Cum sanarem Israel, revelata est iniquitas Efraim, et malitia Samariae. 

Perque per seguir aquesta regla, è quel adverar de la dita questio no sia ab alguna mala cuberta, conve ans de totes coses recitar aquelles impugnacions ò arguments quel Jueu pot fer en la dita questio, è nomenar quals son les causes quel meten en aquella error, è ohit pot à prima faç arguir contra la dita conclusio dient: No saps tu Christia quel Massias ha avenir al poble de Israel que à ells fo promesa la salvacio segons que sta scrit per diversos profetas? Mas aquest home al contrari feu, car tantost apres del seu adveniment entra lo poble en aquesta captivitat que vuy son, è mataranlo Romans, è destrourien dells sens fi; donchs no es ell lo Massies promes.

Item una de les condicions que expresament en diversos lochs de la Sancta Scriptura posaren los Profetes fo quel Massias devia replegar lo poble de Israel de entre les altres gents, è levarlos en Jherusalem, è aço se troba en molts è diversos lochs de la Sancta Scriptura, per lo qual se requerie que en la ora del seu adveniment los Jueus fossen posats en captivitat è ell los degues deliurar de aquella è replegar è levarlos en Jherusalem. Mas aquest que tu christia dius esser Massies feu lo contrari, que com ell vingue los Jueus eren poblats è ben sosegats en Judea è en Jherusalem, è tenien son Rey ço era Erodes è tantost apres del adveniment foren captivats è treyts de sa terra è spergits per les partides del mon. Ergo no es Massias. 

Tertio argumento: lo Massies devia edificar lo temple segons diu Zacaries, cap. VI, parlant del Massies axi: Ecce vir oriens nomen eius: et subter eum orietur, et edificavit templum Domino.

Perque segons aço era necessari que en lo temps del seu adveniment lo temple fos destruit axi com es vuy, ell haia à venir è edificar aquell. Mas com Jhesu Christ vingue lo temple era en son bon stat, è per XL anys apres de la sua passio fon destroit è cremat. Ergo no es ell lo Massies.

Quart argument: aquell que tu christia dius esser Massies se esforça à dar ley nova è muda moltes coses de la ley mosaica, la qual ley è manaments de aquella devian esser sempiternos, en tant quel derrer dels Profetes qui fo Malachies diu en la fi de sa profecia: Mementote legis Moysi servi mei quam mandavi in Oreb ad omnem Israel praecepta, et judicia. Perque semble per aquestes paraules que aquella ley james se devia mudar. Mas aquest que tu christia dius esser Massies la muda. Igitur no es Massies. Aquests son los arguments quel Jueu fa contra lo Christia sobre la dita conclusio. Tots empero aquests arguments han grans solucions molt clares notories per les paraules è tests é actoritats que avant oirets ab la gracia de Deu. Pero en general vos dich al present que la causa don naxen als Jueus aquestes errors è altres moltes es per pendre los vocables de la Sancta Scriptura materialment, è no curar de la significacio spiritual, la cual sibe cercassen per los libres del Talmut, e auctoritats de sos rabbins trobarien à la letra que aquest vocables terra, Sion, Jherusalem, Mont de Deu é casa de Deu, temple de Deu, sibe segons lo seu literal signifiquen coses materials è mundanals, pero segons lo seu moral signifiquen altres significats spirituals è daltres maneres, è gran partida daquests significats morals scriu Rabbi Moysen de Egipte en lo seu libre apellat Madda, en les liçons de penitencia en lo cap. VIII on diu tals paraules en lo guardo que noy ha guardonador pus sobira que ell el be que noy ha be apres dell lo qual desiparen tots los Profetes per molts noms lo clame la Scriptura, es assaber: Mont de Deu, loch sant, via de santedad, Palau de Deu, tabernacle de Deu, volentat de Deu, temple de Deu, Porta de Deu, casa de Deu. E los doctors apellenlo convit. Item lo apellen mundo advenidor. En tro aci es de Rabbi Moysen. Item diu en lo Talmut en diversos lochs: Jherusalem la baxa sta endret de Jherusalem la alta. E diu Rabbi Salomon en lo libre de cantedrin en lo capitol que comence: Tot Israel que aquella Jherusalem que edifica lo Profeta Ezechiel en la fi de son libre que senten per Jherusalem la del Cel. Item diu en Beressit idest genesi magno en una auctoritat la qual veureu à avant en lo capitol VII que diu Rabbi Osva que aquest nom Sion que es nomenat en Isaias que signifique Parais, on diu: et redempti à Domino convertentur et venient in Sion cum laude et letitia sempiterna super capita eorum.

Del vocable terra manifest es que signifique la gloria eternal, per aquella auctoritat que es en Canedrin al començament del derrer capitol on diu: tot Jherusalem han part en la gloria eternal, è prouho ab les paraules del Profeta Isaies cap. LX on diu: Populus autem tuus omnes justi, in perpetuum hereditabunt terram. E allo metex que aquest nom Israel se diga moralment per los gentils que venen à la 

creença de Deu per 1.a auctoritat la qual es en lo libre apellat Meelca, è en lo libre apellat Abot de Rabbi Natan sobre lo test que scriu Isaies cap. XLIIII on diu: Iste dicit: Deus ego sum: et ille invocabit in nomine Jacob: et hoc scribit manu sua Dominus: et in nomine Israel assimilabitur. E declara Rabbi Sassat Iste dicit Deus: Ego sum se diu per los qui son justs complidamente. Et ille invocabit in nomine Jacob diu se per los qui son xichs fills de peccadors qui han feta penitencia. Et haec scribet manu sua Dominus diuse per los (se lee perlos varias veces) peccadors qui han feta penitencia. Et in nomine Israel assimilabitur se diu per los gentils qui son venguts à la creença de Deu. Donchs manifest es per aquesta auctoritat que tots los qui son en la santa fe catholica han nom Israel. No pos dubte que quan lo Jueu vol considerar los tests de la Profecia juxta la significacio spiritual dels dits vocables que tantost veura les absolucions dels dits argumens feyts per ell en guissa que aquells no impugnaran ne empaxaran res de la conclusio posada per mi.

Per provar la dita conclusion formalment faç una aytal raho ò silogisme. Aquell home en lo cual concorden totes les profecies tocants als actes è condicions del Massies aquell es vertader Massies; en Jhesu Christ concorden totes sens fallença alguna, seguexse Jhesu Chris esser vertader Massies. La maior manifesta es, é atorgada per tots. 

La menor fa à provar com es veritat que les profecies sien concordes en les condicions trobades en Jhesu Christ, et ante omnia fa ab veure quines condicions trobaren en Jhesu Christ. E ben considerades per les scriptures yo trob esser en ell XXIIII condicions. 

1.a esser vengut (leo vengunt) en lo temps asignat quel Massies devia venir. II. esser nat en la ciutat apellada Betleem. III. esser nat de fembra verge. IIII. esser fill de Deu, è no de altre pare carnal. V. esser Deu vertader quant à la divinitat, è home vertader quant à la humanitat. VI. Que Reys de Orient del linatje de Sabba venrien à adorar à ell ab presents, è anunciaren la sua venguda als de Jherusalem. VII. Que la sua venguda fonch anunciada per cert cridador en lo desert. VIII. Que totes les animes dels nats de Adam fins à ell anaven al Infern per lo peccat del primer pare. IX. Que la intencio principal del seu adveniment fo per salvar animes per guanyar la vida spiritual, no per salvar cossos per à la temporal. X. Rebre passions è mort per salvar les animes dels justs qui foren abans de ell, è de tots los qui apres dell creurien en ell. XI. Que apres de sa mort per III dies resuscita è puiassen al cel, è assigues à la dextra de Deu. XII. Que tantost apres de sa venguda fo la destruccio del temple, è la captivitat dels Jueus. XIII. Que la captividad dels Jueus fo per la desconexença que prengueren contra ell, clamada odium gratis. XIIII. Que dona ley è doctrina nova. XV. Que apres del seu adveniment son anullats tots los sacrificis, exceptat de pa, è de vi. XVI. Que apres del seu adveniment son licenciades grosament totes les coses vedades, axi de viandes com de altres coses cerimonials. XVII. Que apres del seu adveniment es tolta la idolatria del mon, (a partir de aquí, las palabras è, à se quedan sin la tilde) e totes les gens creen en Deu. XVIII. Que la sua salvacio es stada en maior part ais gentils, e dells ensemps ab los de Israel ha creat poble novell. XIX. Que ha creats sacerdots daquelles gents que son vengudes a sa creença. XX. Que feu molts e maravillosos miracles. XXI. Que la conversacio dell fonch molt pacifica e humil, e ab gran pobrea. XXII. Que la salvacio de les gents per lo seu adveniment, es per babtisme de aygua de Sperit Sant. XXIII. Que despuys del seu adveniment Deus ha tancat lo cel per no oir oratio quel Jueu faça perque son aorrits dell. XXIIII. Que si be les portes de la oracio dels Jueus son tancades, les portes empero de la conversio tots temps son obertes. 

Aquestes dites XXIIII. condicions son trobades en lo adveniment de aquell hom apellat Jhesu Christ. Si hom pot provar que aquestes mencionades condicions havien a esser en lo Massies e no trobam altre que les hage hagudes sino ell seguex se haber be conclos esser lo dit Jhesu Christ Massies promes. Aquesta prova se ha afer perdits dels profetes. Empero per quant los dits de aquells en los demes lochs breus e scurs entant quel Jueu encara que hom li allech lo test ab son sen e exposicio vertadera ell per fugir a la veritat dir vos ha que altre es lo sen, e la intencio del test, e no aquella que vos li dehits.

Perço miançant la gratia divinal yo entench a adverar les dites XXIIII. condicions haver esser en lo dit Massies promes per auctoritats e gloses feytes per los Rabbis Jueus e doctors del Talmut les paraules dels quals algun Jueu no gosarie negar. Item per les translacions caldaiques feytes per Anguelom e Jonatan fill de Uziel qui foren en la destruccio del temple segon, los quals los Jueus han per molt autentichs. Item per glosadors moderns axi con Rabbi Salomo lo Frances, e Rabbi Abraama Banazra, e Rabbi Mossen de Egipte, e lo mestre de Gerona per ordinacions e dits dels quals se regessen al dia de vuy tots los Jueus en lo fet de la ley, no alegrant me gens de paraules ne de auctoritats del sants Evangelis, ni de doctors alguns de la santa Eglesia per que tots aquell darien los Jueus per part, sino solament traure testimonis de ells metexs, les quals proves son contengudes en los capitols seguens.

Capitol II. Quels temps signat del adveniment del Massies era en la fi del segon temple de Jherusalem. Aço appar per lo Profeta Malachies cap. III. que dix: Ecce ego mittam angelum meum, et praeparavit viam ante faciem meam; et statim veniet ad templum suum Dominator Dominus quem vos quaeritis, et angelus testamenti, quem vos vultis. Ecce venit dicit Dominus exercituum. En lo dit test ha III. vocables que signifiquen lo seu adveniment, esser molt prop lo primer que dix Ecce, lo qual amostre esser la cosa present davant nos. Lo II. que dix statim que signifique cosa mol breu o sens temps. III. que dix Ecce venit. Item enquant dix ad templum suum nostre (mostre) que en la ora del seu adveniment seria lo temple edificat en son bon stat al contrari de ço que creen los Jueus que quant ell vindra los trobara en captivitat el temple desert. 

Item dix Isaies cap. LVI. Haec dicit Dominus: custodite judicium, et facite justitiam, quia juxta est salus mea ut veniat et justitia mea ut reveletur. E declaran en Beressit que volgue dir: Quia juxta est salus mea ut veniat, et justitia mea ut reveletur. Aço se diu per lo Rey Massies per lo qual dix Daniel: Et adducatur justicia sempiterna. Item dix Zacaries cap. IX. Exulta satis filia Sion, jubila filia Jherusalem: Ecce 

Rex tuus veniet tibi justus et Salvator: ipse pauper, et ascendens super asinam, et super pullum filium asinae. En quant dix Ecce Rex tuus mostra esser sa venguda molt breu, e del restant del test se mostre parlar de Jhesu Christ la dita profecia. Perço com en aytal abit entra ell en Jherusalem fort fa a maravellar con (com) tots aquells Profetes sien stats concordes a una veu de esser lo adveniment tan prop e que despuys se haia tardat tant temps que per cert temps del derrer de aquells Profetes tro avuy son passats ya sobre MD anys que ya troban Balaam en lo libre de Numeri cap. XXIIII dix: Profetizan per lo Rey David: videbo eum, sed non modo. Intuebor illum sed non prope. E de ell tro a David poch mes de CCCC. anys perque forçadament havem a dir que poch temps apres daquells Profetes havien a esser lo adveniment del Massies. Hoc mas si deia que es veritat que per les dites profecies bes mostres esser lo seu adveniment breu, empero com li provare yo esser en la fi del temple segon en aquella hora metexa que fonch l' adveniment de Jhesu Christ. Dich que aço se prove molt be per moltes auctoritats, profecies, e rahons. Primo per Isaies cap. IX. dix: Parvulus enim natus est nobis, et filius datus est nobis, et factus principatus super humerum eius, et vocabitur nomen eius, admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, Pater futuri saeculi, Princeps pacis. Multiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis. No es dubte que aquesta profecia parle del Massies perque impossible es que algun home carnal en lo qual no haja natura divinal esser intitulat en aquets tan excelents titols. Item per ells metets ho dien en lo prolech de Equa rabea I. lamentatio magna. Diu Rabbi Oze lo Galileu lo nom de Massies es pau que axi es escrit: Pater futuri saeculi: princeps pacis. Item dien en lo libre de canedrin en lo capitol que comença Tot Jherusalem diu Rabbi Daim que es la raho que qual sevol mem que es en mig del vocable es uberta e aquesta es tancada. Respon per que Deu volgue ser Ezexies Massies, e vingue la virtut judicial davant Deu Senyor del Mon a David que dix davant tu tants cants, e tantes hilaors no faies Massies a Ezexies que li has fets tants miracles, e no ha dit I. cantar devant tu. Faras Massies e perço tanca la mem lavors isgue una filla de veu I. revelacio e dix: secretum meum mihi: ve mihi: E deceara (declara) Rabbi Salomo que dehie Deu aquest secret de la venguda del Massies meu es, e quel Profeta respongue: ve mihi. Vol dir: o mesqui quan vindra aquella Massies. 

Dich que de aquesta auctoritat poden traure III. conclusions. La primera quel Massies Deus mentx per quels dits titols nos poden justificar sino de Deu mentx. La II quel Massies nat de Santa Maria e esser verge perque aquella letra mostre lo nom seu, lo qual es en Ebraich Meriam, e en la lati Maria. Ab dos los noms comencem en aquella letra mem. Empero adret scriure devia esser mem uberta e enquant es tancada al contrari de tota la scriptura mostra la dita Mariam o Maria esser verge. III. conclusio la qual fa al proposit del capitol, es que la dita mem tancada nos demostra lo temps del adveniment seu principalment (fique principalmet). Per que aquesta profecia se dix al quart any del regne del rey Acaz, e de aquell any tro a la destruccio del temple la qual fonch al XI. any del rey Sedexies passaren CL. anys. Item dura la captivitat de Babilonia LXX. anys, e lo temple que edifica Naamias alias Neemias dura CCCCXX anys. Sumen tots DCXL. anys. Si tollem daquel XL. anys. que fo la passio ans de la destruccio resten DC. anys que hague de la hora que dix la dita profecia tro a la passio e tant sume en compte la mem tancada. Per ques seguex que en aquella mem tancada nos mostre lo temps de la salvacio del adveniment de Massies. Item se pot provar aço ab una auctoritat que ha en Midrastillim glosa del Saltiri hon diu Rabbi Johannam III anys e mig stigue la gloria de Deu en lo Mont Olivet, alias de Olivet cridant: Quaerite Dominum, dum inveniri potest: invocate eum, dum prope est. Isaiae cap. LV. Item diu: en Beresit Rabba idest Genesi magno de Rabbi Mosse lo Dersan que volgue dir Salomo en cantica canticorum cap. I quan dix: Exultabimus et laetabimur in te. Quan sera aço, quan los peus del Deu seran en Mont Olivet. Lavors serem nosaltres alegres; dich que manifestament semblem esser aquests III anys e mig aquella mija ebdomada, sis vol semana, que dix Daniel per lo Massies: Confirmabit autem pactum multis, perque axi troban que fo que nostro Salvador reben lo babtisme de edat de XXX anys e dalli avant tro al temps de la passio que foren prop de III anys e mig anant per Galilea e per Mont Olivet convocant los homens a penitencia. E en sguart de aço dehia Isaies aquelles paraules recitades per Rabbi Johannam scilicet: Quaerite Dominum dum inveniri potest invocate eum, etc. Item pot provar manifestament quel adveniment del Massies havia a esser en aquell temps per una auctoritat que es en lo libre de Canedrim en lo capitol que comença: Tot Israel, e en lo libre de Abodacara cap. I diu axi legies en lo studi de Elias VI mil anys es lo mon, II mil de vanitat, II mil de ley, e II mil de Massies, pero per nostres pecats jan son fora partida. Item diu en aquell matex capitol: Dix Elias a Rabbi Jahuda: no es menys lo mon de LXXXV jubileus. En lo jubileo derrer lo fill de David vendra. Glossa Rabbi Salomon; aço monta IIII mil CCL anys. Per tal com quada jubileu es de L anys, e en lo derrer jubileu lo fill de David vendra.

Notori es que la mort del Massies fo prop del temps quan se compliren IIII mil anys de la creacio del mon, e posat que nos trop puntualment que fossen lavors IIII mil anys, no es maravella per que maior bescompte se trobe aquest en les del peccat de Adam. III. Que es fill de Deu perque lo nom (pareix que falte algo, pero passe de la fulla 347 a la 348) paraules de Deu al test de la ley que Deus dix a Abram: Sapies que ton linage stara en captivitat en terra stranya CCCC anys, e quan foren diliurats de Egipte diu lo test que havien stat CCCCXXX anys. E desque be havem visitat lo compte, troban que despuys que Jacob devalla en Egipte en tro que foren deliurats per ma de Moysen no passaren sino CCX anys. Item sibe guardam lo compte trobarem que la subieccio de la captivitat no fonch sino quals que C anys. Donchs segons aço no es maravella sil doctor parti los VI mil de II mil en II mil anys, pus los fets se esdevingueren prop de aquella divisio poch mes o menys. Eposat que algu diga que segons la auctoritat lo temps de la venguda del Redemptor devia esser al compliment dels IIII mil anys los quals se compliren qualsque CLXX anys apres de la destruccio del temple, en tant que la salvacio seria qualsque CC anys anticipada ants del compte del Doctor dich que no es maravella, perque ja Isaies en la fi del capitol LX ho prenostica dient: Ego Dominus in tempore subito faciam istud. E aquells que han ulls per veure poden entendre que maior raho es que la venguda del Salvador se anticipas per gracia de Deu CC anys ants de son temps que no ques sie aderrada MCC anys apres dels IIII mil.

Item per nulls provar aquesta conclusio trobam que diu lo Talmut, e sta en lo libre de Beraot en lo capitol Anatore e Encarabeti idest lamentatio magna diu axi: Esdevinguesse a un Jueu que estava lauran e brama lo bou, e passa un arabi, e hoi la veu del bou e dix al Jueu: Fill de Jueu solta tos bous e ton parell car vostre santuari se destroveix. Torna lo bou a bramar e dixli l' arabo: Jueu fill de Jueu liga tos bous e emparellalls que nat es lo Rey Massies. Dix li lo Jueu: Com es son nom? Dix ell: Menaem idest Consolador. Dix li mes lo Jueu: E hon es nat? Resposli: En Betleem de Juda. Diu Rabbi Abon: e quens cal apendre dels arabes que test clar es de Isaies que dix: Et libanus cum excelsis cadit. E diu tantost apres: et egredietur virga de radice Jesse et flos, etc. Molt be podem concloure de aquesta auctoritat IIII conclusions. I. Quel adveniment del Massies fonch prop de la destruccio del temple. II. Que lo Massies ha nom Menaem, que vol dir en ebrahich Consolador, per ço com per la sua ma es stat consolat lo humanal linage del Pare quel intitula aqui lo qual es Ezexies, significa en ebraich Deus fort. IIII. Que nasque en Betleem. Item diu en Beressit Rabba, la antiga diu Rabbi Semuel fill de Naam: Don provaras tu que en lo dia que fo la destruccio del temple en aquell dia nasque lo Massies. De que dix Isaies cap. ultimo: Antequam parturiret peperit, antequam veniret partus eius peperit masculum. En la hora que fo la (fique fola) destruccio del temple cridaren Israel com la partera (.) E diu Jonatan en la traslacio caldaica que feu sobre lo dit test, ans que vingues a ell la angustia fo salvada, e abans que li vinguessen dolors de parts fo descubert lo Rey Massies.

Item diu en aquell libre metex. Diu Rabbi Simuel, fill de de Nahaman: una vegada anava Elias per cami lo dia que fo la destruccio del temple, e oi una filla de veu, idest, revelacio, cridar dient: lo temple sant va a destruccio. Quan oi allo Elies es magina com poria destroir lo mon. Ana e troba homens qui lauraven e sembraven, e dix los: Deus ses enfelonit ab lo mon, e vol destrouir la sua casa e captivar sos fills entre les gents, e vosaltres vos entremetets en vides temporals. Isgue altra revelacio e dix: lexals fer que ja es nat a Israel Salvador. Dix ell: E hon es aquell? Diguerenli in Betleem Juda. Ana la e troba I. fembra asseguda a la porta de sa casa e son fill enbolcat en sanch, e gitat devant ell dix: lexa filla fill has parit. Dix ella: hoch. Dix ell: E que es dell que axi sta enbolcat entre la sanch? Dix ella: gran mal es, perque en lo dia que ell nasgue se destroit lo temple. Dix ell: Filla laval, e prenlo, car a ma sua ha esser gran salvacio. En aquella levas la mare, e pres lo, e lexa lo, e anassen V. anys, e a la fi de V. anys dix: Ire, e veure lo Salvador de Israel sis cria en forma de Reys o en forma de Angels. Ana e troba la fembra a la porta de sa casa dix li: Filla que es daquell jove? Dix ella Rabbi e no dix ja que ab mal se criava per tal com lo dia que nasque fo destroit lo temple. E no res menys que si be se te peus, no va, ulls ha, e no veu, orelles ha e no hou, boca ha e no parla, e axi sta com una pedra. Mentre que aquell parlave ab ella, bufa vent deles IIII. parts del mon, e lançal en la mar maior la vos rompe Elies sos draps e talla sos cabells e dix guay que perduda la salvacio de Israel. Isque una filla de veu, id est, revelacio e dix: Elies no es axi com tut penses car CCCC. anys stara en la maior, e LXXX. anys la hon puia lo fum prop los fills de Core, e LXXX. anys a la porta de Roma, el restant dels anys per totes les ciutats grans en tro a la fi guardat com á par (apar) manifestament per totes les dites auctoritats esser lo adveniment del Masies en la destruccio del temple. Empero lo Jueu pot arguir dient que les dites auctoritats, rahons quel adveniment e la destruccio fo tot en un dia, e la veritat no es axi, perque del dia de la passio tro a la destruccio passaren XL anys. Aci poden fer II. respostes molt bones. La primera que aquest non dia se pot pendre stret o larch que avegades se pren solament per lo temps que es sol sobrel Orizo, e a vegades per totes les XXIIII. hores segons es al comensament de la creacio del mon; e ha vegades se pren per temps molt lonch segons trobaren en Isaies del capitol XIX. fins al XXIX. que feu mentio en molts lochs de aquest vocable dia. E de necessitat se a pendre per mes temps de C. anys. La II. resposta que si be lo temps dura apres de la passio XL. anys la veritat es que en la hora de la passio perde la casa tota santedad e cessaren tots los miracles ques fayen en aquella. Donchs no vullats maior destruccio que aquella prova. Diu en lo libre de Jonia en lo capitol que comença: Sed dico: legien los maestres X. miracles que eran fets en la casa santa nos afolla fembra de la olor de la carn santa e no pudia la carn santa per nengun temps e null temps apparegue mosca en lo temple, e null temps vingue pollutio al Sacerdot maior en lo dia del perdons e null temps se troba macula en lo pa de la proposicio. Et jatsie que staven de peus en lo temple, staven prests al humilliar e staven amples. E james lis feu dañ serp ni scurpi al Jherusalem. E james dix home a son companyo streta posada he hauda en Jherusalem. E james fonch bastant pluja a apagar lo foch del altar, e james foren bastants vents a decantar o tortre lo pilar de fum que fum pujave dret del altar. E diu Rabbi Samaya hoch encara mes quels troços dels vexells de terra ques trencaven en lo temple se tornaven sancers en son loch. E diu Dibayes hoch encara los paps deles aus dels sacrificis, e les plomes e la cendra del altar del ensens, e la cendra de la luminaria tot se tornave en son loch. E tot cessa XL. anys ants de la destruccio del temple com es scrit: Signa nostra non vidimus non est ultra profeta neque apud nos est sciens usque Psalmista Psalmo XXIII. 

Com diu en lo dit libre legien los maestres XL. anys que administra Simeon lo Just venie tota vegada la sort de Deu en la ma dreta. Dalli avant avegades en la ma dreta, avegades en la esquerra. Item lo vellor de la lana bermell se tornava blanch e dalli avant avegades se tornave blanch, avegades no. Item la candela de ponent stave tota vegada ancesa (encesa), e dalli avant avegades encesa a vegades apagada. 

Item lo foch del altar sobrepujava tots temps per si mitex, e no era necessari als Sacerdots de metre hi lenya sino II. trosses lo dia tan solament per afermar lo manament que tenie lo Sacerdot de metre hi lenya; dalliavant avegades sobrepujave lo dit foch, avegades no, en tant quels Sacerdots no cessaven de metre lenya tot lo dia.

Item diu en lo Talmut Jherosolimita en lo libre de Jonia en lo capitol que comença: Dos cabrons legien los mestres XL. anys ans de la destruccio del temple trobaven la candela de ponent apagada, el vellor de la lana stave tota vegada vermell, e la sort de Deu venia a la ma esquerra, e tanquaven les portes del temple al vespre, e al mati trobaven les ubertes. Dix Rabbi Johannam fill de Zatay: Temple per quent spantes. Ja sabem que ta fi ha a esser destruccio. Car per tu profetiza Zacaries, cap. XI. Aperi Libane portas tuas et comedat ignis cedros tuos. Guardat clarament com XL. anys de la destruccio tan tost en la ora de la passio cessaren tot los miracles e perde lo temple la santedat. E no solament los dits miracles cessaren mas hoc encara la vos se tolgue lo ceptre de Juda. Segons queu profetiza Jacob, e axi es scrit en lo libre de Canedrim en lo capitol que començe Ayubot qui es en lo de Abozdazara en lo capitol primer. Dien axi legien los maestres que XL. anys ans de la destruccio del temple foren remoguts los Amehedrin, idest, los LXX. Jutges del consistori de Tazit, e foren posats en Hanut. Declara Rabbi Sahan loch havia en Jherusalem que havia nom Hanut. Diu Rabbi Abdame de alli avant james jutiaren judici criminal, perque judici criminal not (nos : no se) pot fer si no en lo consistori de Tazit. E diu Rabbi Mosse el Darsan que aquest nom auferretur ceptrum de Juda, ques diu per lo consistori de Tazit que era en la terra de Juda, e diu de foemore eius. Aquest son los Canhedrim que staven en lo consistori de Tazit que era en la terra de Juda. E dix axi Jacob los Canedrim que staven asseguts en lo Consistori de Tazit nunqua seran tolts de la terra de Juda jujan judicis criminals en tro que vinga Silo, lo qual es lo Massies. E diu Rabbi Rahamon (o Rabamon) quan foren remoguts del Canhedrim del consistori de Tazit els fonch tolt lo poder de juiar lo judici criminal vestirense de sachs e tolgueren, sis vol romperen, los cabells e digueren guaya de nos que tolt es lo ceptre de Juda, e lo fill de David no es vengut.

Qui sobres no es cech en lo cor be pot veure clarament com se seguex de totes aquestes auctoritats esser lo temps del adveniment del Massies en aquella hora. Empero per mills contentar pot aparer aço esser veritat per la gran publicatio que anava en la boca de totes les gents en aquell temps de la venguda del Massies, en tant que perque veeren en aquella hora I. Rey lo qual regnava en una ciutat de Judea a la qual dien Poiter, qui era hom de gran força e vencedor de batalles al qual dien Bartotiba, tantost lo reputaren per Massies entenent que lavors era lo temps assignat de la venguda del Massies. 

Diu en lo libre de Canhedrim en lo cap. que comença tot Israel, que Bartotiba regna XXX. anys e mig, e dix als doctors yo so Massies. E Rabbi Aquiba gran savi era e dels maiors del Talmut era, e portava les armes del Rey Bartotiba e dehia per ell que ell era lo Rey Massies en tro atant quel mata Adrian per los peccats.

Item podem adverar aquesta conclusio per les profecies de Daniel per aquelles LXX. sepmanes que aduu en lo IX. cap. de son libre les quals nos poden declarar sino per lo Rey Massies. E axi ho diu Rabbi Moysen, maestre de Gerona, en la glossa que feu a Daniel, hon diu et ungitur Sanctus Sanctorum. Aquest es lo Massies sanctificat dels fills de David. E diu Rabbi Mosse lo Darsam et adducatur justitia sempiterna. Aquest es lo Rey Massies. Item diu en la fi del libre apellat Cedeloram Diu Rabbi Joce LXX. epdomade son comptades de la destruccio del temple primer, fins a la destruccio del temple derrer que son LXX. anys de la captivitat de Babilonia, e CCCC.XX. que dura lo temple segon. E en la fi daquelles havia a venir lo Massies, e axiu declara lo gran Rabbi Taadias e Rabbi Abraam Avenazdra. Empero lo que vol be saber la divisio daquelles LXX. sepmanes com les parti Daniel a VII. e al XII. cap. a I. e aquella una ha II. miges trobar la has ben declarada en la glossa que mestre Nicolau de Lira feu sobre Daniel. 

Capitol III. Quel dit Massies havia a nexer en la ciutat apellada Betleem de terra Juda. Aço apar per lo Profeta Micheas cap. V. hon diu: E tu Betleem Efrata parvulus es in millibus Juda: ex te mihi egredietur qui sit ut dominator in Israel et egressus eius ab initio, à diebus aeternitatis. Aquesta profecia glossa Rabbi Salomon per la manera seguent. Diu axi: Et tu Betleem que isque de tu David segons que es scrit per lo fill de ton servent Jessa.

…..........

Tomo 13, apéndice de documentos, 51-62

LI.

Jacobi
I Aragonum Regis edictum de usura in diocesi Gerundensi: anno
MCCXXIX. (Vid. pág. 167.)

J. Dei gratia Rex Aragonum, Comes Barchinonensis et Dominus
Montispessulani vicariis, baiulis, judicibus, tabellionibus et Judeis
universis in Gerundensis, Bisuldunensis comitatibus constitutis
salutem. Mandamus vobis tabellionibus ad honorem Dei et Sanctae
Matris Ecclesiae et ad voluntatem et preces Domini Cardinalis (a:
Johannis scilicet Episcopi Sabinensis, ac Gregorii IX ea tempestate
in Hispaniis Legati), et venerabilis in Christo Patris G. Dei gratia
Gerundensis Episcopi et sub periculo officii vestri quod faciatis
instrumenta usuraria ad rationem de centum XX et non ad rationem
puiesalium vel alio modo, et de eo solo quod mutuabitur, non miscendo
usuras cum sorte neque sortem cum usuris, sicut faciunt quidam ut
nobis dicitur, qui de ea peccunia quam mutuant, et de ea quam pro
lucro ad tempus accipiunt ac si ipsi totum mutuassent, unum cumulum
faciunt, et unum debitum et sortem in elusionem et fraudem illius
mandati quod fecimus de non accipienda usura ultra XX de centum,
poenam ponentes tam tabellionibus judicibus quam Judeis, si contra
praemissa fecerint vel fuerint judicatum, et duplum totius illius
summae qui in instrumento scribetur nobis solvere cogantur et ultra
Judei etiam debitum suum amitant, non obstantibus mandatis vel
litteris nostris contra hoc factis vel faciendis, impetratis vel
impetrandis. Mandantes vobis vicariis, baiulis et judicibus ea
districcione qua possumus ut hoc statutum et illud quod fecimus de
Christianis mulieribus Judeis non cohabitandis et omnia alia statuta
in sollempni curia Barchinonensi a nobis edita faciatis
inviolabiliter observari, transgressores premissa pena et alia debita
animadversione plectendo. Preterea dicimus vobis praedictis et
firmiter mandamus sicut jam seppe vobis mandavimus ut reverendi in
Christo Patris G. Dei gratia Gerundensis Episcopi quem sincere
diligimus et diligere teneamur et cupimus semper in omnibus revereri
in omnibus factis nostris et negociis, consilium requiratis et
tanquam nobis in omnibus quae ad jurisdictionem nostram pertinent
pareatis, quia quicquid ipse vobis fecerit et vos mediante consilio
suo feceritis, ratum habebimus et acceptum et auctoritate praesentium
approbamus. Data Ilerde II kalend. aprilis anno Domini MCCXX nono.

LII.

Creatio
officii Ferialerii in eccl. Gerunden. (Vid. pág. 169.)

Ex
autogr. in arch. eccl. Gerunden.

Ad
honorem Domini nostri Jhesu Christi, et eiusdem Genitricis Beatae
Virginis Mariae nos G. Dei gratia Gerundensis Episcopus et eiusdem
ecclesiae capitulum universum ut canonici et clerici ibidem Domino
famulantes valeant comodius sustentari feriale perpetuo duraturum
constituimus in hunc modum, videlicet quod tam canonicus quam
clericus in eadem ecclesia recipiens canonicam portionem in obitu suo
C solidos monetae curribilis relinquat feriali predicto. Si vero casu
aliquo pretermitatur vel etiam negligatur, ipso jure intelligantur
relicti solidi ante dicti, deductis tamen primo manifestis debitis
canonici vel clerici sepe fati. Adicientes insuper quod quandocumque
Episcopus Gerundensis vel eiusdem ecclesiae Prelatus, vel quilibet
eiusdem ecclesiae canonicus contulerit alicui clerico Gerundae vel
alibi comoranti ecclesiasticum beneficium vel prebendam medietatem
fructum vel quorumlibet proventuum primi anni sine omni diminutione
percipiat feriale, exceptis cotidianis portionibus prelationibus et
statoriis quarum fructus sive proventus etiam primi anni propter
honera quae sustinent ad illos quibus collatae fuerint, pertineant
universi. Prelati tamen noviter electi de primis suae praelatiae
fructibus solidos C offerant feriali predicto. Noviter autem electus
Episcopus propter prerogativam suam dignitatis XX aureos exsolvere
teneatur et nos G. miseratione divina Gerundensis
Episcopus ob reverentiam Jhesu Christi et Beatae Virginis Mariae et
ob remedium et salutem animae nostrae universum honorem de Crispiano
quem emimus ab Arnallo de Navata vel a quibuscumque aliis
adquisivimus, predicto feriali penitus et irrevocabiliter assignamus.
Huic autem feriali preficiatur a Capitulo Gerundensis ecclesiae
clericus qui premissa recipiat et in singulis et universis circa
illud curam adhibeat diligentem, et ille de jam dictis fructibus et
obventionibus quibuslibet excepta peccunia sibi retineat retrodecimam
pro labore. Actum est hoc VII kalendas madii anno Domini MCCXXXIIII.
= Sig+num Guillermi Dei gratia Gerundensis Episcopi. = + Raimundus de
Monte rubeo Gerundensis Archilevita. = Sig+num Guillermus de
Montegrino Gerundensis Sacrista subscribo. = + Ego R. de Albuciano
Bisullunensis Archidiaconus subscribo. = Ego C. Bernardi de Barto sub
sig+no. =
+ Petrus de Caciano Gerundensis precentor. = Ego R. de Basso Abbas
Sancti Felicis Gerundensis subscribo. = Ego E. Impuritanensis
Archidiaconus subscribo. = Hoc probat Arbertus dictus sacrista
secundus. = + Berengarii de Pineto. = Sig+num Bernardi de Chexanis. =
+ G. de Villanova. = + R. de Avinione Gerundensis canonicus. = +
Guillermus de Cartiliano. = + Berengarius de Lacustaria (Llagostera)
presbiter et clericus. = Ego B. de Villacerto subscribo. = Ego
Bernardus de Belestar presbiter et canonicus subscribo +. = Guielmus
de Solario Gerundensis ecclesiae canonicus. = + Ego G. de Turno
subscribo. = + Ego Johannes presbiter et canonicus subscribo. = Ego
Petrus de Cistella presbiter canonicus ecclesiae Gerundensis
subscribo. = + Bernardus de Villafredario presbiter. = Signum +
Raimundi de Corneliano. = Sig+num Guillermi de Corneliano Gerundensis
presbiteri canonici. = Ego + Bernardus Gaufridi Gerundensis canonicus
subscribo. = Hoc signo + scripta firmat Gregorius ista. = Berengarius
Alamandus qui hoc scripsit.

LIII.

Carta
Jacobi Regis Aragonum in qua declarat Episcopi Gerundensis injurias
pepercisse. (Vid. pág. 176.)

Ex
autogr. in arch. eccl. Gerund.

Noverint
universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricarum et
Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani
ante absolutionem nostram coram karissimis et venerabilibus ac
discretis viris Episcopo Camerin. (Camerinense) et fratre Desiderio,
Nunciis Sanctissimi Pontificis et universa tam Praelatorum quam
aliorum multitudine congregata in civitate Ilerde in domo fratrum
Minorum, Episcopo Gerunde super omnibus pro quibus offensam nostram
incurrerat pepercimus puro corde, eidem de coetero plenam securitatem
praestantes. In cuius rei testimonium presentem
paginam sigilli nostri munimine duximus roborandam. Datum Ilerdae XV
kalendas novembris anno Domini millessimo CCXL sexto.

LIV.

Constitutio
de testamentis in eccl. Gerundensi. (Vid. pág. 179.)

Ex
autogr. in arch. eccl. Gerunden.

In
nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti Amen. Nos P. Dei gratia
Gerundensis electus, et universus Gerundensis ecclesiae Capitulum
cupientes eiusdem ecclesiae honorem et utilitatem liberaliter
ampliare, statuimus et perpetuo ordinamus quod Episcopi et Praelati
ac canonici Gerundenses et presbiteri de Capitulo Gerundensi de bonis
mobilibus et immobilibus per ecclesiam vel aliunde sibi adquisitis,
libere testari valeant juxta velle. Adicientes quod Episcopi qui pro
tempore fuerint usque ad unum annum completum a mortis tempore
computandum habeant fructus universos ville de Baschera cum suis
terminis, et de eisdem testentur et disponant ac ordinent in
anniversariis conventualibus et annualibus in Gerundensi ecclesia
faciendis, et si quid residuum fuerit, feriali penitus aplicetur,
primo tamen deductis expensis funeris et debitis ac injuriis
universis, nisi de aliis bonis suis posset in predictis satisfieri
pleno modo. Alii vero Praelati
et canonici ac presbiteri de Capitulo similiter usque ad unum annum
completum a mortis tempore computandum fructus et census consuetos
dignitatum ac personatuum et sacristiae et cantoriae mediante et
thesaurariae, ac omnium aliorum locorum dictorum presbiterorum una
cum medietatem fructuum et censuum omnium suarum capellaniarum, et
aliorum suorum beneficiorum habeant universos juxta formam in
Episcopis superius pretaxatam. Aliam vero medietatem fructuum et
censuum dictarum capellaniarum et beneficiorum habeat feriale. Haec
inquam omnia habeant predicti Episcopi et alii excepta portione
cotidiana et prepositura si quam tenuerint, et exceptis terciis,
laudimiis, foriscapiis et placitis ac redempcionibus hominum, et
aliis proventibus extrinsecis omnium predictorum bonorum quae pro
possessione habeant tam dictorum Episcoporum quam etiam aliorum
successores noviter electi seu instituti. Si vero Episcopi vel
Praelati vel etiam aliqui alii de predictis decesserint intestati,
bona ipsorum tam mobilia quam immobilia sibi undecumque adquisita,
deductis expensis funeris et debitis ac injuriis universis, in
predictum conventuale et annuale anniversarium expendantur; et
residuum si quid fuerit, feriali duae partes, et tercia operi
fabricae ecclesiae Gerundensis penitus aplicetur. Quod quidem per
administratores (falta la d) dicti ferialis fideliter impleatur. In
aliis autem clericis aliquo modo beneficiatis in ecclesia Gerundensi
statuimus quod de bonis mobilibus et immobilibus undecumque sibi
adquisitis libere testari valeant juxta velle; et si intestati
decesserint, fiat de bonis ipsorum secundum quod supra ordinatum est
de Episcopis et Prelatis ac aliis clericis supra dictis. Insuper
statuimus quod ordinacio ferialis per venerabilem patrem dominum G.
de Cabanellis bonae memoriae condam Gerundensem Episcopum facta, et
per Gerundensem (falta den) Capitulum aprobata, inviolabiliter
observetur secundum formam quae continetur in instrumento inde
confecto, excepta villa de Crespiano (Crispiano más arriba) quam
habeat semper dominus Gerundensis Episcopus qui pro tempore fuerit
secundum ordinacionem testamenti domini Guillermi Episcopi superius
memorati, quam ordinacionem etiam in presenti laudamus, aprobamus,
ac etiam confirmamus. Adicientes quod sive per dominum Papam vel ejus
Legatum, sive etiam per dominum Metropolitanum fiat alicui collacio
de aliquo personatu vel beneficio jurisdictionis ecclesiae
Gerundensis, simili censura feriale gaudeat supradictum, ac si
collacio dictorum personatuum vel beneficiorum esset facta per
Gerundensem Episcopum, vel per quemlibet de Capitulo Gerundensi.
Actum est hoc VII kalendas octobris anno Domini millessimo
ducentessimo, quinquagesimo quinto. = Ego P. Dei gratia Gerundensis
electus subscribo. = Eg+o G. de Montegrino, Gerundensis Sacrista
subscribo. = + Ego Guillermus de Cartiliano, Gerundensis Archilevita
subscribo. = + Ego R. de Albuciano, Bisullunensis Archidiaconus
subscribo. = + A. de Miniana, Impuritanensis Archilevita. = + R. de
Avinione, Gerundensis canonicus. = Ego R. abbas Sancti Felicis
Gerundensis subscribo. = + Ego B. de Monellis Silvae Archidiaconus
subscribo. = + Ego Bernardus de Gallmariis, Gerundensis canonicus
subscribo. = Ego E. de Cerviano, Gerundensis Precentor subscribo. =
Ego B. de Vill reto (Villacerto más arriba, Bn. de Vilerto
más abajo) subscribo. = + Berengarius de Locustaria, Sacrista
secundus. = Ego Bn. de Pennaforti, canonicus Gerundensis subscribo. =
Sig+num Bn. de Chexanis, Gerundensis canonici. = + Petrus Isarni,
presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Arnallus, presbiter de
Capitulo Gerundensi. = Ego Arnallus alias Olivis, presbiter de
Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Johannes de Sancta Leocadia,
presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo.= + Bn. de Falgeriis,
presbiter de Capitulo ecclesiae Gerundensi. = + Dalmacius de
Petracisa (Petraincisa), Gerundensis canonicus. = Ego Guillermus de
Colonico, presbiter + subscribo. = + R. Bn. Gerundensis, canonicus
qui hoc firmo. = Ego G. de Palacio, canonicus Gerundensis subscribo.
= Sig+num Guillermi Gaufredi, presbiteri de Capitulo Gerundensi. =
Eg+o Arnullus de Colonico subscribo. = Ego B. de Belestar,
presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Bn. de Saltu,
presbiter et... subscribo. Sig+num P. de Regendo, canonici
Gerundensis. = Sig+num P. de Argimirii qui mandato et vice Alamandi
de Aguaviva, Gerundensis canonici qui propria manu non scribit,
subscribo. = Sig+num Johannis de Bisaya qui hoc scripsit mandato
Jachobi de Albornis, notarii domini P. Gerundensis electi. = Ego +
Jacobus de Albornis, notarii domini P. Gerundensis electi subscribo.

LV.

Testamentum
D. Petri de Castronovo Episcopi Gerundensis: anno MCCLXXVIII. (Vid
pág. 184.)

Ex
Cartor. curiae episc. Gerund. fol. 38.

Hoc
est translatum sumptum fideliter IIII nonas junii anno Domini MCCCXIX
a quodam testamento in formam publicam redacto cuius tenor talis est.
In nomine Sanctae et Individuae Trinitatis, Patris et Filii et
Spiritus Sancti. Amen. Cum nichil sit cercius morte, nichilque incercius hora mortis, idcirco nos P. Dei gratia Gerundensis
Episcopus in nostro pleno sensu, memoria et loquela nostrum facimus
seu ordinamus ac condimus testamentum in quo sive ad cuius
executionem eligimus seu facimus manumissores seu executores nostros,
videlicet, venerabilem et dilectum nepotem nostrum Jazpertum, Dei
gratia Episcopum Valentinum, Guillermum Gaufridi, * thesaurarium
ecclesiae Gerundensis, P. de Balneolis, et G. de Terradis,
presbiteros de Capitulo Gerundensi. Quibus si nos mori contingat ante
quam aliud faciamus seu ordinemus testamentum, damus et concedimus
plenam et liberam potestatem vendendi, alienandi, et distribuendi
omnia bona nostra mobilia et inmobilia quaecumque sint et ubicumque,
et etiam exhigendi et petendi ac deffendendi et omnia alia
spetialiter et generaliter faciendi quae nos nunc possemus facere de
predictis. Volentes et mandantes ut predicti manumissores sine dampno
et missione eorum dividant et distribuant omnia bona nostra, ut
inferius invenerint scriptum seu etiam ordinatum. Si autem ipsi omnes
manumissores non possent executioni seu ordinationi huius testamenti
comode interesse, duo ipsorum possint ea omnia facere quae in isto
testamento contineri noscuntur, aliorum absencia non obstante. In
primis volumus et mandamus quod omnia debita nostra solvantur, et
injuriae si quae aparuerint, restituantur et emendentur per predictos
manumissores nostros vel per duos ex ipsis cum consilio Gardiani
fratrum Minorum Gerundae absque malo placito, diffugio et calumpnia.
Eligimus sepulturam nostram in Capitulo Sedis Gerundae, et dimitimus
ecclesiae predictae Sedis pro sepultura nostra inter omnia L solidos.
Dimitimus ecclesiae Sancti Felicis Gerundae XX solidos. Dimitimus
monasterio Sancti Petri de Gallicantu X solidos. Item monasterio
Sancti Danielis X solidos. Item operi dormitorii eiusdem XX solidos.

Item
monasterio Sancti Martini de Costa X solidos. Item ecclesiae Sanctae
Eulaliae, Sanctae Susannae de Mercatallo, Sancti Nicholay, Sanctae
Mariae Puellarum, et Sancti Genesii, unicuique V solidos. Item domui
infirmorum de Pedreto, hospitali novo, et hospitali veteri, unicuique
V solidos. Item operi fratrum Praedicatorum C. solidos. Item operi
fratrum Minorum C solidos. Item mensae fratrum Praedicatorum et
fratrum Minorum unicuique pro refectione C solidos. Et rogamus
fratres ut sint memores animae nostrae. Item pro captivis redimendis
Johannem nigrum batizatum. Item pro missis celebrandis CC
solidos. Item pro salteriis legendis C solidos. Item unicuique XII
presbiterorum de Capitulo Gerundensi V solidos. Item unicuique
presbiterorum in ecclesia Gerundensi stabilitorum II solidos. Item
pro elemosina pauperibus euntibus ostiatim eroganda CC solidos. Item
pro officiis sive oris oblitis seu minus bene dictis CC solidos qui
distribuantur ad cognitionem predictorum manumissorum nostrorum. Item
ecclesiae Sanctae Mariae de episcopali, Sancti Johannis de Matha,
Sancti Vincentii de Rupiano, Sancti Isidori de Piru, Sanctae Mariae
de Uliano, Sancti Aciscli de Baschera, Sanctae Eulaliae de Crispiano,
Sancti Martini de duobus cheriis, et Sanctae Mariae de Pulcro loco de
Villa romano, unicuique pro calice unam marcham argenti. Item
capellae de Villa romano unam squillam quam ibi precipimus fieri, vel
saltim maiorem ollam ipsius loci dari pro ipsa. Item mandamus
institui unum cereum cerae ad honorem Corporis Jhesu Christi in
qualibet predictarum ecclesiarum locorum seu castrorum nostrorum,
exceptis hiis in quibus per nos cerei seu tortae sunt stabilitae.
Item capellae palacii nostri Gerundae unum cereum. Quae quidem cerei
seu tortae accendantur quando incipiuntur Sanctus, Sanctus, et
ardeant quousque Corpus Domini a presbitero sit receptum. Item
volumus et mandamus ae etiam statuimus et ordinamus quod ad honorem
Dei et Beatissimae Virginis Mariae matris eius et omnium Sanctorum,
et ob remedium animae nostrae et parentum nostrorum et illorum quibus
injuriati sumus unum altare construatur et fiat in Capitulo Sedis
Gerundae in honore et nomine Beatae Mariae Macdalenae. Et
instituimus ibidem duos sacerdotes qui intersint divinis officiis
diurnis pariter et nocturnis pro oris per nos oblitis emendandis, et
celebrent missas quilibet in ebdomada sua immediate post primam ita
alta voce quod a circunstantibus audiantur, pro anima nostra et
parentum nostrorum et omnium fidelium defunctorum, et faciant de die
et de nocte ardere unam lampadam coram dicto altari, et unus teneatur
alternatim alium adjuvare, et nichilominus faciant ardere unum cereum
coram dicto altari ad opus Corporis Jhesu Christi, quod quando
incipiuntur Sanctus accendatur et ardeat usquequo Corpus Domini a
presbitero sit receptum. Ad quorum sacerdotum institutionem
assignamus pro vestiario unicuique CC solidos soluturos in festo
Beati Michaelis septembris, et in festo Paschalis mediatim. Et
Episcopus successor noster qui pro tempore fuerit, provideat eis in
comestione, in sanitate, in palacio et in infirmitate extra, et donet
eisdem oleum ad opus predictae lampadis et cereos et candelas
necessarias, libros et pannos et omnia alia ornamenta quae necessaria
fuerint ipsi altari. Ad quorum provisionem tam vestiarii quam
comestionis, lampadis, candelarum, cereorum, librorum, pannorum et
aliorum ornamentorum quae necessaria fuerint ipsi altari, quae omnia
successor noster qui pro tempore fuerit solvat ut est dictum,
dimittimus et assignamus ac obligamus emptionem quam fecimus a R.
de Juyano de honore de Piru et clibanum eiusdem loci, et
emptionem quam fecimus apud Rupianum a domina Agnete de Fuxano, uxore
condam Raimundi de Gerundella, et honorem de Seriyano quem
adquisivimus a domina Raimunda de Seriyano et ab aliis ibidem salvo
violario ipsius dominae. Et quod Episcopus qui pro tempore fuerit
supleat de aliis emptionibus et melioramentis quae nos fecimus quod
necessarium fuerit ad omnia supradicta. Et cum ipsa loca sacerdotum
vacare contigerit, Episcopus qui pro tempore fuerit assignet ipsa
loca presbiteris idoneis et non aliis infra mensem. Quod nisi
fecerit, Capitulum Gerundense haec faciat infra XV dies. Nos vero
predicta loca assignamus in presenti unum Guillermo de Sala clerico,
et aliud R. Savine notario nostro. Si autem unus ipsorum moreretur
vel aliud maius benefficium obtineret, assignamus ipsum locum B.
Vivoni clerico; ita tamen quod infra annum ex quo possesionem
benefficii sive institutionis fuerint adepti, se faciant ad omnes
sacros ordines promoveri, nisi eos tamen aetas impediret, nam tunc
faciant per alium deservire. Item volumus et statuimus quod una
squilla (esquella; esquila) fiat et ponatur juxta ipsum altare quae
ab omnibus qui sunt in ecclesia possit audiri. Ordinamus etiam et
instituimus ipsum festum Beatae Mariae Macdalenae fieri honorifice,
ita quod duplicetur canonia in denariis illa die. Item instituimus et
ordinamus fieri anniversarium nostrum conventuale annuatim in
ecclesia Gerundensi, ita quod quilibet recipiat tantum quantum in
denariis in canonica receperit illa die, et etiam anniversarium XL
presbiterorum in predicta ecclesia stabilitorum. Quae quidem
successor noster Episcopus qui pro tempore fuerit, solvat et solvere
teneatur de redditibus quos nos emimus. Si vero Episcopus qui pro
tempore fuerit nollet solvere pro vestiario et aliis supradictis, et
comestionem dare sacerdotibus predictis, et alia omnia facere quae
superius continentur, manumissores nostri si extarent, assignent ad
omnia ante dicta certos redditus de emptionibus nostris, prout eis
videbitur ad salutem nostrae animae expedire. Si autem ipsi nollent
aut non possent, haec faciat venerabile Capitulum Gerundense. Item
quia in officiis caritatis illis sumus primo obnoxii a quibus
beneficia dinoscimur recepisse, dimittimus venerabili Capitulo Sedis
Gerundae, eo quia Capitulum nos multum dilexit, ac multa grata
servicia et magna nobis exhibuit et honores, ac etiam in nostris
necessitatibus nos juvavit, et spetialiter in emptione quam fecimus
de castro Rupiano, mille solidos annuatim per successores nostros
solvendos ad aucmentum porcionis cotidianae et utilitatem illorum
tantum qui sunt de Capitulo ecclesiae supra dictae. Quorum medietas
solvatur in festo Pentecostes et alia medietas in festo Natalis
Domini de redditibus de Rupiano. Preterea dimittimus unicuique
manumissorum nostrorum D solidos. Item dimittimus domino Episcopo
Valentiae Bafumetum sarracenum nostrum. Item dimittimus
unicuique nepotae nostrae religiosae C solidos. Item unicuique
scutiferorum qui nobiscum fuerint tempore mortis nostrae CCC solidos.
Item coquo L solidos. Item clavigero L solidos. Item cuilibet
trotariorum XX solidos. Item R. Volte L solidos. Item P. de Anglesio
L solidos. Item Petro Textori XX solidos. Item enffranquimus et
facimus liberos a dominio nostro et successorum nostrorum Petrum de
Royra scutiferum nostrum et P. de Anglesio. Item enffranquimus
Matheum batizatum nostrum. Caeteros autem batizatos et sarracenos
mandamus vendi, exceptis dictis Johanne nigro et Matheo ac Bafumento
(Bafumetum) más arriba: ita tamen quod non possint ad manus
infidelium devenire. Item volumus et mandamus militibus, faudatariis,
bajulis nostris et hominibus de Rupiano, de Villa romano, et aliorum
locorum quae nos emimus seu adquisivimus sub fide et homagio nobis
prestitis quod obediant, respondeant in omnibus tanquam nobis nostris
manumissoribus ante dictis. Nec permittant successorem nostrum
intrare possessionem quousque omnia quae in hoc testamento
continentur, totaliter sint completa. Et si necessarium fuerit et
nostris manumissoribus vel duobus ex ipsis videatur, volumus et
mandamus et damus eis plenam et liberam potestatem vendendi castrum
nostrum de Villa romano secundum ordinacionem testamenti Perich
Alamany, et etiam si necessarium fuerit de Rupiano, et etiam alia
loca per nos adquisita, seu emptiones per nos factas quaecumque sint
et ubicumque pro debitis persolvendis et injuriis restituendis, aut
etiam emendandis. Mandantes dictis militibus et faudatariis, bajulis
et hominibus dictorum castrorum et locorum, ut illi vel illis quibus
vendicio per manumissores nostros vel per duos ex ipsis facta fuerit,
obediant et respondeant in omnibus tanquam nobis. Volumus insuper
quod dum manumissores nostri tenuerint ipsa castra et alias emptiones
nostras pro isto testamento exequendo et complendo, quod Guillermus
de Terradis, manumissor predictus firmet instrumenta et quod firma
instrumentorum per ipsum facta sit rata perpetuo atque firma, ac si
per nos specialiter esset facta. Nos enim venditionem seu venditiones
castrorum vel locorum nostrorum vel etiam aliarum rerum per nos
adquisitarum, et instrumenta facta vel firmata per ipsos manumissores
vel per duos aut unum ex ipsis cum testimonio huius testamenti ex
tunc ut ex nunc approbamus et firmamus et corroboramus ac si per nos
personaliter essent facta. Item volumus et mandamus quod manumissores
nostri recipiant redditus de Baschera per annum post mortem nostram
juxta ordinationem ferialis et Capituli Gerundensis. Solutis vero
nostris debitis universis et injuriis plenarie restitutis ac legatis
sive lexiis omnibus persolutis, salvis
institutionibus altaris, sacerdotum, lampadis, et cereorum,
anniversariis et festivitatis Beatae Mariae Macdalenae, ac etiam
lexia sive legato venerabili Gerundensi Capitulo per nos facto, ac
omnibus aliis supradictis, caetera omnia bona nostra scilicet Castrum
de Rupiano, Castrum de Villa romano cum eorum pertinentiis et taschis
de episcopali quas emimus ab Arnaldo de Blanis et ab aliis ibidem
alias emptiones, sive adquisitiones factas et emptiones quas fecimus
apud Ulianum et apud Serram et honorem de Piru et medietatem decimae
de Matha et honorem de Seriyano quem adquisivimus a domina R. de
Seriyano post mortem eius, et ab aliis ibidem et omnes alias
emptiones et melioramenta quae fecimus ad augmentum et servicium
Ecclesiae Sanctae Dei ipsi Omnipotenti Deo et gloriossisimae Matri
eius et ecclesiae Gerundensi et nostris successoribus Episcopis qui
pro tempore fuerint propter redemptionem peccatorum nostrorum, et ob
remedium animae nostrae et parentum nostrorum et illorum quibus
injuriati sumus, dimitimus eis, tamen exceptis quae essent vendita
vel aliter alienata pro solucione debitorum nostrorum, et
restitutione injuriarum et ipsos heredes nostros universales
instituimus in predictis: rogantes et suplicantes eisdem ut sint
semper memores animae nostrae et pro ipsa dignentur Dominum
deprecari. Si autem successores nostri Episcopi impugnarent aut
infringerent vel infringere vellent hoc testamentum nostrum seu
nollent ipsum servare; omnia quae nos emimus et adquisivimus et eis
superius dimisimus, subtraimus eis et auferimus et venerabili
Gerundensi Capitulo dimittimus omnia supra dicta cum conditionibus
supra scriptis. Ita quod idem Capitulum teneatur facere et complere
omnia superius comprehensa, et ipsum Capitulum et Gerundensem
ecclesiam universalem heredem instituimus in eisdem. Ut autem presens
testamentum nostrum plenius et liberius ac facilius in omnibus omnem
sorciatur effectum excellentissimum dominum Petrum, Dei gratia
Regem Aragonum prece cariori quam possumus humiliter deprecamur
devote suae clementiae supplicando, quatinus si manumissores nostri
nollent aut non possent ea quae superius scripta sunt exequi seu
etiam ordinare, vel successores nostri nollent servare aut
infringerent seu infringere vellent predicta vel aliqua de predictis,
vel etiam si Capitulum nollet vel non posset predicta complere, idem
dominus Rex per suam clementiam dignetur facere exequi ea omnia et
compleri, sicut de pietate sua confidimus et speramus. Haec est
nostra ultima voluntas quae si non valet jure testamenti, saltim
valeat jure codicillorum vel cuiuslibet alterius ultimae voluntatis.
Actum est hoc presens testamentum XVI kalendas januarii anno Domini
MCCLXX octavo. = Sig+num domini P. Dei gratia Gerundensis Episcopi
qui propter debilitatem et infirmitatem non poterat manu propria
subscribere in manu mei notarii infrascripti huiusmodi testamentum
laudavit et firmavit et rogavit firmare. Et ego Raymundus Savina,
notarius suus infrascriptus de mandato eiusdem signo puncti firmavi.
= Testes rogati huius testamenti sunt Bn. de Podio, capellanus de
episcopali, Johannes de Bisania, clericus Gerundensis, R. de Fisco,
clericus de Rupiano, Petrus, clericus Sanctae Margaritae de Rupiano,
G. Canavellis, clericus Sanctae Mariae de Rupiano, Bn. Eybelini,
clericus de Rupiano, P. Vivonus de Baschera, clericus. = Ego R. de
Avinione, Gerundensis Archilevita subscribo. = G. P. canonicus
Gerundensis subscribo +. = Ego Brg. de Rabedonibus, canonicus
Gerundensis subscribo. = Sig+num G. de Matha, canonici Gerundensis. =
Eg+o Dalmacius de Petracisa, Abbas Sancti Felicis Gerundensis
subscribo. = Eg+o R. de Sancta Cecilia presbiter de capitulo
Gerundensi subscribo. = Ego P. de Balneolis, presbiter de Capitulo
ecclesiae Gerundensis ut executor seu manumissor subscribo +. =
Sig+num G. Gaufridi, thesaurarii manumissoris. = Eg+o G. de Terradis,
presbiter de Capitulo Gerundensi ut manumissor subscribo. = Ego Bn.
de Vilerto, Archidiaconus de Silva subscribo. = Ego P. de Pontonibus,
Archidiaconus Impuritanensis subscribo. = Ego A. de Curçavello,
canonicus Gerundensis subscribo. = G. de Comellis pro+bat haec
cirografa pellis. = Ego Dalmacius de Palaciolo, presbiter de Capitulo
Gerundensi subscribo = Ego Bn. de Villafredario, Gerundensis Sacrista
secundus salvo et retento et mihi et successoribus meis quod per hoc
testamentum seu ordinacionem nec ego, nec successores mei in aliquo
honerentur ss. = Ego Poncius de Urgio subscribo. = Gerundensis
Sacrista subscribo. = Ego A. de Juviniano, Bisulluni Archidiaconus
subscribo. = Eg+o Franciscus Alquerii, clericus de Capitulo
Gerundensi subscribo. = Ego Dalmacius de Rechesen, Gerundensis
ecclesiae Precentor subscribo. = Ego Romeus de Monte olivo, canonicus
Gerundensis subscribo. = Ego P. de Podio, presbiter de Capitulo
Gerundensi subscribo. = Ego Jacobus de Fato, presbiter de Capitulo
Gerundensi suscribo. = Ego + A. de Olivis, presbiter de Capitulo
Gerundensi subscribo. = Ego Conpayonus de Stagneolo, presbiter de
Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Bn. de Villamarino, canonicus
Gerundensis subscribo. = Sig+num Raymundi Sabine, notarii domini
Episcopi supradicti qui de mandato eiusdem domini Episcopi hoc
testamentum scripsit et clausit die et anno prefixis. = Eg+o Petrus
Capmany, notarius publicus domini Petri, Dei gratia
Gerundensis Episcopi hoc translatum continens quinque paginas et
dimidiam vel circa cum originali suo fideliter comprobatum scribi
feci et clausi cum litteris rasis et aptatis in secunda pagina
presentis translati, et cum supra posito in XVII linea eiusdem
paginae circa mediam lineam primae litterae, et cum supra posito
etiam quinta pagina videlicet in XXIII linea eiusdem, ubi dicitur:
Ego Dalmacius de Palaciolo.

LVI.

Decretum
Jacobi I super mutatione monetae Barcinonensis: anno MCCLXIII. (Vid.
pág. 185)

Ex
autogr. in archiv. eccl. Gerund.

Jacobus
Dei gratia Rex Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comes Barchinonae et
Urgelli et Dominus Montispessulani fidelibus suis Guillermo Sugnario,
bajulo, Bernardo de Vico, judici ordinario curiae et toti
Universitati proborum hominum civitatis Gerundae salutem et gratiam.
Intelleximus quod super solucione tributorum et censualium quae
fuerint stabilita et contracta tempore preteritae monetae de
duplencho qualiter et in quantum nunc solutio debeat fieri de
ista moneta ternenca, apud vos dubitatio diu exorta est, et
maxime ex eo quia sub sigillo nostro... fuit vobis missa forma
constitutionis a nobis editae super hoc, necnon et sentenciae quam
super huiusmodi dubitatione tulimus inter P. de Lissacho ex una
parte, et G. Burgues et uxorem eius Mariam de Arters, cives
Barchinonae ex altera, in quibus litteris aliud manifeste continetur
sive per errorem, sive per aliquam malitiam appositum fuerit quam in
dicta constitutione et sententia praedicta contineatur. Unde ne de
coetero possit apud vos haberi dubitatio de predictis, formam illius
constitutionis et sententiae, prout ea tunc ordinavimus et tulimus in
Barchinona, et ibidem sub sigillo nostro majori consignata
reliquimus, vobis de verbo ad verbum sub presentis sigillo nostro
mittimus consignatam. Forma autem praedictorum haec est: Noverint
universi quod coram nobis Jacobo Dei gratia Rege Aragonum, Majoricae,
et Valentiae, Comite Barchinonae et Urgelli et Domino Montispessulani
post monetae Barchinonae de duplenco mutationem Guillermus
Burgues et Maria de Arters uxor eius proposuerunt quod ipsi septem
solidos de moneta duplencha pro tributo sive censu qualibet
septimana Petro de Lissaco, civi Barchinonae solvere tenebantur
ratione cuiusdam furni quem pro ipso tenebant in emphiteosim
(enfiteusis); nunc vero idem Petrus tantundem pro dicto censu de
moneta nova ternenca contra justitiam peciit et exegit sed jure
continebatur instrumento emphiteotico sive censuali quod
census constitutus de moneta curribili solveretur et modo ternenca
sit curribilis Barchinonae dicebat Petrus de Lissacho Guillermum
Burguesium et Mariam de Arters eius uxorem ad solutionem monetae de
ternenco constitutam noviter merito compellendam et cum hinc
inde tam inter predictos quam inter quosdam alios in dubium fuit
revocatum utrum ratione illius clausulae scilicet monetae curribilis
Barchinonae Domini censualium deberent tantumdem recipere de hac
moneta ternenca quantum de veteri de duplencho, Nos Jacobus Dei
gratia Rex Aragonum, Majoricae et Valentiae, Comes Barchinonae et
Urgelli et Dominus Montispesulani cum essemus apud Barchinonam in
nostro palatio constituti quia negociorum emergencium varietas et
subjectorum interpellationes frequenter dant occasionem condendi
novam constitutionem, habito consilio Arnaldi per eandem gratiam
Episcopi Barchinonae et sanyoris partis clericorum Sedis
eiusdem ac civium Barchinonae et curiae nostrae sapientum praedictam
quaestionem dirimere cupientes, decernendo statuimus quod dictus
Petrus recipiat solutionem a Guillermo Burgues et a Maria de Arters
uxore eius de moneta nova ternenca ad valorem et extimationem monetae
veteris de duplencho, videlicet, quator solidos et octo denarios pro
septem solidis de duplencho, et sic de coetero dicimus observandum in
omnibus censualibus quantaecumque fuerit quantitatis quod pro tribus
solidis vel tribus denariis monetae veteris de duplencho solvantur
duo solidi vel duo denarii presentis monetae de ternenco. Haec autem
in hoc casu volumus optinere et inpendentibus negociis et similibus
in futurum verbo curribili in instrumento censuali apposito in aliquo
non obstante cum propter illud aliquod pactum in contrarium positum
nullatenus intelligatur. Datum apud Barchinonam in consistorio Domini
Regis in palatio suo sexto kalendas julii anno Domini millessimo CCLX
praesentibus nobilibus viris Hugueto de Angularia, R. de Gerundella,
P. * Dahuro, G. de Lacera, G. Grunni, Jacobo Grunni, Poncio de
Alesto, Ferrario de Minorissa, Arnaldo de Sanahugia, Bn. Aymerici et
aliis pluribus civibus Barchinonae. = Sig+num Jacobi Dei gratia Regis
Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comitis Barchinonae et Urgelli et
Domini Montispessulani. = Sig+num Guillermi de Rocha qui mandato
Domini Regis pro Domino G. Dei gratia Ilerdensi Episcopo cancellario
suo haec scribi fecit loco, die et anno prefixo. Mandamus itaque
vobis quatinus secundum formam predictam in solutionibus censualium
et tributorum procedatis non obstante verbo curribili in instrumento
appossito, si non sint alia verba apposita quae spetiale pactum
inducere videantur, veluti si dicatur in instrumento quod fiat
solutio de quacumque vel cuiuscumque monetae curribilis Barchinonae
vel dicatur de moneta quae pro tempore fuerit curribilis vel quae
solutionis tempore fuerit curribilis vel similia quae certum pactum
inducere videantur quod solutio fiat de moneta quae tempore
solutionis fuerit curribilis. Nos enim non intelligimus contra
pactiones expressas contrahentium aliquid ordinare. Datum Barchinonae
sexto kalendas septembris anno Domini millesimo CCLX tercio.

LVII.

Acta
disputationis R. Moysis Gerundensis cum Fr. Paulo Christiani, ord.
Praedicatorum (Vid. pág. 186.)

Ex
Cartor. curiae episc. Gerund. pág. 40.

Hoc
est translatum sumptum fideliter a quadam carta sigillo pendenti
Domini Regis munita cuius series talis est.
Anno Domini MCCLX
tercio, XIII kalendas augusti, praesentibus Domino Rege Aragonum
et multis aliis Baronibus, Praelatis, religiosis, militibus in
palacio Domini Regis Barchinonae, cum Moyses dictus
magister Judeus fuisset ab ipso Domino Rege ad
instantiam fratrum Praedicatorum de Gerunda vocatus, et esset ibidem
praesens cum multis aliis Judeis qui videbantur et credebantur inter
alios Judeos peritiores, frater Paulus premissa deliberatione cum
Domino Rege et quibusdam fratribus Praedicatoribus atque Minoribus,
qui erant presentes, non ut fides Domini Jhesu Christi, quae propter
sui certitudinem non est in disputatione ponenda, deduceretur in
medium quasi res dubia est Judeis, sed ut ipsius fidei veritas
manifestaretur propter destruendos Judeorum errores, et ad tollendam
confidentiam multorum Judeorum, qui cum non possent suos errores
deffendere, dicebant dictum magistrum Judeum posse sufficienter
respondere ad universa et singula, quae eis opponebantur, proposuit
dicto magistro Judeo se cum Dei auxilio probaturum per scripturas
comunes et autenticas
apud Judeos ista per ordinem quae sequuntur:
videlicet Messiam qui interpretatur Christus, quem ipsi Judei
expectabant, indubitanter venisse. Item ipsum Messiam sicut probatum
fuerat, verum Deum et hominem debere esse. Item ipsam vere passum et
mortuum esse pro salute humani generis. Item quod legalia sive
cerimonialia cessaverunt et cessare debuerunt post adventum
dicti Messiae. Cum ergo dictus Moyses interrogatus fuisset
utrum ad ista quae praedicta sunt respondere vellet, dixit et
constanter asseruit quod sic,
et si esset necessarium remaneret propter hoc Barchinonae non solum
per unam diem vel septimanam vel mensem, sed etiam per annum unum. Et
cum fuisset ei probatum quod non debebat vocari magister, quoniam hoc
nomine non debuit aliquis Judeus vocari a tempore passionis Christi,
concessit ad minus hoc quod verum esset ab octingentis annis citra.
Tandem fuit ei propositum quod cum frater Paulus venisset Gerundam
causa conferendi cum ipso de hiis quae pertinent
ad salutem, et inter alia exposuisset diligenter de fide Sanctae
Trinitatis tam super unitate essentiae divinae quam super Trinitate
personarum fidem quam tenent Christiani, concessit quod si ita
credebant Christiani sicut ei fuerat expositum, credebant vere ita
tenendum esse. Et cum hoc iterum coram Domino Rege fuisset repetitum
non contradixit, sed tacuit, et sic tacendo concessit. Deinde in
palacio Dominus Regis fuit quaesitum a dicto Judeo utrum Messias qui
dicitur Christus venisset; quo respondente cum assertione quod non,
et adiciente quod idem est Messias et Christus, et
si posset ei probari quod Messias venisset, de nullo alio credi
deberet nisi de illo, scilicet, Jhesu Christo quem Christiani
credunt, cum nullus alius venerit qui ausus fuerit sibi usurpare hoc
nomen, nec esset qui creditus fuerit Christus, fuit ei evidenter
probatum tam per auctoritates Legis et Prophetarum quam per Talmuth
(Talmud), quod Christus in veritate venerat, sicut credunt et
predicant Christiani. Ad quod eum respondere non posset victus
necessariis probationibus et auctoritatibus concessit Christum sive
Messiam jam sunt transacti mille anni natum in Bethleem fuisse, et
exinde Romae aliquibus apparuisse, et cum quaereretur ab eo ubi est
iste Messias quem dicitis natum et Romae apparuisse, respondit se
nescire. Postmodum vero dixit cum vivere in Paradiso terrestri cum
Elia. Dicebat autem quod licet sit natus, tamen nondum venit, quia
Messias tunc dicebatur venisse cum acceperit dominium super Judeos et
eos liberabit, et Judei eum sequentur. Contra quam responsionem
adducta fuit auctoritas Talmuth quae manifeste dicit quod etiam eis
hodie veniet, si audierint vocem eius, et non obduraverint corda sua,
sicut dicitur in Psalmista: Hodie si vocem eius audieritis, etc.
Addebatur etiam quod Messiam natum esse inter homines et cum venisse
inter homines, nec potest aliter esse nec intelligi. Et ad hoc nihil
potuit respondere. Item inter probaciones propositas de adventu
Messiae, adducta fuit illa de Genesi: Non auferetur sceptrum de
Juda, etc. Cum ergo constet quod in Juda non est sceptrum neque Dux,
constat quod venit Messias qui mittendus erat. Ad hoc respondebat:
Quod sceptrum non est ablatum sed vacat, sicut etiam fuit in tempore
captivitatis Babiloniae, et probatum est ei quod in Babilone
habuerunt capita captivitatum cum juredictione, sed post Christi
mortem nec Ducem nec Principem nec capita captivatum secundum
prophetiam Danielis, nec Prophetam nec aliquod regimen
habuerunt, sicut manifeste hodie patet. Per quod certum est
eis Messiam venisse. Ipse tamen dicebat quod probaret quod
predicta capita habuerunt post Christum, sed nichil potuit hostendere
de predictis, immo confessus est quod non habuerunt predicta capita
ab octingentis vel quingentis annis citra. Sic ergo patet quod venit
Mesias, cum auctoritas mentire non possit. Item cum dictus
Moyses diceret Jhesum Christum non debere dici Messiam quia Messias
ut dicebat, non debet mori sicut dicitur in psalmo: Vitam peciit a te
et tribuisti ei, etc. Sed debet vivere in eternum tam ipse quam illi
quos liberatus est, quaesitum fuit ab eo utrum id capitulum Isaiae
LIII: Domine quis credidit quod secundum Ebreos incipit in fine LII
capituli, ubi dicitur: Ecce intelliget servus meus, etc. loqueretur
de Messia, quo constanter affirmante quod nullo modo loquitur de
Messia, probatum fuit ei per multas auctoritates de Talmuth quae
loquuntur de passione Christi ac morte quam probant per dictum
capitulum quod de Christo intelligitur praedictum capitulum Isaiae,
in quo mors Christi et passio et sepultura et eius resurrectio
evidentius continentur. Ipse vero tandem coactus per auctoritates
confessus est quod de Christo intelligitur et exponitur ex quo patet
quod Messias debuit pati et mori. Item cum nollet confiteri veritatem
nisi coactus auctoritatibus, cum auctoritates non posset exponere,
dicebat publice quod illae auctoritates quae inducebantur contra eum
licet sint in libris Judeorum antiquis et autenticis, non tamen
credebat (pone crebebat) eis, quia ut dicebat, sermones erant in
quibus doctores eorum ad exortationem populi multiotiens
mentiebantur. Per quod arguebat tam doctores quam scripturas
Judeorum. Item omnia quae confessus est et quae ei probata sunt vel
fere omnia prius negavit, et postea redargutus per auctoritates
confusus coactus est confiteri. Item cum non posset respondere, et
esset pluries publice confusus, et tam Judei quam Christiani contra
eum insultarent dixit pertinaciter coram omnibus quod nullo modo
responderet quia Judei ei prohibuerant et Christiani scilicet frater
P. de Janua et quidam probi homines civitatis ei miserant dicere
consulendo quod nullo modo responderet. De quo mendacio per dictum
Fratrem P. et per probos homines fuit publice redargutus. Unde patet
quod per mendacia a disputacione subterfugere nitebatur. Item cum
promissiset coram Domino Rege et multis aliis quod
coram paucis responderet de fide sua et de lege, cum Dominus Rex
esset extra civitatem, latenter aufugit et recessit. Unde patet quod
non audet, nec potest suam erroneam credentiam deffensare. Nos
Jachobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comes
Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani veraciter
confitemur et recognoscimus universa et singula dicta et facta fuisse
in presentia nostra et aliorum multorum, sicut superius in hac
presente scriptura continetur. In cuius rei testimonium sigillum
nostrum ad perpetuam memoriam duximus apponendum. = Sig+num Bn. de
Caderita, notarii. = Sig+num Petri Carbonelli, notarii. = Signum
Petri de Termino, notarii huius translati testium. =
Sig+num Jachobi de Portu publici Barchinonae notarii, qui hoc
translatum scribi fecit et clausit, et cum litteris emendatis in
IIII, et in IX et in X lineis, quinto kalendas octobris. Anno Domini
MCCLX tercio.

LVIII.

Carta Jacobi Regis Aragonum super accusationem Bonastrugi de Porta magistri
Judaei. (Vid. pág. 187.)

Ex.
arch. reg. Barcin. Regest. 7. Jacobi I part. 2. pág. 263.
(El de Bofarull es Reg. n. 13. fol. 265. 14 abril 1265.)

Noverint
universi quod cum nos Ja. et caet. fecerimus venire apud Barchinonam
Bonastrugum de Porta, magistrum Judeum de Gerunda ratione
accusationis quam prior fratrum Praedictorum Barchinonae frater, R.
de Penna forti (Ramón de Penyafort; Pennaforti junto en el texto de Bofarull) et frater A. de Segarra et
frater Paulus eiusdem ordinis de ipso nobis fecerant, qui asserebant
quod in Domini nostri vituperium et totius fidei catholicae dixerat
quaedam verba, et etiam de eisdem librum fecerat de quo transcriptum
dederat Episcopo Gerundae; idem Bonastrugus in nostra praesentia
constitutus praesentibus venerabili Episcopo Barchinonae, Bg. A. de
Angelaria (Angularia), magistro Bg. de
(aquí no continúa el
texto, salta de la página 336 a la 337; pego el resto del documento de Bofarull al final. Hay variación entre Villanueva y Bofarull)
praedictus
concedimus tibi dicto Bonastrugo de Porta, magistro Judeo quod de
praemissis vel aliquo praemissorum in posse alicuius persone non
tenearis tempore aliquo respondere, nisi tantum in posse
nostro et praesentia. Dat. Barchinone II idus aprilis anno Domini
MCCLX quinto.

//

Berengario de Turri archidiacono Barchinone magistro B. de Olerda sacrista Barchinone B. Vitale Ferrer de Minorisa et Berengario de Vico jurisperitis et pluribus aliis sic respondit quod predicta verba dixerat in disputacione que fuit inter ipsum et fratrem Paulum predictum et in nostro palacio Barchinone in principio cujus disputationis fuit a nobis sibi data licencia dicendi omnia quecumque vellet in ipsa disputacione: quare ratione licentie a nobis et fratre R. de Pennaforti predicto sibi data in dicta disputacione de predictis non tenebatur in aliquo maxime cum predictum librum quem tradidit dicto episcopo Gerunde scripsisset ad preces ipsius: super quibus nos Jacobus Dei gratia rex predictus nostrum habuimus consilium cum episcopo Barchinone et aliis supradictis qualiter in facto dicti judei procedere deberemus: habito tamen consilio cum eisdem cum nobis certum sit dictam licenciam a nobis et fratre R. de Pennaforti sibi tunc temporis fore datam volebamus ipsum judeum per sententiam exulare de terra nostra per duos annos et facere comburi libros qui scripti erant de verbis supradictis: quam quidem sententiam dicti fratres predicatores admitere nullomodo voluerunt. Quapropter nos Jacobus Dei gratia rex predictus concedimus tibi dicto Bonastrugo de Porta magistro judeo quod de premissis vel aliquo premissorum in posse alicujus persone non ..... nearis (tenearis) tempore aliquo respondere nisi tantum in posse nostro et presentia. Datum Barchinone II idus aprilis anno Domini MCCLX quinto.

LIX.

Constitutiones
factae per dominum Guillermum de Ruppebertino, Archiepiscopum
Terrachonensem in prima visitatione ecclesiae Gerundensis (a). (Vid.
pág. 199.)
(a) Praefuit Guillermus Sedi Tarracon. ab anno 13...
ad 1315 quo e vivis sublatus est.

Ex
codice Barchinonen. apud Augustinian.

Ut
omnes de ecclesia intersint ad officium.

In
Christi nomine nos Guillermus miseratione divina sanctae
Terrachonensis ecclesiae Archiepiscopus, attendentes nobis incumbere
ex debito sollicitudinis pastoralis evellere vitia, plantare
virtutes, iniqua destruere et edificare honesta, ut divina gratia
operante, juxta propheticum verbum, prava transeant in directa, et
aspera convertantur in plana, praesertim circa statum ecclesiarum et
clericorum qui dormire debent a vitiis, ut sint poennae
columbae deargentatae (plumas de paloma plateadas; como en penat,
penada, rat penat o rata penada; en rumano también se usa; bat
inglés, murciélago, Fledermaus en alemán - Fleder + Maus), et lux
eorum luceat coram omnibus, nec id, quod absit, in eis appareat quod
obfuscet candorem ecclesiasticae puritatis, et animarum periculum
valeat redundare, idcirco in Gerundensi ecclesia quam spetiali
caritate diligimus, visitationis officium tam in capite, quam in
membris exercentes, praedicta cum Dei adjutorio exequi cupientes,
duximus in ipsa ecclesia refformanda, ea quae inferius continentur.

Primo
invenimus quod aliqui de Capitulo ipsius ecclesiae non veniunt ad
ipsam ecclesiam pro divinis officiis celebrandis, prout debent et est
in ipsa ecclesia fieri consuetum. Quapropter eos hortamur in Domino,
et monemus quod ad dictam ecclesiam conveniant ad divinum officium
celebrandum sine murmure et honeste, et suas faciant septimanas, et
alia quae fuerint eis injuncta. Et si propter defectum alicuius, cui
commissa fuerit missa, evangelium, vel epistola, missa in altari
mayori cessaverit, ille propter cuius defectum missa cessaverit, sit
eo ipso privatus per tres dies canonica portione, quae in usus
pauperum expendatur. Et si talis non sit canonicus, vel portionarius,
ad arbitrium Episcopi, vel Praecentoris alias puniatur. Et quia
invenimus quod omnes canonici ipsius ecclesiae debent esse diaconi,
et illi qui dicuntur praesbyteri de Capitulo ecclesiae Gerundensis
debent esse praesbyteri, et quod Petrus de Rochabertino,
Galfridus de Ruppebertino, (ambos Rocaberti) Hugo de
Crudiliis, R. de Sancta Pace (Santa Pau), R. Bng. de Cervilione, Bng.
de Palatio, G. de Corniliano, Petrus de Monte, et Bnus. de
Crudiliis, canonici ipsius ecclesiae, non sunt ad ordinem diaconatus
promoti, et quod A. de Vilaricho, Bn. de Corneyla,
(Corniliano, Corneyla, Cornellá) et Franciscus de Guarnau, clerici
de Capitulo ecclesiae Gerundensis, non sunt ad praesbyteratus ordinem
promoti, monemus omnes praedictos canonicos nominatim, quod ad

diachonatus
ordinem, et dictos A. de Vilarico, et Bn. de Corneyla, et
Franciscus de Guarnau ad praesbyteratus ordinem infra annum se
faciant promoveri; alioquin vocem non habeant in Capitulo, nec ad
aliquos tractatus Capituli admittantur, donec ad dictos ordines
fecerint se promoveri: sub virtute sanctae obedientiae Episcopo et
Capitulo ipsius ecclesiae injungentes, ne aliter ipsos ad Capitulum,
seu aliquos tractatus Capituli vocent, recipiant, vel admittant, nisi
forsan aliquos ex ipsis defectus aetatis, vel alium aliud
impedimentum canonicum excussaret, de quo infra annum a praesenti die
continue numerandum teneantur ipsi Episcopo facere plenam fidem. Illi
autem qui propter defectum aetatis non possent ad praedictos ordines
promoveri, promoveantur infra annum ad ordines ad quos sufficiat
eorum aetas, et postea ad dictos diachonatus, vel praesbyteratus
ordines statim cum eorum aetas ad hoc sufficiat infra annum, alioquin
praedictam poenam se noverint incurrisse, et hoc idem in eorum
successoribus volumus observari.
Et quia aliqui jamdiu et promoti
ad praesbyteratus ordinem, missam negligunt celebrare, praecipimus
jam promotis ad dictum ordinem, et de coetero promovendis, quod
missam celebrent ut frequentius poterunt comode et honeste. Et
praecipimus Episcopo quod ipsos ad hoc compellat. Monemus etiam
Arnaldum de Juviniano, Pontium de Palaciolo, et Bartholomeum Baruli
habentes beneficia subdiaconorum in ipsa ecclesia, quod usque ad
festum Sancti Michaelis proxime venturum se faciant ad subdiaconatus
ordinem promoveri, alioquin a perceptione beneficiorum quae in ipsa
ecclesia obtinent, noverint se suspensos. Injungentes praefato
Episcopo, ut dictos Arnaldum, Poncium, et Bartholomeum, et Ferrarium
Roquerii qui simile beneficium in ipsa ecclesia obtinet, faciat
personaliter residentiam in suis officiis deservire, vel ad minus per
idoneos substitutos, ita quod ad missam mayorem subdiaconus semper
sollempniter induatur.

Quod
illi non recipiant anniversaria, qui non interfuerint ad officia.

Coeterum
quia invenimus, quod in dicta ecclesia recipiunt anniversarium illi
qui divinis officiis non intersunt contra formam constitutionis
Domini Bonifacii Papae VIII super hoc editae, hoc districtius fieri
de coetero prohibemus, praecipientes sub poena suspensionis illi, seu
illis qui dicta anniversaria distribuunt, seu habent distribuere, ne
alicui contra formam ipsius constitutionis donent vel distribuant de
anniversariis antedictis.

Quod
mulieres non stent infra rexias.

Sane
reputantes sicut est inhonestum quod mulieres sint vel stent infra
rexias, seu cancellos, dum in mayori altari missarum sollempnia
celebrantur, hoc de coetero fieri prohibemus. Mandantes et
praecipientes praedicto Episcopo et Praecentori et illis qui in dicto
altari missarum sollempnia celebrant, ne hoc de coetero fieri
patiantur, si divinam et nostram voluerint fugere ultionem. Et ut hoc
maelius evitetur, hanc nostram prohibitionem et praeceptum diebus

dominicis
et festivis praecipimus coram populo in ipsa ecclesia publicari.

Quod
sequantur crucem.

Item
monemus omnes illos qui ex ordinatione seu consuetudine ipsius
ecclesiae tenentur sequi crucem mayorem ad corpora deffunctorum, quod
ipsam crucem sequantur ad pulsationem campanae. Et si propter
deffectum alicuius illorum qui ad praedicta tenentur dicta crux
portata non fuerit ad corpora deffunctorum, ille vel illi ob cuius
vel quorum culpam remanserit de suo proprio dare, solvere teneantur
tantum quantum fuerit legatum factum pro dicta cruce portanda illi
seu illis qui dictum legatum habere debebant.

Quod
nullus eligat sibi in ecclesia Gerundensi successorem in beneficiis
quae sequuntur.

Illam
autem consuetudinem, seu ordinationem, si sic dici debeat, poenitus
reprobamus quod beneficia altaris de Sancta Cruce quod tenet Poncius
Alberti, praesbyter de Capitulo, et Sancto Michaele quod tenet Bng.
de Olivis, praesbyter de dicto Capitulo et de Sancto Benedicto quod
tenet A. Poncii per illos qui ipsa beneficia obtinent, dentur vel
dimittantur alii in testamento vel inter vivos, vel per ipsos

eligantur
ad eadem beneficia succesores, cum in beneficiis ecclesiasticis
haereditaria successio reprobetur. Et si aliquis ex donatione,
legato, seu electione alicuius, aliquid de dictis beneficiis
obtinentis, aliquod de dictis beneficiis recipere contigerit,
reddatur eo ipso inhabilis ad ipsum beneficium obtinendum, sed cum
dicta beneficia vacare contigerit canonice conferantur.

LX.

Ordinatio
facta de hiis quae sunt prohibita clericis tam conjugatis quam in
minoribus constitutis, si voluerint gaudere privilegio clericali, per
dominum Guillermum de Villamarino, Episcopum Gerundensem anno Domini
MCCCXVI (a: Rexit hic Guillelmus ecclesiae Gerundensi ab anno 1312 ad
1318, ut ex probatis scripturis in eiusdem cartophylacio constat.).

(Vid. pág. 201.)

Ex
codice Barchinonen. apud Augustinian.

Guillermus
permissione divina Gerundensis Episcopus dilectis in Christo
clericis, ac ecclesiarum Rectoribus universis per Gerundensem
diocesim constitutis, vel eorum loca tenentibus ad quos presentes
pervenerit, salutem et sinceram in Domino caritatem. Ex frequenti
clamore plurium fide dignorum intelleximus, quod dolenter referimus,
et relatu quod nonnulli clerici tonsorati (tonsurati,
tonsurados), seu in minoribus ordinibus constituti in nostris
existentes parrochiis, nec in modo tonsurae, nec in vestimentorum
forma, nec in calitate negotiorum quidquam in se ipsis de clericali
ordine ostendentes, ad correctionis quoddam subterfugium clericatus
praerrogativam labiis allegantes, inhonestas negotiationes, ac alios
actus illicitos exercentes paulo ante ipsum negaverant clericatum
agendo in praemissis quae sunt prohibita clericis, et etiam
exercendo, et quae clericali non congruit honestati in eorum animarum
periculum, et contemptum ordinis clericalis in magnum etiam scandalum
plurimorum. Verumtamen cum a talibus clericis, si clerici dici
possunt, ipsi ecclesiae non acrescat devotio, sed decrescat, et talia
gravia sint, nec remanere debeant impunita, nec Nos ea possimus, nec
etiam debeamus occulis conniventibus pertransire, ne per impunitatis
audatiam fiant qui nequam sunt nequiores; mandamus vobis et unicuique
vestrum in virtute sanctae obedientiae, et sub poena
excommunicationis firmiter et districte, quatinus trinam generalem
monitionem (tres avisos, advertencias, admoniciones; Mahnung
alemán) in ecclesiis vestris publice faciatis infra XX dies a
tempore monitionis nostrae proxime et continue computandos, quorum
quinque pro primo, alios V pro secundo, reliquos vero decem pro
tertio termino seu edicto peremptorie assignamus, ut quicumque de
praedictis clericis tonsoratis, vel in minoribus ordinibus
constitutis, sive sint conjugati vel non, de coetero pro clericis
haberi voluerint seu gaudere privilegio clericali, tonsuram congruam
ac vestes defferant clericales, a negotiationibus inhonestis et
illicitis totaliter desistendo. Sic quod publice ad arandum vel
fodiendum vel agros colendum minime operas suas locet, tabernas
publicas in quibus vinum revendant, aut tafurarias non teneant, nec
in eas etiam conversentur, nec faciant seu exerceant contractus
usurarios, carnifices vel bestiarum publici excoriatores (:
escorxadors; los que quitan el cuero, piel, matarifes; escorxador :
matadero y matarife), triparum venditores,
fimi (fiemo : fem : estiércol, mierda; humus, fumus) personaliter
vel cum bestia portitores (portadores), bastaxii (bastaxos,
bastaixos; bastaix), lanicarptores seu lanae archeiatores
(esquiladores; esquiladors), pedasolerii, fusterii (fusters;
carpinteros; fusta: madera, madero, y barco de madera), petrarii
(pedreros, pedrers) pro peccunia, parietum vel domum constructores,
monerii, fabri, sutores, pellium seu coriorum cum sanguine
abtatorum blancherii, carbonerii (carboneros), seu fornerii (forners;
horneros, hornos de carbón; después panaderos porque cocían el pan
en hornos), revenditores piscium (revendedores de pescado, como
Gamundí de Valderrobres), vel sagiones saecularis curiae non
existant. Immo si unquam talia exercerunt, seu etiam acceptarunt, se
ipsos corrigant totaliter et emendent. Alioquin elapso dicti termini
curriculo ex tunc se sciant immunitatis clericalis praerrogativae
extorres, ac expertes privilegii ecclesiasticae libertatis, quae pro
clericorum tutela, et laycorum violentia cohercenda dinoscitur
instituta, nec ulterius pro clericis habeantur, nec gaudeant
privilegio clericali, cum privilegium mereatur amittere qui permissa
sibi abutitur potestate. Datum Gerundae III idus octobris anno Domini MCCCXVI.

De
vita et honestate clericorum (a: Haec constitutio concilii
provincialis est, edicto tamen Episcopi Gerundensis in exemplari
Barcinonensi inserta.).

Diocessanis
locorum districte praecipimus ut clericos carnificum, seu
macellariorum, aut tabernariorum officium publice et personaliter
exercentes nominatim et tertio moneant ut sic ab huius officiis infra
convenientem terminum monentium ipsorum arbitrio moderandum
desistant, quod ipsa nullo unquam tempore reassumant. Qui si taliter
moniti ab hiis non destiterint, aut ipsa ut premissum est exercendo
reassumpserint quantocumque conjugati omnino non conjugati vero in
rebus, et si omnino incedant ut layci in personis privilegium
clericale, quamdiu praemissis institerint eo ipso ammittant. Adversus
vero alios clericos negotiationibus vel comerciis saecularibus vel
officiis non convenientibus clericali proposito publice insistentes,
vel arma portantes, sic canonica studeant servare instituta quod et
illi ab excessibus compescantur huiusmodi, et ipsi de dampnabili
circa hoc negligentia nequeant reprehendi.

LXI.

Ordinatio
Episcopi Gerundensis super erectione monasterii B. Mariae de Mercede
in eadem civitate: anno MCCCXXVI. (Vid. pág. 210.)

Ex
autogr. in arch. eccl. Gerund.

Noverint
universi quod cum frater Johannes Capdevila, Comendator, et frater
Petrus de Caciano, et frater Petrus de Basso, et frater Petrus
Comdal, domus et ordinis Mercedis captivorum Gerundae coram nobis
Petro Dei gratia Gerundensi Episcopo exposuerint se velle ad honorem
Dei et Virginis gloriosae, domum seu monasterium et ecclesiam seu
capellam de novo fundare in quibusdam possessionibus (pone
posessionibus) eisdem noviter acquisitis quae sunt in orta et supra
villam novam Gerundae, nobisque humiliter supplicaverint pro se et
toto ordine eorundem, ut eisdem concedere et dare licentiam debeamus
quod in ipso loco qui est infra parrochiam ecclesiae Sedis Gerundae
monasterium et ecclesiam seu capellam possint facere supra dictam et
altaria ibi erigere, et ibi offerre Deo sacrificia et divina officia
celebrare, et cimiterium etiam eisdem ibi concedere, in quo possint
sepelire corpora deffunctorum, cum jam cum venerabili Jazperto
Folcrandi Sacrista secundo dictae ecclesiae Gerundae convenerint et
composuerint etiam cum eodem ratione dictae ecclesiae vel capellae
quam fundare intendunt pro qua et pro hiis quae obvenient in eadem
sibi censum triginta librarum cerae debent solvere annuatim, pacto
etiam apposito quod nullus parrochianus vel parrochiana dictae
Gerundensis ecclesiae ibi possit eligere sepulturam, nec ibi ad
sepeliendum possit admitti etiam per eosdem. Ideo nos dictus
Episcopus attendentes quod dictus Comendator et fratres domus ipsius
ordinis abnegantes saecularia desideria et propria relinquentes,
tollentes crucem suam Dominum sunt sequti, diligentes proximos suos
sicut seipsos preceptum Apostolicum attendentes, quia non solum
elemosinas quas a Christi fidelibus colligunt in redemptione
expendunt latissime captivorum, set animas etiam pro fratribus ponere
non formidant, volentes domum ipsam et ordinem ac ipsos fratres
prosequi spetiali gratia et favore, cultum divinum augeri assidue
affectantes ad honorem eternae Deitatis Patris et Filii et Spiritus
Sancti, cui soli servire regnare est, et Beatissimae Virginis Mariae
ac tocius coelestis curiae, damus et concedimus licentiam dicto
fratri Johanni Capdevila, Comendatori praesenti et eius successoribus
in ipsa domo, cunctisque fratribus ipsius ordinis superius nominatis
ibi nunc habitantibus et etiam quibuscumque aliis in dicta domo
habitaturis pro tempore, quod in dicto loco infra parrochiam et
possessiones predictas possint quandocumque voluerint ecclesiam seu
capellam construere, et altare et altaria etiam erigere seu
hedifficare, ac ibidem missas et alia divina officia quotienscumque
voluerint et oportunum fuerit celebrare seu facere celebrari,
cunctosque Christi fideles ibidem causa devotionis advenientes ad
ipsa divina officia admitere libere et quiete Decretali Alma Domini
Bonifacii et Decretali Ex frequentibus Domini Clementis semper in
omnibus observatis; et quod possint etiam squillas ibidem ponere et
tenere, prout eis videbitur expedire. Servatis tamen pactis et
conditionibus supra dictis, ac etiam pactis et conventionibus initis
et factis inter Sacristam secundum predictum et dictum Comendatorem,
et aliis inter eos conventis semper salvis remanentibus quibus non
intendimus per concessionem huiusmodi in aliquo derogare. Immo eidem
Sacristae secundo salvamus et retinemus censum cerae predictum eidem
annuatim prestandum, et quod nullum parrochianum vel parrochianam
dictae Sedis valeant Comendator seu fratres ipsius domus seu possint
ullo umquam tempore ad sepulturam recipere quantumcumque aliquis seu
aliqui parrochiani ecclesiae dictae Sedis in eodem loco, ecclesia vel
cimiterio spetialiter eligerent sepulturam. Et nos dictus frater
Johannes Capdevila, Comendator, et frater Petrus de Caciano, et
frater Petrus de Basso, et frater Petrus Comdal superius nominati
dictam concessionem et licentiam a vobis dicto domino Episcopo sub
pactis et conditionibus supra dictis gratis suscipientes firmamus et
laudamus predicta: promittentes per nos et successores nostros in
ipsa domo eandem perpetuo ratam et firmam habere et omnia et singula
in hoc instrumento contenta servare et tenere, attendere et complere,
et nunquam in aliquo contravenire jure aliquo sive causa. In quorum
testimonium nos dictus Episcopus mandamus fieri publicum instrumentum
per notarium infra scriptum, ipsumque nostro sigillo apendicio
communiri. Quod fuit actum Gerundae et a predicto domino Episcopo, ac
ab ipso Comendatore et aliis fratribus superius nominatis concessum,
firmatum et aprobatum V idus decembris anno Domini MCCCXX sexto,
presentibus testibus ad hoc vocatis spetialiter et rogatis Bernardo
de Lachu, presbitero de Capitulo, et Berengario Arioli, clerico in
Ecclesia Gerundensi, et Petro Canuti, clerico ecclesiae de Calidis
(Caldes), et Guillermo Arnaldi, Sacrista ecclesiae de Burdillis. =
Eg+o Petrus Capmany publicus predicti domini Gerundensis Episcopi
notarius, qui praemissis interfui, haec scribi feci et clausi cum
supra scripto in quinta linea ubi dicitur dictae.

LXII.

Carta
fundationis monasterii monialium de Vilanera in diocesi Gerundensi:
anno MCCCXXVIII. (Vid. pág. 211.)

Ex
lib. notar. V. in curia episc. Gerunden. fol. 183.

Pateat
universis presentibus pariter et futuris, quod cum reverendus Pater
Dominus P. Dei gratia Gerundensis Episcopus ad locum de Vilanera
parrochiae Sancti Martini de Impuriis venisset, intendens voluntatem
ultimam venerabilis A. de Solerio, Archidiaconi condam Bisulluni in
ecclesia Gerundensi ac juris utriusque professoris deducere ad
effectum ad ea presentibus venerabilibus viris Bng. de Pavo,
Precentore, Bn. de Godello, Archidiacono de Silva, Br. de Palacio,
Archidiacono Impuritanensi, et Jacobo Ferrarii, Bn. de Lachu, et P.
de Gallinariis, presbiteris de Capitulo in ecclesia Gerundensi et
pluribus aliis testibus ad hoc spetialiter vocatis et rogatis, et me
notario infrascripto, processit sub forma inferius annotata. Cum
conversatio monachalis sic grata, sic honesta, sic Deo placibilis
comprobetur ut ab omni delicti macula eandem digne et ex devotione
animi assumentes detergat et divina in eis operante potentia eosdem
faciat vitae gradum obtinere inter homines celsiorem; idcirco
venerabilis A. de Solerio, Archidiaconus Bisulluni in ecclesia
Gerundensi, ac juris utriusque professor sanctorum Patrum cupiens
vestigia immitari qui plura fundaverunt caenobia monachorum in quibus
ad serviendum Deo fuerint plures per eosdem monachi instituti qui
propter meritum suae vitae mediatores inter Deum et homines
placabiles extiterunt, ac in divinis Deo in eisdem monasteriis
obsequentes et pro peccatoribus deprecantes obtinere a Deo veniam de
peccatis misericordissime meruerunt in loco de Vilanera in termino
castri de Impuriis diocesis Gerundensis monasterium sanctimonialium
in suo testamento ad honorem Dei et beatissimae Mariae Virginis
matris Christi fieri ordinavit, et bonis temporalibus ipsum dotavit,
quibus posset vita ipsarum sanctimonialium sustentari, ut in predicto
suo testamento haec lacius continentur. Sperans quod propter divina
officia quae in ipso monasterio fierent et ipsarum sanctimonialium
merita ad patriam illam celestem mereretur pertingere, in qua nullum
bonum irremuneratum relinquitur et vivitur in gloria sine fine. Unde
nos Petrus Dei gratia sanctae Gerundensis ecclesiae Episcopus ad
cuius officium pertinet pias deffunctorum voluntates effectui
mancipare, et volenti hedificare noviter monasterium licentiam
impartiri cum secundum quod jura testantur quicumque velit hedificare
monasterium non prius habeat hoc licentiam faciendi quam Deo amabilem
locorum Episcopum advocet, ui ille manus extendens ad coelum
per orationem locum consecret Deo, figens in eo nostrae salutis
signum, ad laudabile propositum dicti venerabilis A. de Solerio
advertentes et ad divinum cultum aucmentandum ex toto animo
anelantes, dictam institutionem monasterii auctoritate ordinaria
approbamus et ibi esse sanctimoniales feminas Deo deservientes sub
habitu et regula monachali beatissimi Benedicti, prout per dictum
testatorem extitit ordinatum, et ipsas sanctimoniales creamus et
facimus ac in ipso monasterio ponimus de presenti, easdem tondentes
et eis tradentes habitum monachalem quae sunt tales, videlicet
Frescha de Solerio, Gregoria de Montepavono, Sibilia de Sorribes, G.
de Sancto Saturnino, Ermessendis de Juyano, Francischa de Turrucella,
Bartholomea de Miariis, Elicsendis de Quexanis, et Tibors (casi como
mi colega Tíbor de Hungría) de Ortallo, volentes nichilominus ac
expresse in ipsa approbacione
nobis et nostris successoribus retinentes quod semper cum loca
monachatus quae G. de Sancto Saturnino et Er. de Juyano (Ermessendis)
predictae nunc incipiunt obtinere, cum per mortem earum et eis
succedentium vel alio modo vacaverint, semper ponantur in ipsis locis
sine consensu Abbatissae quae pro tempore fuerit et conventus
sanctimoniales per Episcopum Gerundensem quae semper cum oblatae
fuerint Abbatissae per Gerundensem Episcopum induantur sine
contradictione aliqua per eandem habitu monachali et pro
sanctimonialibus incontinenti eiusdem monasterii habeantur et locum
in choro et vocem in Capitulo et alia quae aliis sanctimonialibus in
ipso monasterio competant assequantur. Et quod ipsum monasterium et
Abbatissa et sanctimoniales eiusdem semper subsint Episcopo et
ecclesiae Gerundensi et visitationem et correctionem semper habeat in
eisdem, et quoad legem diocesanam et juredictionem subsint semper
Episcopo et ecclesiae Gerundensi. Et cum plures ex sanctimonialibus
quas in ipso monasterio ponimus nondum aetatis adultae existant,
sicque maturum et sanum consilium etate impediente non videantur
posse procedere ab eisdem, volentes utilitatibus ipsius monasterii
providere retinemus nobis et successoribus nostris quod omnia quae de
consilio seu consensu conventus immineant in ipso monasterio
facienda, fiant et tractentur de consilio et consensu Episcopi
Gerundensis, donec in statu sint et aetate quod censeri possint, et
debeant ad haec apte, ne si aliter fieret, posset incurrere periculum
circa temporalia vel spiritualia monasterium supra dictum, quod nos
ex nostri officii debito cupimus evitare. Volumus insuper quod
ecclesiae parrochiali Castri de Impuriis nullum fiat in jure suo
preiuditium per praedicta, immo eidem jura sua sibi in omnibus salva
remaneant et illaesa. Retinemus tamen et salvamus nobis quod si
futuris temporibus nobis vel nostris successoribus expediens et utile
videatur de bonis dicto monasterio assignatis possimus Abbatissae et
caeteris monialibus certas distribuere portiones et eis certam
quantitatem pro vestiario assignare et bona dictae Abbatissae a bonis
conventus penitus separare et istud sine contradictione Abbatissae et
sui conventus nos et successores nostri facere valeamus. Volumus
etiam et de presenti ordinamus et taxamus quod dicta Gregoria de
Montepavono quam sanctimonialem creavimus in monasterio ante dicto
habeat ultra illos C solidos quos dictus testator eam voluit habere
pro vestiario de bonis et redditibus dicti monasterii alios C solidos
precipuos quos sibi etiam pro vestiario assignamus. Preterea volumus
quod duae capellae scilicet Sanctae Margaritae et Sancti Justi et
clerici qui pro tempore fuerint in eisdem intus dictum monasterium
situentur, et penitus transferantur, et ipsi clerici teneantur ibidem
intus scilicet ecclesiam dicti monasterii in altaribus ipsarum
capellarum celebrare, et divinis officiis interesse, sicut in ipsis
capellis hoc facere antea tenebantur. Et quia non decet membra sine
capite esse, ipsis sanctimonialibus dictam dominam Frescham de
Solerio in Abbatisam eis preficimus, quam scimus providam et honestam
et in spiritualibus et temporalibus circunspectam, et eidem de ipsa
abbatia auctoritate ordinaria providemus, eadem auctoritate eidem
curam spiritualium et temporalium concedentes, in quantum circa
spiritualia congruat sexui muliebri. Et consensu per ipsam Abbatissam
prestito provisioni factae ipsi monasterio de eadem et facta per
eandem obedientia ut est moris, dicta Abbatissa per se et succedentes
sibi in abbatia praedicta. Et etiam omnes sanctimoniales praedictae
ut conventus more solito congregatae laudaverunt, firmaverunt et
approbaverunt omnia et singula supradicta et per se et succedentes
eisdem predicta promiserunt omnia et singula observare, et non
contravenire aliqua ratione. Et de predictis omnibus tam dictus
dominus Episcopus, quam dicta domina Abbatissa et conventus mandarunt
fieri duo publica instrumenta per alphabetum divisa. Quae fuerunt
acta et a dicto domino Episcopo et Abbatissa et conventu predictis
laudata, firmata et approbata II kalendas madii anno domini MCCCXX
octavo, presentibus testibus superius nominatis.