II, Mos Cominals fai ben parer

II.

Mos Cominals fai ben parer

Que si 'l saubes dire ni far

So qu' a mi degues enuiar

Qu' el en faria son poder;

Mas jovens e poders li falh,

E paubreira e veillors l' assalh;

Per qu' al guerrier non fai paor;

E non a amic ni senhor

Que no 'l tenha per enueyos,

Mas tan quant ditz nostras tensos.

E s' ieu lo vuelh ben dechazer,

Qu' el vuelha tolre mon chantar,

Ja non er qu' ilh don' a manjar,

Ni 'l vuelha albergar un ser;

Mas metray lo chan din serralh,

Per qu' el soven trembl' e badalh;

Que la verchieira de sa sor

Vendet de son gay maint pastor,

Car lai vivia ab sos lairos,

Emblan las fedas e 'ls moutos.

Anc ab armas non sap valer

Hom meinz, tant s' en volgues lauzar;

Ni als guerriers, mas ab parlar,

No saup hom meinz de dan tener;

Mas soven mov guerra et assalh

A sels que an croz e sonalh,

Don mil monge dins refeitor

Pregan, ploran, nostre senhor

Qu' en Ponstortz e 'n Sanz Laurens fos,

Si cum es vielhs e sofraitos.

Leialtat sol molt mantener,

E falsetat totz temps blasmar;

Mas al tornei la i vim laissar,

E del tot metr' en non chaler;

Per que ditz lo par de Neralh

Que home que nafre e talh,

E prenda son lige senhor,

Ni qu' el toilla castel ni tor,

No 'l deu mantener nulhs homs pros,

Per qu' el no 'l mante ni 'n randos.

Ja nulh marit non cal temer

De lui, ni sa molher gardar,

Ans lo pot laissar domneiar

Et estar ab leys a lezer;

Que quals qu' el de bois vil entalh,

Deboissar lo pot d' aital talh,

Ses pel, ses carn e ses color

E ses joven e ses vigor;

E d' ome qu' es d' aital faysos

Non deu esser maritz gelos.

Garin d' Apchier.

IV. Fortz chauza es, que tot lo maior dan

IV.

Fortz chauza es, que tot lo maior dan

E 'l maior dol, las! qu' ieu ancmais agues,

E so don dei totz temps plaigner ploran,

M' aven a dir en chantan e retraire;

Que selh qu' era de valor caps e paire

Lo rics valens, Richartz, reys dels Engles,

Es mortz, ai dieus! quals perd' e quals dans es!

Quant estrang mot, e quant greu per auzir!

Ben a dur cor totz hom qui 'l pot suffrir.

Mortz es lo reys, e son passat mil an

Qu' anc tan pros hom no fo; ni no vi res,

Ni ja non fo mais hom del sieu semblan,

Tan larcs, tan pros, tan arditz, tals donaire;

Qu' Alixandres, lo reys que venquet Daire,

No cre que tan dones ni tan messes;

Ni anc Charles ni Artus tan valgues;

Qu' a tot lo mon se fes, qui 'n vol ver dir,

Als us doptar et als autres grazir.

Meravil me qu' el fals secgle truan

Auza estar savis hom ni cortes,

Pus ren no i val belh ditz ni fait prezan;

E doncs per que s' esfors' om pauc ni guayre?

Qu' era nos a mostrat mortz que pot faire,

Qu' a un sol colp a lo mielh del mon pres,

Tota l' onor, tot lo pretz, tot lo bes;

E pus vezem que res no i pot guandir,

Ben deuriam meins duptar al murir.

Ai! senher reys valens, e que faran

Hueimais armas ni gran tornei espes,

Ni ricas cortz, ni belh donar ni gran,

Pus vos no i etz qu' en eras capdelaire?

Ni que faran li liurat a maltraire,

Silh que s' eran en vostre servir mes, 

Qu' atendion qu' el guazardon vengues? 

Ni que faran sels que s degran aucir 

Qu' aviatz faitz en gran ricor venir?

Avol vida e piez de mort auran

E tos temps dol, qu' en aissi lor es pres;

E Sarrazi, Turc, Payan e Persan,

Que us duptavon mais que hom nat de maire,

Creisseran tan d' orguelh tot lor afaire

Que plus greu n' er lo sepulcres conques;

Et dieus o vol, quar si 'l non o volgues,

E vos, senher, visquessetz, ses mentir

De Suria los avengra a fugir.

Jamais non ai esperansa que i an

Reys ni princeps qui cobrar lo pogues;

Pero tug silh qu' el vostre loc seran

Degran saber cum fos de pretz amaire,

E qual foron vostre dui valen fraire,

Lo joves reys e 'l cortes coms Jaufres;

E qui en loc remanra de vos tres

Ben deu aver fin cor e ferm cossir

De totz bos aips enansar e grandir.

Bel senher dieus, vos qu' etz vers perdonaire,

Vers dieus, vers hom, vera vida, merces,

Perdona li, que ops e cocha l' es;

E non gardetz, senher, al sieu falhir,

E membre vos com vos anet servir.

Gaucelm Faidit.