XXIX.
Innocentii Papae III sententia super jurisdictione ecclesiae Illerdensis et Oscensis. (Vid. pág. 127.)
Ex Lib. vir. eccl. Illerd. fol. 9.
Innocentius Papa tercius. Gombaldo Hylerdensi Episcopo eiusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. Ne lites amicabili concordia terminate, partes denuo recidiva contentione fatigent, diffinitiones earum apostolico convenit praesidio communiri, quatinus tanto minus malignam volentibus contra eas locus pateat malignandi, quanto maius robur maioris fuerit auctoritate sortitae. Sane cum venisset olim ad Apostolicam Sedem dilectus filius magister Arnaldus, canonicus Hylerdensis, ex parle Illerdensis ecclesiae proposuit coram nobis quod eadem ecclesia per sententiam foelicis recordationis Eugenii Papae praedecessoris nostri super ecclesiis de Barbastro, Belsa et Gestau et Alchezar cum pertinentiis suis graviter erat laesa, unde ipsam ad audiendam restitui postulavit, cum ad eam videretur fuisse praedecessorum nostrorum temporibus restituta. Nam primo bonae memoriae Anastasius Papa predecessor noster qui eidem Eugenio inmediate successit, et piae recordationis Alexander, successor ipsius foelicis memoriae Celestino Papae praedecessori nostro, tunc Sanctae Mariae in Cosmidin Diacono Cardinali, Apostolicae Sedis Legato, causam ipsam diversis temporibus comiserunt qui eam fine debito terminasset, nisi fuisset ab eo ex parte Oscensis ecclesiae provocatum, sicut in eius litteris continetur, et ipse coram nobis et fratribus nostris viva voce sepius testabatur. Ipse quoque ad apicem summi pontificatus assumptus bonae memoriae Gregorio Sancti Angeli Cardinali, Apostolicae Sedis Legato causam super hoc sub eo tenore comissit ut inspectis rescriptis ecclesiae Illerdensis et rationibus et allegationibus partium diligenter auditis, non obstante sententia memorata vel quibuscumque tam occasione illius sententiae quam alio modo in praeiudicium juris Ilerdensis ecclesiae a Sede Apostolica vel quolibet impetratis, omni contradictione et apellatione tam super principali et incidenti quaestione remotis, diffinitivam proferret sententiam et eam executioni mandando faceret per censuram ecclesiasticam appellatione remota inviolabiliter observari. Sub eodem quoque tenore venerabilibus fratribus nostris Tirasonensi, Oxomensi et Calagurritanensi Episcopis litteras destinavit juxta formam processuris eandem, si Legatus de Hispaniae partibus recessisset. Nos igitur cum fratribus nostris aliisque viris prudentibus et in utroque jure peritis super petitione huius deliberatione habita diligenti quosdam audivimus asserentes quod cum jam dictus Celestinus predecessor noster contra praedictam sententiam nisus fuerit Hylerdensi ecclesiae restitutionis beneficium indulsisse utpote cum ea non obstante causam duxerit commitendam supplicationem illius ecclesiae committere debebamus, quia per statuta canonica sententia non negatur posse in melius commutari. Cum autem supreptum aliquid fuerit aut ipsa pro consideratione temporum et etatum seu necessitatum gravium aliquid dispensatore ordinare decrevit et secundum jura civilia Principes contra res bis judicatas in auditorio suo examinari restitutiones in integrum permisserunt. Nos autem tam Hylerdensi quam Oscensi ecclesiae in sua volentes justitia providere, quia causarum merita partium assertione panduntur in utriusque partis praesentia duximus discernendum, utrum restitutio esset data vel danda contra sententiam memoratam. Ideoque venerabili fratri nostro Episcopo et dilectis filiis Capitulo Oscensi per iterata scripta dedimus in mandatis ut usque ad festum B. Luchae proximo tunc futurum vel in personis propriis vel per sufficientem et idoneum responsalem nostro se conspectui presentarent hostensuri si possent quod non deberet dicta sententia retractari, vel si forsan exigente foret justitia retractanda per se vel responsalem eundem apparerent sufficienter instructi, ut canonicae procederetur in negocio principali pro certo scitari quod cum litibus finem imponere cuperemus et in quaestione praemissa propter multam locorum distantiam non posset ad nos sine magnis laboribus et expensis sepius haberi recursus, si ad premissum terminum quem eis duxeramus peremptorium assignandum injuncta contempnerent adimplere, nos nichilominus in ipso negotio quantum possemus de jure procedere curaremus. Cum igitur (espacio grande) Oscen. Episcop. diutius expectamus tandem ad ecclesiam vestram personaliter accessisset et tu qui eundem dudum preveneras ecclesiam tuam ad audiendam proponeres restitutam et restitui de gratia peteres, si plene forsitan restituta non esset: ipse vero e contrario diceret nec audientiam tibi contra scientiam esse datam nec de coetero esse dandam, cum fuisset super hiis in nostra presentia disceptatum et inductae variae rationes utrimque de consilio fratrum nostrorum tibi audientiae restitutionem duximus concedendam. Proposuisti ergo in nostra praesentia constitutus lite tam super possesorio quam super petitorio contestata, quod cum olim Sarraceni maiorem partem Hispaniae ocupassent, bonae memoriae tunc Episcopus Hylerdensis transiens ad montana in quodam opido quod Rota dicitur, episcopalem cathedram collocavit. Episcopus quoque qui tunc temporis ecclesiae Oscensi praeerat similiter ad montana conscendens in villa quae Jacca dicitur se recepit, et in ea posuit Sedem suam. Tandem vero cum inclitae recordationis Santius Rex Aragonensium Sarracenos cepisset in forti manu et extento brachio debellare, ita ut de illius terrae recuperatione jam spem certam conciperent Christiani, inter Rotensem et Jaccensem Episcopos controversia super limitibus est exorta, Rotensi Episcopo asserente quod Alcanadre fluvius, Jaccensi vero e contrario proponente quod Cinga fluvius ipsorum dioceses limitaret. Controversia igitur hac in Regis audientia recitata ipse qui noverat terrae situm de utriusque partis assensu praedictis diocesibus certos limites assignavit, sicut publicum continet instrumentum. Rege vero apud obsidionem Oscae percusso sagitta et sicut Domino placuit interempto, inclitae recordationis Petrus, Rex Aragonum, natus eius Oscam de Sarracenorum manibus liberavit, et pontificalem in ea restituit dignitatem, et a Rota quantum in eo fuit Sedem transtulit in Barbastrum. Quod foelicis recordationis Urbanus et Paschalis predecessores nostri auctoritate Apostolica confirmarunt. Idem quoque Rex Petrus Barbastrensem fecit ecclesiam dedicari, et eam velut ecclesiam cathedralem dotavit pariter et ditavit, et certis ei terminis assignatis immunitates etiam regia liberalitate concessit. Cumque Barbastrenses Episcopi ecclesiam Barbastrensem longo tempore pacifice possedissent bonae memoriae Gaufridus sextus et ultimus Episcopus Barbastrensis a Barbastro fuit per Oscensem ecclesiam violenter expulsus. Successore igitur eius illo viam universae carnis ingresso, et Oscensi Episcopo temporibus praedicti Eugenii praedecessoris nostri propter hoc apud Sedem Apostolicam constitutis, cum Episcopus Barbastrensis cathedram suam a qua fuerat violenter expulsus coram bonae memoriae Guidone Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinali qui auditor partibus datus erat, sibi restitui postularet, et Oscen. Episcopus restitutionem peteret ecclesiarum de Belsa et Gestau, quibus se spoliatum dicebat injuste, licet eorum uterque tantum possesorium intentaret, idem tamen Episcopus tam super possessione quam proprietate ecclesiae Barbastrensis et de Belsa et Gestau ecclesiarum fuit minus legitime condempnatus. Ipse autem praedicto Eugenio viam universae carnis ingresso praefato Anastasio successori eius supplicavit humiliter et ad memoratum Celestinum predecessorem nostrum tunc Apostolicae Sedis Legatum comisionis litteras impetravit. Qui cum usque ad diffinitivam sententiam procesisset, appellationi Oscen. ecclesiae deferens negotio supersedit. Iterum eodem modo procesit a praedicto Alexandro predecesore nostro Legatus in Hispaniam, et super hoc negotio spetialiter delegatus. Ipse preterea cum in summum Pontificem fuisset assumptus causam super hoc memorato Gregorio tunc Sancti Angeli Diacono Cardinali, Apostolicae Sedis Legato et praedictis Tirasonensis, Oxomensi et Calagurritanensi Episcopis sub thenore superius expresso commisit, et licet Cardinali legationis suae fines egresso Episcopi usque ad receptionem testium presentibus partibus processissent, quia tamen ex parte Oscensis ecclesiae fuit ad Sedem Apostolicam appellatum, ipsi judices causam ad Sedem Apostolicam remiserunt. Quamvis autem bonae memoriae Oscensis Episcopus et tu ad eiusdem Celestini praedecessoris nostris presentiam venissetis, non fuit tamen finaliter in causa processum sed ea in suo statu manente in nostrae subsidium quam tunc nitebantur invadere Sarraceni partes ad proprie sunt remissae. Super hiis igitur allegabas quod cum predictae dioceses de assensu partium fiunt limitatae, ac facta limitatio videntibus et scientibus tam Episcopis quam canonicis Oscensis ecclesiae per sexaginta annos et amplius fuerit observata, Hylerdensi ecclesiae ea quae pecierat ratione limitationis huius competebant, quae si ab initio forsan ex aliqua causa fuisset invalida, processu tamen temporis per silentium partis alterius legitimum fuerat sortita valorem, presertim cum de assensu partium facta fuerit, et per Romanam ecclesiam extiterit confirmata. Preterea etsi limitatio huius nullatenus tenuisset, quia tamen per quadraginta annos et amplius quae per limitationem ei obvenerant bona fide ac justo titulo ecclesia possideat Hylerdensis absque aliarum rationum suffragio sola se poterat prescriptione tueri. Nec nocet quod obicitur ex adverso limites prescribi non posse, cum limitatio quam pars Oscensis ecclesiae allegabat nulla fuerit nec posset ostendi quae non tenuit si etiam facta fuit, quia preter assensum partium de rebus subiectis dominio aliorum quas nec habebat tunc temporis nec habuit postmodum huiusmodi limitator fuerat attemptata. Insuper cum flumen publicum esset limes, illud non prescripserat ecclesia Hylerdensis sed quae infra limites habebantur quod a canone non vetatur. Poterat quoque utraque limitatio simul stare, cum limitatio quam predictus Oscensis Episcopus inducebat Cingam fluvium, illa vero quam Hylerdensis allegabat ecclesia Alcanadre fluvium limitem appellaret: et re vera pro maiori parte Cinga, pro minori vero Alcanadre fluvium Oscensem diocesem limitaret. Item etsi Cinga fluvius tanquam limes divideret dioceses memoratas et limitatio quam Oscensis dicebat ecclesia processisse aliquando tenuisset et per Sedem fuerit Apostolicam confirmata, nunc tamen illa debebat limitatio praevalere quae de consensu partium postmodum facta erat et diutissime observata. Nam in finalibus quaestionibus statur veteribus munimentis, nisi varietate successionum vel possessorum arbitrio fines probentur fuisse mutati. Preterea sententia predicti Eugenii contra ecclesiam Hylerdensem inducta non nocet, cum lata fuerit per negligentiam vel errorem contra res antea judicatas a quibus non fuerat appellatum. Verum donatio Barbastri facta ecclesiae Hylerdensi liberalitate regali et per Sedem Apostolicam confirmata erat inviolabiliter observanda cum in privilegiis etiam partis alterius auctoritate Apostolica firmaretur. Contra haec autem Oscensis Episcopus proponebat quod inclitae recordationis Ranimirus, Rex Aragonum cum Santio filio suo prius praedictas dioceses limitarat, immo declaraverat limitationem quae facta fuerat ab antiquo, sicut in eius privilegio continetur, in quo Rotensis et alii octo Episcopi subscripserunt, quare Santius ipse contra factum suum venire non potuit postmodum cum effectu, presertim cum limitatio ipsa fuisset per bonae memoriae Gregorium et Urbanum Romanos Pontifices confirmata. Nec nocet quod obicitur ex adverso eundem Urbanum Oscensi ecclesiae omnia quae Ranimirus Rex illi concesserat confirmasse, illis dumtaxat exceptis quae Sancius Rex Aragonum cum Petro filio suo praedecessorum Episcopi Oscensis assensu de predicti Regis patris sui constitutione mutavit, cum ea non exceperit per Rotensem ecclesiam, sed capella pocius in honorem Domini nostri Jhesu Christi Nazareni constructa utpote inter quam et Oscensem ecclesiam quando diutius fuerat ventilata. Nec minus etiam limitari loca illa quia tenebantur ab hostibus potuerunt aut limitata monstrari, cum res quae apud hostes existunt posse legari propter spem postluminii, sanctiat jus civile. Nec obest similiter si ex parte Hylerdensis ecclesiae proponatur, quod etsi limitatio ista precesserit, prius tamen pars tua Barbastri fuerat possesionem adepta, quia cum privilegium ecclesiarum existat ut dominium etiam preter possesionem acquirant, patet Oscensem ecclesiam, sicut tempore prior fuerat in jure, fuisse similiter pociorem. Eodem quoque modo non obest obiecta transactio cum nec Rotensis nec Jaccensis Episcopus eam subscriptione propria roborarit, nec accesserit clericorum assensus qui super ea non minus quam in alienatione fuerat requirendus. Preterea privilegia Urbani et Paschalis in quibus Sedes episcopalis apud Barbastrum legitur confirmata, nequaquam obsistunt cum quassata intelligantur cum aliis quae predictus Eugenius sententiando quassavit, et predictus Alexander evellerat ea falsa licet quoad scripturam reperiantur integra in regestis, quod ex negligentia quoque potuit provenire. Illud etiam quod pars tua proponit se videlicet ad audientiam restitutam, sic debet intelligi ut concessum ipsi fuerit iniquam forsan, si posset latam sententia demonstrare. Quare si pars ipsa concessione huiusmodi non est usa sententia, debet in suo robore permanere. Insuper et si ab initio tantummodo possesorium fuit intentatum, postmodum de passione et proprietate pariter fuit actum cum privilegia exiberentur utrimque, per quae non possesio sed proprietas comprobatur. Prescripto autem quae ex tua parte obicitur probata non fuit, nec potuit comprobari, immo nec obici cum affectu cum pars eadem allegant ad se rerum illarum quas se prescripsisse asserebat dominium ex causa alia provenisse. Constat aut quod rem suam nemo prescribit nisi prius desinat esse sua, nec erat sub diffinitione tuae partis petitio admittenda, cum de jure suo actor debeat esse certus, et si aliquando propter factum et contumaciam rei plures acciones sub alternatione posse proponi legantur. Item nocere non poterat si pars tua obiceret ex adverso quod causa quae inter Petrum Regem et Stephanum Oscensem Episcopum vertebatur, commissa fuerat P. Episcopo Barbastrensi cum Oscensis Episcopus eum petivisse judicem non probetur, et si petivisset etiam delictum personae non esset in dampnum ecclesiae retorquendum. Attestationes vero per quas Hylerdensis ecclesia iussa fuerat comprobare se de Barbastro violenter expulsam non poterant de jure valere, utpote quae fuerant lite non contestata receptae, sicut ex predictis Celestini Papae praedecessoris nostri ut dicunt litteris comprobatur. Predicte quoque attestationes non debuerant aperiri, quoniam etsi Hylerdensis ecclesia per eos, quod intendebat comprobasset debebat tamen loco suo possesio remanere cum proprietas ad Oscensem ecclesiam ratione sententiae pertinere. Quare priusquam attestationes aperirentur praedictae, fuerat de sententia cognoscendum, quia dolo quis petit quod restituere statim debet. Allegabat igitur pars Oscensis ecclesiae pro se primo limitationem Ranimiri et Santii filii eius Regum Aragonensium non tam factam ab eis quam per eos qualiter facta fuerit antiquitus declaratam. Secundo privilegia Gregorii et Urbani predecessorum nostrorum, qui non solum huiusmodi confirmarant, sed statuerant ut taliter in posterum servaretur. Tertio sententiam predicti Eugenii predecessoris nostri quae fuerat Cardinalium subscriptionibus roborata, de qua temerarium immo sacrilegum esset presumere quod lata legitime non fuisset, cum instar sacrilegii sit de statutis Principum judicare. Et licet contra sententiam ipsam audientia data fuisset ecclesiae Hylerdensi ipsa tamen retractata non fuerat, imo nec debuerat retractari, cum nec ostenderetur aliquid fuisse subrreptum, nec quod dictus Eugenius pro necessitate locorum, temporum vel etatum super hoc duxerit dispensandum. Quarto prescriptione se Oscensis ecclesia tuebatur cum habuerit ex scientia bonam fidem et a tempore ipsius scientiae quinquaginta VIII. anni fuissent elapsi, nec interruptio e contrario probaretur, cum super praedicti Anastasii comissione nichil poenitus comprobaret et comissio sepe dicti Alexandri fuerit revocata. Ipse quoque Celestinus predecessor noster ut dicunt in litteris suae confirmationis asseruit quod a tempore latae sententiae lis non fuerat contestata. Preterea sepe dictus Alexander eidem indulsit ne redere super hoc aliquatenus cogeretur et silentium impossuit ecclesiae Hyllerdensi. Foelicis autem recordationis Lutius et Clemens praedecessores nostri sententiam Eugenii confirmarunt. Demum eadem pars adjecit quod ecclesias de Belsa et de Gestau tempore limitationis possederat, et ecclesia de Alcheçar fuerat data ipsi, cum fuit de Sarracenorum manibus liberata. Nos igitur auditis hiis et aliis quae fuerunt hinc inde proposita, priusquam plenius examinaretur negotium praelibatum te ac praedictum Oscensem Episcopum ad composicionem induximus et obtinuimus tandem a vobis ut nostris voluntatibus requisitis, nostris consiliis pareretis. Nos ergo postquam vestras diligenter voluntates de provida consilii deliberatione statuimus ut Barbastrensis ecclesia cum terminis suis, sicut a praedicto Petro Rege Barbastro fuerant assignati, Episcopo et ecclesiae Oscensi in perpetuum remaneret, confirmantes ecclesiae Hylerdensi omnia quae inter Cingam et Alchanadrum fluvios (entre Cinca y Alcanadre ríos) possidebat. Omnes autem ecclesias quas praedictus Oscensis Episcopus a serra Arbi inferius inter praedictos fluvios possidebat cum ecclesiis de Belsa et Gestau in duas partes dividi jussimus, et medietatem Oscensi ecclesiae, aliam vero medietatem Hylerdensi praecipimus assignari. Et praeterea de assensu tuo possessiones quas habebat tua ecclesia apud Jaccam ipsi Episcopo et ecclesiae Oscensi pro bono pacis tradi praecipimus in perpetuum possidendas. De his autem ecclesiis inter vos huiusmodi composicio intervenit ut ecclesiae de Presigneneg, Torres, Peralta, Pertusa, Perdicaria, Monterubeo, Almerge, castrum et ecclesia de Fornellis cum omnibus terminis suis et omnes ecclesiae quae sunt vel erunt in posterum inter Cingam et Alchanadrum ab ipsis inferius cum ecclesiis vallium de Belsa et Gestau Hylerdensi ecclesiae perpetuo jure cedant, exceptis ecclesiis de Berbegal, Lacuna Rota, Juvero et Caxcorba quae cum omni jure et universis terminis suis Oscensi ecclesiae in perpetuum sint subjectae. Ecclesia quoque de Alcheçar cum omnibus ecclesiis et pertinentiis suis et omnes ecclesiae quae sunt vel erunt inter Cingam et Alchanadrum fluvios a terminis de Pertusa, Perdicaria, Monterubeo, Almerge et Fornellis superius usque ad Pireneos montes eidem Oscensi ecclesiae perpetuo subjacebunt, praeter ecclesias de Azlor, Alberola, Avosca et Colungo, quae cum omni de jure ac universis terminis suis perpetuo suberunt ecclesiae Hylerdensi. Decernimus autem, statuimus et sanccimus ut haec compositio seu divisio facta per nos de utriusque partis assensu perpetuam obtineat firmitatem, nec umquam Oscensis ecclesia contra Hylerdensem, vel Hylerdensis adversus Oscensem moveat quaestionem. Ne autem causa ipsa de coetero valeat in contentionis scrupulum refricari, universa instrumenta vel argumenta quae pro ad alterutra parte vel actenus sunt inventa vel amodo poterunt inveniri nos contra auctoritate Apostolica nil poenitus contra hac valitura censemus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae constitutionis infringere vel ei auso temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei et Beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum. Amen, amen, amen.
